کم نمایی در آلودگی هوا صورت می گیرد؟
عیار هوای پاک در دو پایتخت
از «ایستگاه‌‌‌های خراب» در تهران تا «شناسایی نانوآلاینده» در لندن
پایتخت‌‌‌نشین‌‌‌ها در مقطعی از زمان به سر می‌‌‌برند که یکی از طولانی‌‌‌ترین دوره‌‌‌های پرآلوده این ابرشهر محسوب می‌شود. در طول ۹۹ روز سپری شده از ابتدای پاییز تا روز گذشته، هوا به مدت ۴۵ روز ناسالم بوده است. در این مدت دو سریال آلودگی بلند در ماه‌‌‌های آبان و آذر اکران شده و اکنون نیز ظاهرا به تماشای فصل سوم این سریال در دی ماه نشسته‌‌‌ایم؛ کمااینکه امروز ششمین روز پیاپی از جولان آلایندهها در هوای تهران است و بعید نیست این روند ادامه‌‌‌دار باشد. در این شرایط برخی ایستگاه‌‌‌های سنجش آلودگی در پایتخت درست کار نمی‌‌‌کند و ظاهرا همه آلاینده‌‌‌های شش‌‌‌گانه در همه ایستگاه‌‌‌ها سنجش نمی‌شود. اما در حالی که تهرانی‌‌‌ها برای سنجش آلاینده‌‌‌های معیار با چالش روبه‌رو هستند، در لندن علاوه بر آلاینده‌‌‌های معیار شش‌‌‌گانه، به تازگی جنس تازه‌‌‌ای از آلودگی توسط دانشگاه کمبریج شناسایی شده که ابعاد آن به مراتب کوچک‌تر از ریزذرات معلق با قطر کمتر از ۵/۲ میکرون (PM۲/۵) است. مدیریت شهری لندن درصدد شناسایی راهکارهایی برای مهار این آلاینده جدید و رساندن عوارض آن به حداقل است.
در تهران چه می‌‌‌گذرد؟
هوای تهران در ۶ روز گذشته به صورت پیاپی آلوده بوده و بعید نیست موج جدید آلودگی مانند نیمه دوم آذر ماه به درازا بکشد. تهرانی‌‌‌ها فقط چهار روز در فاصله اول تا چهارم دی‌‌‌ماه به واسطه ناپایداری جوی و بارش باران و برف فرصت کردند هوای سالم تنفس کنند اما حتی این بارش‌‌‌ها نیز نتوانست برای یک روز هم که شده هوای «پاک» با حداقل غلظت آلاینده‌‌‌های هوا را برای شهروندان به ارمغان بیاورد. به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، طی ۹+۹۰ روز سپری شده از ابتدای پاییز امسال تا دیروز پایتخت‌‌‌نشین‌‌‌ها ۴۵ روز هوای ناسالم تنفس کردند که در ۱۰ روز از این مقدار هوا برای همه ناسالم یا حتی بسیار ناسالم بوده است. در عین حال طی ۵۴ روز دیگر از این بازه زمانی تنفس هوای سالم در شرایط حاکمیت وضعیت «قابل قبول» بر مقدار شاخص کیفیت هوا برای آنها میسر بود. اما در این مدت حتی یک روز هم هوا حتی به واسطه بارش‌‌‌های جوی مقطعی پاک و تمیز نشده است. بررسی «دنیای اقتصاد» پیرامون وضعیت آلاینده‌‌‌سنجی به تفکیک ایستگاه‌‌‌ها که گزارش آن به صورت برخط منتشر می‌شود، حکایت از آن دارد که گزارش‌های رسمی آلودگی هوای پایتخت به «کم‌‌‌نمایی» دچار است. این واقعیت از آنجا معلوم می‌شود که از ۳۵ ایستگاه سنجش آلودگی که گزارش آن در سایت کنترل کیفیت هوای تهران منتشر می‌شود، فقط آنالیزورهای شش‌‌‌گانه سه ایستگاه شامل ایستگاه‌‌‌های منطقه یک (اقدسیه) و مناطق ۲۰ و ۲۱ کار می‌کند. در بقیه ایستگاه‌‌‌ها یا برخی از آلاینده‌‌‌های معیار شش‌‌‌گانه‌سنجیده نمی‌شود یا برخی از آنها به کلی از کار افتاده است؛ کما اینکه در گزارش‌های رسمی سایت شرکت کنترل کیفیت هوا هیچ‌‌‌یک از غلظت‌‌‌های مربوط به آلاینده‌‌‌های هوا در این ایستگاه‌‌‌ها اعلام نشده است. طبعا وقتی اطلاع دقیقی از حجم آلودگی در هوا وجود نداشته باشد و جنس آلایندهها و سهم هر یک در مناطق مختلف مشخص نباشد، نمی‌توان سیاست و برنامه درست و کارآمدی برای مهار