پایش‌های سوخت چه می‌گویند؟

بنزین بدون سرب است!

هنوز می‌خوانیم برخی منتقدان و اصحاب رسانه در مذمت روزهای آلوده با تعابیر شاعرانه از طعم سربی هوا، بوی سرب و تراژدی تنفس هوای سرب آلود می‌نویسند. لازم است بدانیم بیش از ۱۰ سال هست که سرب از سوخت کشور حذف شده است. برای اطمینان، از جایگاه‌های سوخت تهران طی سه سال اخیر به‌صورت محدود برای پایش فلز سرب نمونه برداری و وجود سرب در سوخت منتفی اعلام شده است.

چرا پایش بنزن در سوخت؟

طبق تعریف EPA؛ آلاینده‌های خطرناک هوا، مواد شیمیایی سمی و آن دسته از آلاینده‌هایی هستند که مسبب ایجاد تاثیرات منفی شدید بر سلامت انسان می‌باشند. این آلاینده‌ها که شامل ۱۸۸ آلاینده خاص هستند از نظر پتانسیل سرطان‌زایی تقسیم‌بندی شده‌اند. بنزن در گروه یک این دسته بندی و با آثار محرز سرطان‌زایی قرار گرفته است. افزایش غلظت بنزن در هوای شهر تهران طی سال‌های ۸۹ ـ ۹۰ و ۹۱، اهمیت توجه بیشتر به کنترل منابع انتشار این آلاینده خطرناک را مطرح کرد. از این‌رو پایش کیفی سوخت توسط سازمان محیط‌زیست براساس تصویب‌نامه دولت در اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۳ به‌صورت فصلی آغاز شد. پیشتر این پایش‌ها به‌طور موردی و عمدتا متمرکز بر پایش ترکیبات آلی فرار (بنزن و آروماتیک‌ها) در هوای شهر تهران انجام می‌شد، ولی با تکلیف تصریح شده در مصوبه، این پایش از جایگاه‌های سوخت در ۸ کلان‌شهر آغاز شد.

پایش کیفی سوخت در ۸ کلان‌شهر

با توجه به ضرورت تامین زیرساخت ها، هم از حیث تجهیزات تخصصی پایش و هم توانمندی کارشناسی و به‌رغم محدودیت در اعتبارات، خوشبختانه چهار اداره کل استانی آمادگی لازم برای پایش ترکیبات بنزن، اولفین و مجموع آروماتیک‌ها را کسب کردند و از سال ۹۳ تاکنون بیش از ۴۵۰ نمونه سوخت از ۸ کلان‌شهر پایش شد. از هفته نخست آبان ماه سال‌جاری نیز پایش هفتگی سوخت (بنزین و گازوئیل) تهران و کرج با افزوده شدن پارامتر گوگرد به پارامترهای تحت پایش در دستور کار قرار گرفت.

پایش‌های سوخت چه می‌گویند؟

نتایج پایش‌های انجام شده حاکی از کاهش قابل توجه آلاینده بنزن و آروماتیک‌ها در سوخت بنزین شهر تهران در قیاس با نتایج پایش سال‌های ۹۰ و ۹۱ بوده است. در پایش سال ۱۳۹۱ میزان بنزن در بنزین ۶ برابر و آروماتیک‌ها بیش از دوبرابر استاندارد ملی گزارش شده بود. همچنین پایش‌های فصلی کلان‌شهرها طی سه سال گذشته بیانگر آن بود که میزان بنزن وآروماتیک موجود در بنزین در غالب موارد تقریبا در محدوده مجاز قرار گرفته است. با این حال میزان گوگرد در نمونه‌های گازوئیل پایش‌های اخیر پاییز و زمستان در تعدادی از نمونه‌ها بیش از حد مجاز (۵۰ میلی گرم در کیلوگرم) بوده است.

کیفیت سوخت کریدورهای ارتباطی را فراموش نکنیم! کیفیت سوخت عمدتا در شهرستان‌های اطراف کلان‌شهرها پایین‌تر است و به‌نظر می‌رسد با توجه به محدودیت‌ها در توزیع سوخت استاندارد یورو ۴، این سوخت در مراکز کلان‌شهرها توزیع می‌شود. (هرچند در پاره‌ای موارد کیفیت سوخت در مراکز هم مغایرت‌هایی با استاندارد داشته است). نکته‌ای که باید از سوی متولیان امر مد نظر قرار گیرد این است که خودروها -با لحاظ سن فرسودگی شان- از جایگاه‌های با سوخت نامناسب در پیرامون مناطق کلان‌شهری سوخت دریافت کرده و با تردد به نواحی مرکزی شهرهای بزرگ موجب تشدید آلودگی هوا می‌شوند.

سوخت استاندارد؛ سه سال بعد!

براساس ماده ۱۸ قانون هوای پاک مصوب تیرماه سال‌جاری، وزارت نفت مکلف شده است حداکثر تا سه سال پس از ابلاغ قانون، سوخت تولیدی کشور را مطابق با استاندارد ملی عرضه کند. پس از مهلت یاد شده، سازمان ملی استاندارد موظف شده است از واردات سوخت فاقد استاندارد و سازمان محیط‌زیست از تولید سوخت غیراستاندارد جلوگیری به عمل آورد. از این‌رو با عنایت به قید زمان «سه ساله» در متن قانون و اهمیت ارتقای کیفیت سوخت در سراسر کشور و با اولویت شهرهای بزرگ و صنعتی، ضروری است با پیش‌بینی سازوکارهای الزام‌آور امکان تردد خودروهای آلاینده به هسته‌های مرکزی کلان‌شهرها محدود شود. طرح کاهش (کنترل آلودگی هوای شهر) و پیش‌بینی مناطق کم انتشار آلودگی می‌تواند ازجمله راهکارهای کوتاه‌مدت برای تقلیل بار آلایندگی هوا به‌ویژه در فصول سرد سال باشد.