حادثه بامداد یکشنبه ثلاث باباجانی رمزگشایی شد
زلزله‌های القایی در غرب کشور
زمان شروع تخلیه تنش عظیم در منطقه کرمانشاه
به گزارش «دنیای‌اقتصاد» بررسی مداوم و مستمر الگوی لرزه‌ای در غرب کشور از سال ۲۰۰۶ تاکنون نشان می‌دهد: افزایش تعداد زمینلرزههای چند سال گذشته و سوابق لرزه‌ای گسل‌های موجود در غرب کشور، این منطقه به‌ویژه منطقه استان کرمانشاه و اطراف آن را به یک منطقه لرزه‌ای تبدیل کرده است.به‌طوری که زلزله ۳/ ۷ ریشتری ۲۱ آبان ماه سال گذشته که در منطقه ازگله از توابع استان کرمانشاه رخ داد به عنوان نقطه آغاز شروع تخلیه تنش عظیم لرزه‌ای در این منطقه محسوب می‌شود. پس از زلزله سال گذشته که به عنوان بزرگ‌ترین زلزله ربع‌قرن اخیر در کشور از آن یاد می‌شود تاکنون بیش از ۲ هزار پس‌لرزه در حوالی محدوده استان کرمانشاه رخ داده و منجر به شکل‌گیری سه خوشه لرزه‌ای در اطراف ازگله، ثلاث باباجانی و جنوب سومار در این استان شده است.
نتایج اولیه تحقیقات علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی از زلزله ۲ بامداد یکشنبه هفته جاری که در شهرستان ثلاث باباجانی رخ داد، نشان می‌دهد: تنش عظیم لرزه‌ای در غرب کشور به‌خصوص در محدوده استان کرمانشاه و شروع عملیات تخلیه این انرژی با زلزله ۳/ ۷ ریشتری در آبان ماه سال گذشته موجب شده از یکسو گسلش‌های ثانویه (شکستگی‌های زیرزمین) و از سوی دیگر با جنبایی ثانویه گسل‌های موازی یا فرعی و همچنین قطعات دیگر گسل‌های شناخته‌شده اصلی اتفاق افتد که نتیجه آن باعث بروز پدیده زمینلرزههای القایی در غرب کشور شده است. به عبارت دیگر نتایج این تحقیقات نشان می‌دهد: زلزله بامداد روز یکشنبه هفته جاری در منطقه تازه‌آباد از شهرستان ثلاث باباجانی ناشی از پدیده زلزله‌های القائی در غرب کشور بوده است. نکته مهم آنکه به قدری تنش عظیم در منطقه زیرزمین کرمانشاه زیاد بوده که با یک زلزله و پس‌لرزه‌های بعد از آن تخلیه نشده و بعد از این هم ادامه پیدا می‌کند. بیت‌اللهی در این تحقیقات در خصوص گسل مسبب بروز این زمین‌لرزه در شهرستان ثلاث باباجانی عنوان می‌کند با قطعیت نمی‌توان گسل زاگرس مرتفع را به عنوان گسل عامل وقوع این زمین‌لرزه معرفی کرد. او در توضیح چرایی بروز این ابهام، این‌گونه توضیح می‌دهد: اگر گسل زاگرس مرتفع به عنوان گسل اصلی مسبب بروز زلزله بود باید میان کانون زلزله و ازگله و منطقه تازه‌آباد به جای ۵۰ کیلومتر معادل ۶۰ کیلومتر بود، اما در حال‌حاضر که این فاصله کمتر است با قاطعیت نمی‌توان گسل زاگرس مرتفع را به عنوان گسل مسبب بروز زمین لرزه ۹/ ۵ ریشتری منطقه تازه‌آباد معرفی کرد.
نتایج این تحقیقات درباره مختصات وقوع زلزله شهرستان ثلاث‌باباجانی حاکی از آن است که این زمین‌لرزه به بزرگای ۹/ ۵ در ۱۳ کیلومتری جنوب تازه‌آباد کرمانشاه در بامداد روز یکشنبه ساعت ۲ و ۴۳ دقیقه رخ داده است. ثلاث‌باباجانی با مرکزیت تازه‌آباد، یکی از شهرستان‌های استان کرمانشاه است که از جنوب با شهرستان‌های سرپل‌ذهاب و دالاهو، از شرق با جوانرود همجوار و از غرب با کشور عراق مرز مشترک دارد. عمق کانونی این زلزله معادل ۸ کیلومتر بوده که جزو زلزله‌های کم‌عمق محسوب می‌شود. نکته مهم که به‌نظر میرسد منجر به کاهش تلفات و خسارات این زمین‌لرزه شده است محدوده موثر وقوع زلزله بوده که منطقه‌ای با شرایط کوهستانی و با تراکم جمعیتی پایین بوده است.