آن اتخاذ کرد. نکته قابل تامل این است که حتی با فرض اینکه تمام ۳۵ یا بنا بر اعلام برخی مسوولان ۳۶ ایستگاه مذکور در پایتخت به درستی کار کند (که درباره آن با توجه به آنچه به صورت رسمی در سایت شرکت کنترل کیفیت هوا منتشر شده جای تردید جدی وجود دارد) و هر شش آلاینده معیار شامل «ازن، مونوکسید کربن، PM۲/۵، PM۱۰، دی‌‌‌اکسید نیتروژن و دی‌‌‌اکسید گوگرد» در تمام این ایستگاه‌‌‌ها به طور مداوم سنجش شود، مقدار ایستگاه‌‌‌های تهران به مراتب کمتر از استاندارد است و پوشش کافی به لحاظ نقاط سنجش آلایندهها در این شهر وجود ندارد. در شهرهای پرآلوده نظیر لندن شاخص کیفیت هوا بر اساس گزارش‌های سنجش و پایش در ۱۰۰ نقطه اعلام می‌شود. این در حالی است که در تهران حتی در ۳۵ نقطه‌‌‌ای که ایستگاه سنجش وجود دارد نیز، کارآیی ایستگاه‌‌‌ها زیر سوال است و این وضعیت به کم‌‌‌نمایی در مقدار واقعی شاخص کیفیت هوا منجر می‌شود. البته ممکن است برخی ادعا کنند تعداد نقاط سنجش در لندن با توجه به دو برابر بودن مساحت این ابرشهر در مقایسه با تهران لازم بوده است، اما در تهران چنین لزومی وجود ندارد. حتی در صورتی که چنین فرضیه غلطی پذیرفته شود و صرفا مساحت و نه میزان آلودگی معیار تعداد ایستگاه‌‌‌های سنجش باشد، در تهران باید حداقل ۵۰ ایستگاه فعال وجود داشته باشد که همه آلایندهها در آن سنجش شود. از سوی دیگر در سال‌های اخیر پایتخت‌‌‌های آلوده جهان سراغ سنجش لحظه‌‌‌ای و برخط آلایندهها، آن هم در تمام محله‌‌‌ها و معابر خودرویی اصلی واقع در پهنه‌‌‌های پرتردد رفته‌‌‌اند. در تهران نیز در همان ایستگاه‌‌‌های محدود و کمتر از حد استاندارد نیز شاخص آلودگی هوای کل شهر هر ساعت یک‌بار محاسبه و به صورت برخط اعلام می‌شود. اما شاخص میانگین کل شهر که بیانگر وضعیت آلودگی شهر است فقط دو بار در روز یک بار بر اساس میانگین ۲۴ ساعت منتهی به ۸ صبح و بار دیگر منتهی به ۱۱ صبح اعلام می‌شود. کارشناسان بر این باورند که لازم است نوبت اعلام صبح از ۸ به ۶ بامداد تغییر کند تا اعلام آلودگی روی تصمیم شهروندان برای خروج غیرضروری از خانه یا نوع وسیله نقلیه‌‌‌ای که با آن تردد می‌کنند، اثر بگذارد. همچنین افزون بر دو نوبت صبح، لازم است در پیک عصرگاهی ترافیک نیز میانگین شاخص برای کل شهر یک نوبت دیگر اعلام شود. تهران همچنین به تجهیزاتی نیازمند است که در معابر خودرویی پرتردد مرکز شهر در لحظه غلظت آلایندهها را سنجش کند. وجود این تجهیزات به توقیف فوری خودروهای پرآلاینده به‌ویژه اتوبوس‌‌‌ها یا کامیون‌‌‌هایی که دوده در سطح شهر منتشر می‌کنند، منجر می‌شود. سیاست اعلام عمومی شاخص کیفیت هوا در مجاورت صنایع آلاینده واقع در داخل یا حریم شهرها نیز یک ضرورت است که می‌تواند از ادامه استفاده از روش‌های غلط تولیدکننده آلودگی در حجم زیاد جلوگیری و سیاستگذار را نیز مجاب به مداخله در وقت ضرورت کند. نبود چنین سیاست‌هایی سبب شده جنسی از بی‌‌‌تفاوتی نسبت به آلودگی پیاپی در تهران میان برخی مسوولان ایجاد شود و فقدان حتی یک روز پاک در مدت سپری شده از نیمه دوم سال برای کسی تامل‌‌‌برانگیز نباشد. زندگی در شهری که به صورت مداوم آلوده است می‌تواند به مراتب پرخطرتر از زندگی در شهرهایی که با آلودگی ناپیوسته روبه‌رو هستند باشد؛ موضوعی که گزارش دیگری در همین صفحه به آن پرداخته است.
