به اعتقاد فعالان بخش معدن ایران، تصویر کلان اقتصاد کشور که با تاکید بر صادرات برای دوره منتهی به سال ۱۴۰۰ پایه ریزی شده، در آینده مسیر حرکت اقتصاد باید تغییر کند تا به هدف هایی که خواست برنامه ریزان است، نایل شود. ازجمله متغیرهای کلان اقتصادی که در طول زمان در بخش‌های مختلف تولید ملی و ساختار اقتصادی کشور هویت برگزیده‌ای دارد، تحول در صادرات مواد معدن و صنایع معدنی است. موسسه تحقیقاتی تریدینگ اکونومیک، در گزارشی پیش‌بینی میزان تولید ناخالص بخش معادن را که به تولید ناخالص داخلی افزوده می‌شود، برای فصول آتی سال جاری و سال ۲۰۲۰ به این ترتیب ارائه داده است: درحالی که نرخ رشد اقتصادی برای چهار فصل سال جاری میلادی به ترتیب ۱/ ۲، ۲/ ۲، ۲/ ۲ و ۲/ ۱ درصد پیش بینی شده، میزان تولید ناخالص معدنی در فصل اول حدود ۶۷۶ هزار میلیارد ریال، فصل دوم با کاهش ۶۳۸ هزار میلیارد ریال، فصل سوم با اندکی افزایش به همان سطوح فصل اول و در فصل چهارم به نزدیکی فصل دوم کاهش می‌یابد. در مقایسه با متوسط مقدار حقیقی تولید بخش معدن در سال ۲۰۱۵ و میانگین پیش بینی آن برای سال جاری، سال ۲۰۲۰ با رسیدن به تولید ۶۴۰ هزار و ۲۳۴میلیارد ریال، روند کاهشی در این بخش نشان می‌دهد.

 اهداف کلی بخش معدن در برنامه ششم توسعه

در برنامه ششم توسعه برای دوره ۹۹- ۹۵دو هدف کلی «شناسایی منابع ذخایر معدنی در مناطق اولویت دار» و «ارتقای سهم معدن و صنایع معدنی در اقتصاد کشور» در دستور کار قرار گرفته؛ اهدافی که برای رسیدن به آنها چهار راهبرد «توسعه سرمایه گذاری، زیرساخت و فناوری در حوزه اکتشافات و استخراج معدنی، ارتقای بهره‌وری، برداشت صیانتی از معادن با رعایت الزامات زیست محیطی در راستای افزایش رقابت‌پذیری، تکمیل زنجیره ارزش در معدن و صنایع معدنی و بهبود مستمر فضای انجام کسب و کار» در نظر گرفته شده است. علاوه بر اهداف کلی، در این بخش ۱۵هدف کمی نیز در نظر گرفته شده ؛ اهدافی که تحقق آنها لازمه رسیدن به اهداف کلی پیش بینی شده در این برنامه است. جزییات هدفگذاری‌های معدنی نشان می‌دهدکه برای بخش شناسایی منابع و ذخایر معدنی در مناطق اولویت دار، ژئوفیزیک هوایی- تجمعی از یک میلیون کیلومتر خطی در سال ۹۵ باید به دو میلیون و ۷۰۰ هزار کیلومتر خطی در سال ۹۹ برسد.

از سوی دیگر براساس برنامه‌ریزی صورت گرفته، تهیه نقشه‌های زمین شناسی ۱:۲۵۰۰۰(انباشته) نیز از ۱۳۸۲ ورقه در سال آینده باید به ۳۱۶۰ ورقه در سال ۹۹ برسد. علاوه بر موارد مذکور، باید بررسی مخاطرات و لرزه خیزی ۱:۲۵۰۰۰(انباشته) از ۶۲ ورق پیش بینی شده برای سال ۹۵ به ۱۲۲ورق در سال ۹۹ دست پیدا کند. اما در بخش ارتقای سهم معدن و صنایع معدنی در اقتصاد کشور ۱۲شاخص کمی پیش بینی شده که براساس این اهداف سهم ارزش افزوده بخش معدن از تولید ناخالص داخلی مورد توجه قرار گرفته است، به طوری که سهم ارزش افزوده معدن از تولید ناخالص داخلی در سال ۱۳۹۹ باید به ۷/ ۱درصد برسد. براساس آمار اعلام شده، سهم تولید ناخالص داخلی در سال ۱۳۹۳ برابر با ۳/ ۱درصد بود و این سهم در سال گذشته نیز به همین میزان ثابت ماند. میزان استخراج معادن یکی دیگر از موارد پیش بینی شده برای این بخش است.

