حلقه‌های گمشده صنایع غذایی

در این میان نظرات، پیشنهادها و دیدگاه‌های مختلفی از سوی تحلیلگران و ناظران در مورد رفع چالش عدم تامین مواد اولیه از سر راه تولیدکنندگان مطرح می‌شود. اما نکته‌ای که تاکنون بسیار مورد غفلت قرار گرفته است و باید به آن اشاره و تاکید کرد، همدلی فعالان اقتصادی و متولیان دولتی است. همدلی کلید موفقیت و رهایی از این موقعیت و تهدید موجود و تبدیل آن به فرصتی طلایی برای تولید است. به‌نظر می‌رسد که می‌توان با ایجاد همدلی کامل بین تولیدکننده و مصرف‌کننده و به‌طور کلی چرخه تولید از دولتمردان گرفته تا سیاست‌گذاران مجلس، با اتخاذ رویکردهای تولیدمحور و نیز عمل به قانون، راه را برای حل این چالش هموارتر ساخت. گام بعدی تکیه بر توان داخلی در بسیاری از موارد است تا با نگاهی جدی‌تر بر حلقه تولید و توجه بیشتر به تولیدکنندگان پایه و استفاده درست از ابزار حمایت برای واردات این نقیصه را مرتفع و شرایط مساعد را برای تولید فراهم کرد.

با این حال باید پذیرفت که چالش‌ها راه را ناهموار کرده‌اند و در این میان صنعت غذا هم بی‌نصیب نبوده است. اما صنعت غذا درحال‌حاضر با چه مشکلاتی مواجه است و چه راهکارهایی برای برون‌رفت از این معضلات وجود دارد؟ ارزیابی‌ها نشان می‌دهد مشکلات و موارد متعددی بر صنعت غذا همچون دیگر صنایع چیره شده است که متاسفانه به برخی از معضلات این صنعت سالیان متمادی نگاه خاصی نشده است. این چالش‌ها که تاکنون برای حل آنها تدبیری اندیشیده نشده است، روز‌به‌روز عمیق‌تر و جدی‌تر می‌شوند. برخی از این دست‌اندازها شامل «عدم به‌روزرسانی ماشین‌آلات و تکنیک‌های تولید»، «فرمولاسیون بهینه برای صنایع»، «تامین مواد اولیه بسته‌بندی»، «دانش به‌روز تولید»، «بازاریابی» و... است. راهکارهای موردنظر برای رفع چنین موانعی را می‌توان در چند بُعد مورد بررسی قرار داد. در راستای رفع این موانع که بر سر راه تولید قرار گرفته است، سه ضلع باید تلاش کنند تا بتوان مسیر تولید را پاکسازی کرد. برخی از چالش‌ها باید از سوی تولیدکنندگان، برخی دیگر از سوی دولت و برخی دیگر هم باید در میان انجمن‌های تولیدکنندگان مرتفع شود.

البته باید این موضوع را در نظر داشت که ابزار تحریم و در کنار آن رکود تورمی حاصل از این فشارهای خارجی، طی سالیان گذشته گاهی تا شکستن کمر تولید نیز پیش رفته است. این موضوع به پیوند تولیدکنندگان صنایع مادر با تولیدکنندگان داخلی و صاحبان فنون تولید و دانش روز دنیا خدشه وارد کرده است و به‌رغم جذابیت‌های بازار داخل کشور و شرایط مستعد ایران در منطقه خاورمیانه و غرب آسیا، ارتباطات و پیوندها را برای این طیف‌ها قطع کرده است. بنابراین لازم است با حمایت از نخبگان داخلی و دانشمندان دانشگاهی و پای کار آوردن آنها در واحدهای تولیدی تا حدود زیادی این نقیصه را برطرف کرد. در بسیاری از موارد دیگر نیز نیاز به سیاست‌گذاری مجدد یا اجرای دقیق‌تر قانون در راستای حمایت از تولید و بهبود فضای کسب‌وکار از طرف دولت و نیز شکستن سدها برای برخی از تولیدکنندگان و واردکنندگان صاحب ارزآوری ویژه است. در نهایت حمایت واقعی از سوی نهادهای پولی و مالی با ابزارهای مختلفی چون اعتبارات اسنادی، تسهیلات هدفمند، ضمانت‌نامه‌های کاربردی، مشوق‌های صادراتی و استمهال تسهیلات‌ و همکاری بیشتر سازمان مالیاتی و تامین اجتماعی باید صورت بگیرد.

اما بعد دیگری که باید در جریان تولید مورد بررسی قرار گیرد، شرایط تحریم و ارزیابی آثاری است که بر صنعت غذا و تولید داشته است. متاسفانه شرایط تحریم فضای بسیار سختی را برای تولیدکنندگان به وجود آورده و سخت‌تر از آن نیز شرایط خودتحریمی داخلی پس از اعمال تحریم‌هاست. در دستور کار قرار گرفتن تحریم‌های خارجی باعث شده است، مشکلاتی مانند تامین ارز مورد نیاز و مواد اولیه شکل بگیرد. بازار آشفته ارز و سختی تامین ارز مورد نیاز برای واحدهای تولیدی بر بار مشکلات فعلی افزوده است. همچنین ورود و تامین ماشین‌آلات و در کنار آن ارتباطات خارجی برای واحدهای تولیدکنندگان داخلی با دست‌اندازهایی روبه‌رو شده است. فعالان اقتصادی در این شرایط ضمن تجدیدنظر در خرید عادی و گاهی عدم فروش محصولات و احتکار آن بر آشفتگی بازار داخلی دامن زده و بازار را دچار تشتت کرده و با ابزار ضعیف نظارت نیز شرایط پیچیده‌تر و سخت‌تر شده است. این چالش‌ها درحالی همچنان پابرجاست که چشم‌انداز صنعت غذا با چنین شرایطی روشن نخواهد بود. ما در کشوری زندگی می‌کنیم که بهشتی برای تولید و تجارت به شمار می‌شود. اما به شرط اینکه بوروکراسی دست و پاگیر موجود و موانع تولید برطرف شود. در کنار آنها حل‌وفصل تحریم‌ها هم می‌تواند به فضای مساعد تولید در کشور کمک زیادی کند.

از سوی دیگر باید این موضوع را در نظر داشت که با وجود «جامعه دانشگاهی مستعد»، «نیروی کار جوان و توانمند»، «بازار داخلی عظیم ۸۵ میلیونی»، «بازار تشنه کشورهای اطراف و ظرفیت عظیم صادراتی محصولات» و «رقابت‌پذیری محصولات داخلی» شرایط برای صنعت غذا بسیار امیدوار‌کننده خواهد بود؛ البته به شرط مرتفع کردن موارد بالا و گرنه با این شرایط سخت تولید برای کارآفرین ایرانی، باید هر روز شاهد از بین رفتن هرچه بیشتر توان تولید داخل و عرضه محصولات بی‌کیفیت خارجی یا کالای گران بیرونی باشیم که امیدواریم این اتفاق نیفتد.