به‌جز جمعیت شهری، در شعاع تقریبی ۱۵ کیلومتری از مرکز زلزله، حدود ۴۳ آبادی براساس آمار سال ۹۵ مرکز آمار جانمایی شده‌اند که جمعیت آنها به حدود ۹ هزار و ۲۰۰ نفر میرسد. البته برخی از این آبادی‌ها تحت عنوان مراکز کاری و اشتغال نیز بوده که تعدادی از آنها در حال‌حاضر تعطیل هستند. بیت‌اللهی یکی از مهم‌ترین دلایل تخریب کم ساختمان‌ها را تضعیف شتاب زلزله در بستر سنگی عنوان می‌کند و می‌گوید: منطقه به دلیل کوهستانی بودن، اغلب پوشیده از بستر سنگی بوده و بزرگنمایی دامنه‌های امواج رکوردهای شتاب‌نگاشتی در چنین گستره‌ای اتفاق نمی‌افتد. به گفته وی به نظر نمی‌رسد که این امر دلیل عمده عدم خسارت‌های عمده به‌خصوص در ساختمان‌های فاقد اسکلت در محدود اثر زلزله تازه‌آباد است. در عین حال از آنجا که منطقه اصلی بروز زلزله دارای تمرکز جمعیتی کمتری نسبت به سایر مناطق است به طور طبیعی خسارت کمتری به آن وارد شده است.
یکی از نکاتی که در این گزارش به آن اشاره شده آنکه با وقوع زلزله ۲۱ آبان‌ماه سال گذشته عملیات تخلیه انرژی در غرب کشور آغاز شده و پس از وقوع زلزله روز یکشنبه هفته جاری پس‌لرزه‌های مداوم در این منطقه ادامه پیدا کرده است. به طوری این گزارش نشان می‌دهد در اثر رویداد زلزله ۹/ ۵ ریشتری تازه‌آباد تا حوالی ظهر روز حادثه، حدود ۱۰۵ پس‌لرزه در این منطقه رخ داده‌است. بخش عمده‌ای از میان این پس‌لرزه‌ها، دارای بزرگی زیر ۳ ، چهار پس‌لرزه با بزرگی ۴ و یک پس‌لرزه با بزرگی ۱/ ۴ بزرگ‌ترین پس‌لرزه‌های این رخداد بوده‌اند. مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به جانمایی پس‌لرزه‌های این زلزله معتقد است مسبب بودن گسل زاگرس مرتفع در بروز زلزله تازه‌آباد قدری مبهم است. نتایج این تحقیقات نشان می‌دهد در اثر تجمع تنش فراگیر منطقه که با وقوع زلزله ۲۱ آبان ماه در سال گذشته در منطقه ازگله شروع به رهایی شد و با رخداد بیش از ۲ هزار پس‌لرزه همچنان این روند در منطقه وسیع‌تری ادامه دارد، موجب گسلش‌های ثانویه با جهت‌یافتگی و سازوکار متفاوت با سازوکار شناخته شده است. از دیدگاه بیت‌اللهی، این میزان توزیع از زمین‌لرزه‌ها و پس‌لرزه‌ها، بیانگر میزان عظیم تنش ذخیره شده در منطقه بوده است که با القای زلزله اصلی ۳/ ۷ ازگله، سایر چشمه‌های لرزه‌ای با پتانسیل رهایی تنش را نیز فعال کرده و موجبات رخداد زلزله‌های متعدد دیگر در منطقه شده است.
احتمال وقوع زلزله‌های بزرگ‌تر آتی؟
نتایج این تحقیقات درباره احتمال وقوع مجدد زلزله در حوالی منطقه غرب کشور در آینده نیز نشان می‌دهد: از آنجاکه محدوده‌های ازگله، سومار و تازه‌آباد از دیدگاه تکتونیکی یک زون محسوب می‌شود و تنش‌های ذخیره شده در منطقه با توجه به مکانیزم آنها در نقاط مختلفی از ناحیه غربی کشور و در اطراف سه راس تازه‌آباد، ازگله و سومار از آبان‌ماه سال گذشته تاکنون با رخداد زمینلرزههای بزرگ، متوسط و کوچک در حال آزاد شدن است، رخداد بیش از ۲ هزار پس‌لرزه در این منطقه معرف حجم عظیم انرژی بوده که با توجه به خصوصیات زمین‌شناختی منطقه به صورت تدریجی در مدت نزدیک به ۹ ماه پس از زلزله اصلی ازگله رها می‌شود. بنابراین با توجه به بزرگی زمین‌لرزه تازه‌آباد و روند نزولی پس‌لرزه‌های آن به نظر میرسد وقوع زلزله بزرگ‌تر در آینده در این ناحیه بعید است. اما در عین حال ضرورت دارد تا زمان استهلاک کامل تنش‌های تکتونیکی در منطقه به صورت رخداد پس از زلزله در پی زلزله ۹/ ۵ریشتری بامداد یکشنبه که حداکثر تا چند روز آتی ادامه پیدا می‌کند تا حد امکان در ساختمان‌های آسیب دیده تردد و سکونت نشود.
ارسال نظر