براساس برنامه‌ریزی صورت گرفته، باید استخراج از معادن فعال در کشور از ۴۰۰میلیون تن در سال ۹۳ به ۵۰۰ میلیون تن در سال ۹۹ برسد. برای سال جاری نیز استخراج از معادن باید ۴۲۰میلیون تن باشد. سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در گزارش خود از اهداف بخش معدن تا پایان برنامه ششم توسعه، هدفگذاری تولید در ۱۱محصول منتخب را نیز اعلام کرده است. آلومینیوم، مس، سیمان، سنگ آهن، روی، فولاد خام، کنسانتره زغال سنگ، سنگ تزیینی، کاشی و سرامیک و شیشه جام ۱۱محصول معدنی منتخب است که هدفگذاری تولید هر یک ازآنها بین سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹ اعلام شده است. براین اساس، تولید مس به عنوان یکی از کالاهای استراتژیک باید تا سال ۹۹ به ۴۶۶هزار تن برسد. در هدفگذاری صورت گرفته، تولید مس در سال آینده با میزان ۲۵۹هزار تن تغییری نسبت به سال ۹۳ تجربه نخواهد کرد. تولید آلومینیوم نیز از ۴۸۰هزار تن پیش بینی شده برای سال آینده باید به ۷۸۰هزار تن در سال ۹۹ برسد، اما پیش بینی می‌شود، تولیدکنندگان سیمان نیز در پنج سال آینده (۹۹-۹۵) افزایش ۱۰هزار تنی را تجربه کنند. براساس برنامه‌ریزی سال آینده تولید سیمان به ۸۰ میلیون تن خواهد رسید.

سرمایه گذاری لازم در بخش معدن طی برنامه ششم

سرمایه گذاری موردنیاز برای طرح‌های توسعه زنجیره آلومینیوم تا چشم انداز ۱۴۰۴، رقم ۱۱میلیارد دلار است که ۲۱/ ۵ درصد از کل سرمایه گذاری را دربرمی گیرد. علاوه بر این، سایر پروژه‌های بخش معدن و صنایع معدنی برای توسعه خود به سرمایه گذاری ۱۰میلیارد دلاری نیاز دارند. یکی از مهم ترین روش‌های تامین سرمایه مورد نیاز، جذب مشارکت خارجی برای پیاده سازی این طرح هاست. ظرفیت و سرمایه گذاری مورد نیاز در دوره ۵ ساله ششمین برنامه توسعه (طرح‌های مرتبط با زنجیره ایمیدرو) مشخص شده است؛ به طوری که در سال ۱۳۹۹ هدفگذاری ظرفیت تولید۴۰میلیون و ۳۸۰ هزار تن فولاد پیش بینی شده که به ۹ میلیارد و ۲۰۰میلیون دلار سرمایه گذاری نیاز دارد. سال گذشته نیز ظرفیت تولید شمش فولاد به ۲۳میلیون تن رسید.

در مجموع نگاه سنتی به بخش معدن وصنایع معدنی کشور باید تغییر کند و سرمایه گذاری ها در این بخش مهم اقتصادی باید منجر به تصاحب بازارهای جهانی شوند. برای رسیدن به جایگاه قدرت اول اقتصاد معدنی در منطقه باید تلاش مضاعفی انجام دهیم و کلان نگر باشیم. امروز نقش بخش معدن در توسعه تولیدات صنعتی و معدنی به طور مستقیم و غیرمستقیم کاملا روشن و مشخص است.