بزرگ زلزله‌ها در راه است؟

دو دانشمند آمریکایی به تازگی در پژوهشی که روی اطلاعات زمین‌لرزه‌های بزرگ ۱۱۸ سال اخیر انجام دادند، ارتباطی معنادار میان تغییرات سرعت گردش زمین با وقوع زلزله‌های شدیدتر از ۷ ریشتر یافته‌اند. مقاله مشترک «راجر بیلهام» و «ربکا بندیک» در ماه آگوست سال جاری میلادی از سوی انجمن زمین‌شناسی آمریکا منتشر شد و عنوان آن چنین بود: «آیا کاهش تنش‌های زمین موجب انطباق زمین‌لرزه‌ها می‌شود؟» مضمون این مقاله کشف ارتباطی منطقی میان کاهش سرعت گردش زمین و وقوع زلزله‌های بزرگ است. طبق یافته‌های این دو دانشمند، بررسی زمین‌لرزه‌های قرن اخیر، نشان‌دهنده وجود بازه‌هایی ۵ ساله است که در این بازه‌ها آمار وقوع زمین‌لرزه‌های شدید افزایش یافته و در مقایسه با سایر دوره‌های زمانی به ۲ برابر می‌رسد. همه این بازه‌های ۵ ساله با کاهش سرعت گردش زمین آغاز شده‌اند. با توجه به اینکه سرعت گردش زمین ۴ سال قبل اندکی کاهش یافته است، مطابق یافته‌های این پژوهش، زمین در سال آینده میلادی شاهد بیش از ۲۰ زمین لرزه شدید خواهد بود.

پیش‌بینی زلزله هدف غایی علم زلزله‌شناسی است. هدفی که ممکن است هیچ‌گاه محقق نشود. اما دانشمندان بر این عقیده‌اند که یافته‌های تازه علمی، می‌توانند ابزاری برای پیش‌بینی زلزله‌های مهیب در اختیارشان قرار دهد. در گذشته تصور می‌شد وقوع یک زلزله و تخلیه انرژی یک گسل موجب کاهش خطر بروز زلزله در آن منطقه می‌شود، اما یافته‌های جدید علمی نشان می‌دهد وقوع زمین لرزه‌ای مهیب در یک منطقه می‌تواند زنگ خطر وقوع زلزله‌های بزرگ دیگری باشد. به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه «دنیای‌اقتصاد» دانشمندان هشدار داده‌اند تعداد زلزله‌های مهیب در سال آینده افزایش چشمگیری خواهد یافت. زلزله‌شناسان بر این باورند که تغییرات سرعت چرخش زمین به دور خود، عامل این فعالیت لرزه‌ای خواهد بود. مناطق پرجمعیت نظیر نواحی استوایی در معرض بیشترین خطر قرار خواهند داشت.

دو دانشمند زلزله‌شناس به تازگی کشف کردند که در برخی دوره‌های زمانی، احتمال وقوع زمین‌لرزه‌های مهیب، بیش از سایر مواقع است. این دانشمندان ادعا می‌کنند زمین‌ لرزه‌ها بیش ازآنکه با یکدیگر همبستگی جغرافیایی داشته باشند، از نظر زمان وقوع دارای یک ارتباط منطقی هستند، به‌طوری که در یک بازه زمانی احتمال وقوع زلزله‌هایی با بزرگای ۷ ریشتر یا بیشتر، در سراسر کره زمین به طرز محسوسی افزایش می‌یابد.  یافته‌های علمی نشان می‌دهد که سرعت گردش زمین به‌صورت دوره‌ای کاهش می‌یابد و این کاهش سرعت گردش زمین می‌تواند موجب شود که در پنج ساله بعد شاهد وقوع زمین‌لرزه‌های بزرگ‌تر از ۷ ریشتر بیشتری باشیم. در صورت تحقق این گمانه‌زنی، گامی بلند در زمینه پیش‌بینی بلایای طبیعی برداشته شده است.

محققان پس از بررسی الگوهای بسامد و شدت زلزله‌ها، متوجه ارتباط شگفت‌انگیز وقوع زلزله‌های مهیب و کاهش سرعت گردش زمین شدند.