در لندن چه می‌‌‌گذرد؟
مطالعه‌‌‌ای که توسط دانشگاه کمبریج انجام شده است نشان می‌دهد آلودگی هوا در متروی لندن دربردارنده سطوح بالایی از ذرات آهن بسیار ریز و سمی و بسیار کوچک است که می‌توانند به راحتی وارد جریان اصلی خون شوند. بر اساس گزارشی از «فایننشیال تایمز»، دانشمندان از فناوری جدید تشخیص مغناطیسی برای بررسی سالن‌‌‌های بلیت، سکوها و قطارهای سیستم متروی پایتخت انگلستان که با عنوان تیوب شناخته می‌شود استفاده کرده‌اند. به این ترتیب آنها متوجه غلظت بالایی از شکل مغناطیسی اکسید آهن به نام ماگمیت در قالب ذرات زیر میکروسکوپی تا اندازه 5 نانومتر شده‌اند که برای شناسایی شدن توسط سیستم‌های نظارت بر آلودگی معمول بسیار کوچک‌‌‌اند. به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل، حسن شیخ نویسنده مقاله‌‌‌ای با عنوان«بررسی مغناطیسی و میکروسکوپی نانوذرات اکسید‌آهن موجود در هوا در متروی لندن»، در این‌باره می‌‌‌گوید، فراوانی این ذرات بسیار ریز، شگفت انگیز بوده است. به گفته ریچارد هریسون، دانشمند ارشد این پروژه، گرچه این مطالعه به اثرات ذرات ماگمیت یافت شده در مترو در سلامت توجه نکرده است، اما تحقیقات دیگر نشان داده است که این ذرات می‌تواند برای سلامتی مضر باشند. بر اساس این گزارش، قرار گرفتن در معرض ذرات بسیار ریز در هوا، می‌تواند به طیف وسیعی از آسیب‌‌‌ها به سلامتی افراد، از آسیب مغزی گرفته تا بیماری‌‌‌های ریوی و قلبی منجر شود، اما هیچ مطالعه پزشکی به طور خاص به اثرات آنها در راه‌آهن زیرزمینی لندن توجه نکرده است. به باور محققان، فراوانی ذرات بسیار ریز یافت شده در مترو می‌تواند اثرات نامطلوبی بر سلامتی را نشان دهد، زیرا کوچک بودن آنها امکان عبورشان از ریه‌‌‌ها و ورود به جریان خون را فراهم می‌کند. ذرات حاوی آهن از تماس چرخ‌‌‌ها و ترمزهای قطار با ریل‌‌‌ها تولید می‌‌‌شوند. این مطالعه نشان می‌دهد که بیشتر ذرات، کاملا اکسید شده بودند و این امر بیانگر آن است که آنها برای مدتی در داخل تونل‌‌‌ها و در امتداد ریل قطار باقی می‌‌‌مانند و سپس با عبور قطارها، این ذرات به هوا پرتاب می‌‌‌شوند. محققان باور دارند که قرار گرفتن کارکنان و مسافران در معرض گرد و غبار ناشی از آهن را می‌توان با شستن مسیرها و دیواره‌های تونل یا حتی با استفاده از فیلترهای مغناطیسی در سیستم‌های تهویه کاهش داد. افزایش نصب درهای دارای صفحه نمایش بین سکوها و قطارها (مانند تصویر این گزارش)، به بهبود شرایط کمک خواهد کرد. این مطالعه نشان‌دهنده توجه روزافزون به کاهش آلودگی هوا با استفاه از منابع غیردرون سوز است. متروی لندن، چند نقطه در سراسر شبکه مترو را به عنوان نمونه‌‌‌های تحقیق در این‌باره ارائه کرده است. هریسون می‌‌‌گوید قرار است جلساتی برای بحث در مورد اثرات این ذرات بر سلامتی و کاهش این اثرات برگزار شود؛ متروی لندن به دنبال روشی برای کاهش این ذرات است. بر اساس گفته‌‌‌های لیلی ماتسون، مدیر ارشد ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست سیستم حمل‌ونقل لندن، به صورت دوره‌‌‌ای نمونه‌‌‌هایی از گرد و غبار در مترو جمع‌‌‌آوری شده و این ذرات برای بررسی و آزمایش مواد بالقوه مضر از جمله آهن، کروم و نیکل تجزیه و تحلیل می‌شود. تجزیه و تحلیل صورت گرفته نشان داده است ابتکارهایی صورت گرفته که بخشی از آن شامل استفاده از کوله‌‌‌پشتی‌‌‌‌‌‌های صنعتی پاک‌کننده گرد و غبار است؛ موضوعی که بخشی از برنامه پاکسازی چند‌میلیون پوندی سیستم متروی لندن است.