گرچه تغییرات سرعت گردش زمین به دور خود بسیار اندک است، و تنها موجب تغییر طول روز در مقیاس میلی‌ثانیه می‌شود، اما همین نوسانات اندک می‌تواند موجب آزاد شدن انرژی زیرزمینی غیرقابل مهاری شود. ارتباط میان سرعت گردش زمین و وقوع زلزله‌های مهیب، چندی پیش در مقاله‌ای به قلم راجر بیلهام از دپارتمان زلزله‌شناسی دانشگاه کلرادو و ربکا بندیک از دانشگاه مونتانا برای نخستین بار در کنفرانس انجمن زمین‌شناسی آمریکا مورد توجه قرار گرفت. بیلهام هفته گذشته در گفت‌و‌گو با نشریه «آبزرور» درخصوص یافته اخیرش چنین توضیح داد: «همبستگی میان سرعت گردش زمین و فعالیت‌های لرزه‌ای بسیار قوی است و شواهد حاکی از آن است که سال آینده تعداد زلزله‌های مهیب افزایش خواهد یافت.» بیلهام و بندیک در این مقاله، زمین لرزه‌هایی با بزرگی ۷ ریشتر و بیش از آن، که از سال ۱۹۰۰ تا کنون روی داده‌اند را مورد بررسی قرار دادند. در علم زمین‌شناسی، فاصله زمانی ۱۰۰ سال معادل چشم بر هم زدن در نظر گرفته می‌شود، اما اطلاعات زمین لرزه‌ها تنها در همین بازه زمانی به‌صورت علمی ثبت و نگهداری شده است. تیم تحقیقاتی بیلهام و بندیک نیز همین اطلاعات را مبنای مطالعات خود قرار دادند. بیلهام می‌گوید: «زلزله‌های مهیب قرن اخیر‌، به دقت ثبت شده‌اند. این داده‌ها تاریخچه‌ای قابل استناد برای بررسی ما فراهم کرد.» بیلهام و بندیک بازه‌های زمانی پنج ساله‌ای را مشخص کردند. در این بازه‌ها، تعدد وقوع زمین لرزه‌های مهیب بسیار بیشتر بوده است. در هر یک از این فواصل، بین ۲۵ تا ۳۰ زمین‌لرزه بزرگ در هر سال اتفاق افتاده است. در حالی در بازه‌های پنج‌ساله دیگر نرخ متوسط وقوع زلزله‌های بزرگ از ۱۵ مورد در سال فراتر نمی‌رود.

محققان در پی یافتن ارتباطی میان این بازه‌های پنج ساله با سایر پدیده‌های طبیعی بودند و متوجه شدند کاهش بسیار جزئی سرعت گردش زمین آغازگر تمامی دوره‌های وقوع زلزله‌های مهیب بوده است. بیلهام می‌گوید: «سرعت گردش زمین به‌صورت دوره‌ای کاهش می‌یابد. این کاهش تنها در مقیاس میلی‌ثانیه روی می‌دهد و با ساعت‌های اتمی با دقت بسیار مناسبی قابل اندازه‌گیری است.»بندیک و بیلهام دریافتند در برخی بازه‌های زمانی ۵ ساله‌ که در طول یک قرن و نیم اخیر اتفاق افتاده است، دو خصیصه مشترک به چشم می‌خورد: نخست آنکه در ابتدای هر یک از این بازه‌ها سرعت گردش زمین کاهش یافته است. از سوی دیگر، در پی هر کاهش سرعت گردش زمین، به مدت پنج سال تعدد وقوع زلزله‌های مهیب به نحو قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است. بیلهام می‌گوید: «با در نظر گرفتن این داده‌ها درک موضوع ساده خواهد بود. کاهش سرعت گردش زمین به ما هشدار می‌دهد که باید انتظار زلزله‌های بزرگ را داشته باشیم.» این داده‌ها از آن جهت حائز اهمیت است که آخرین کاهش سرعت گردش زمین قریب به ۴ سال پیش اتفاق افتاده است و طبق محاسبات بیلهام سال آینده، سالی پر زلزله خواهد بود. در طول چهار سال گذشته بسامد وقوع زلزله‌های شدیدتر از ۷ ریشتر زیاد نبوده است. در سال ۲۰۱۷ تنها ۶ زلزله با بزرگای بیش از ۷ ریشتر در جهان روی داده است که آخرین آنها در منطقه مرزی ایران و عراق اتفاق افتاد و با ثبت تلفات ۵۰۰ نفری، مرگبارترین زمین لرزه سال لقب گرفت. به این ترتیب می‌توان نتیجه‌گیری کرد که بیش از ۲۰ زلزله در سال ۲۰۱۸ جان را به لرزه درخواهد آورد.

گر چه دلیل همبستگی میان کاهش سرعت گردش زمین و وقوع زمین‌لرزه‌های مهیب هنوز شناخته نشده است، اما دانشمندان گمان می‌کنند تغییر رفتار هسته زمین، عامل وقوع هر دو پدیده باشد. علاوه بر این، پیش‌بینی محل وقوع این زلزله‌های بزرگ نیز مشکل است. تیم تحقیقاتی بیلهام و بندیک اعلام کرده‌اند پیش‌بینی مکان دقیق وقوع این زمین لرزه‌ها با دانش فعلی ممکن نیست، اما یافته‌های بیلهام و بندیک نشان می‌دهد اغلب این زمین لرزه‌ها، در نزدیکی کمربند استوا روی داده‌اند. بیش از یک میلیارد نفر از جمعیت جهان روی کمربند استوایی زمین زندگی می‌کنند. طبق یافته‌های بیلهام و بندیک، کشورهایی که روی کمربند استوایی زمین واقع شده‌اند باید گوش به زنگ باشند و اقدامات پیشگیرانه لازم را در جهت کاستن از تلفات و خسارات زلزله‌های احتمالی انجام دهند.  این پژوهش در روزهای اخیر در برخی نشریات معتبر انگلیسی زبان همچون تایم، فوربس، گاردین، و هافینگتون پست بازتاب گسترده‌ای یافته است. تایم در مقاله‌ای با عنوان «پیش‌بینی دانشمندان: ۲۰۱۸ سالی بد برای زلزله» به یافته‌های این محققان اشاره کرده و خواستار ایجاد آمادگی لازم و ایمن‌سازی فراگیر برای مقابله با زلزله‌های شدید شده است.