دانشگاه پس از کرونا
بحران مالی دانشگاه‌ها و تمایل به استقلال: دانشجویان بین‌الملل کاهش پیدا خواهند کرد و با توجه به آموزش مجازی دانشگاه به‌عنوان سبک زندگی جای خود را به دانشگاه به‌عنوان کسب مهارت خواهد داد. دوره‌های آموزشی چهار تا ده‌ساله جای خود را به دوره‌های کوتاه‌مدت مهارت‌محور بر اساس سرعت عصر اطلاعات خواهند داد. رفت‌وآمدهای زیاد، سکونت‌های طولانی دانشگاهی، خوابگاه و تغذیه رایگان پس از کرونا هزینه‌های فراوانی خواهد داشت که هر دانشگاهی توانایی پوشش دادن آنها را ندارد. دانشگاه‌ها با بحران مالی مواجه خواهند شد و تنها آنها که سابقه تاریخی و کارکرد مناسب و خوشنام دارند، باقی می‌مانند. روند استقلال دانشگاه‌ها تشدید می‌شود و رقابت برای جذب دانشجو افزایش خواهد یافت. خدمات خوابگاه و تغذیه، برون‌سپاری و تحویل بخش خصوصی می‌شود و کسانی که در شهرهای بزرگ یا در مکان‌های دارای امکانات و طبقات بالا هستند، شانس بهره‌مندی از دانشگاه‌های برتر را خواهند داشت. خدمات رایگان طولانی‌مدت دانشجویی و زندگی کارمندی بدون دغدغه در دانشگاه دچار تزلزل می‌شود و منابع مالی دغدغه اصلی هر دانشگاه می‌شود. زندگی خوابگاهی پرجمعیت و طولانی‌مدت با استانداردهای پایین در دانشگاه کمرنگ می‌شود و برای تدریس، پژوهش، تغذیه، ورزش و اسکان نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان است که دانشگاه‌های کوچک و دارای رتبه پایین توانایی ماندگاری خود را از دست خواهند داد.
شبکه‌ای شدن دانشگاه‌ها: دروس دانشگاه‌ها شناور می‌شود و دانشجویان به نسبت نیاز و علاقه خود دروس متفاوت از رشته‌های گوناگون از دانشکده و دانشگاه‌های مختلف را انتخاب می‌کنند. دانشگاه پس از کرونا دانشگاه‌هایی شبکه‌ای و در ارتباط با یکدیگر هستند. فضای رقابتی در نوشتن مقاله و کتاب و برون‌دادن محصولات و اختراعات روی سایت و شبکه‌های اجتماعی قرار می‌گیرد. تصلب رشته‌ها در دانشگاه‌های شفاف و باز به هم خواهد خورد. تفکیک و جدایی رشته‌ها و گرایش‌های منزوی که به تنهایی کارآمدی پایینی دارند به سمت ارتباط علوم انسانی، طبیعی، مهندسی و پزشکی با یکدیگر سوق پیدا می‌کنند و در این فضا دانشگاه به‌عنوان کهکشان علوم و ارائه اندیشه‌های نو مطرح می‌شود. لازم نیست دانشجویان در یک رشته یا گرایش با استادان مشخص واحد بگذرانند، بلکه در مقاطع مختلف با گواهینامه‌های متفاوت می‌توانند دروس و استادان گوناگون و مورد نیاز خود را امتحان کنند. رشته‌ها شناور و سرفصل‌ها انتخابی و کاربردی می‌شود. فضای مجازی امکان ارائه درس‌ها در دانشگاه‌های مختلف و بهره‌مندی همه شهروندان جهان را فراهم ساخته و دیوارهای مجازی دانشگاه‌ها با فشار کرونا از هم پاشیده است و دانشگاه‌ها مشاهده‌پذیر شده‌اند.
دانشگاه متن باز مسوولیت‌پذیر: دانشگاه‌های مشاهده‌پذیر در رویت شهروندان و حکومت قرار دارند. درس‌ها را از همه نقاط جهان گوش می‌دهند و استادان و ارائه‌های دانشگاهی به میان میهمانی‌ها و سفرها و حتی در تاکسی و اتوبوس کشانده شده است. اگر زمانی دانشگاه‌ها دیوار داشتند و استادان در اتاق خود به آموزش و پژوهش می‌پرداختند، اکنون کالای علمی آنها جهانی شده است. دانشگاه شبکه‌ای و جهانی‌ای که نمی‌تواند نسبت به جامعه، صنعت و حکومت بی‌تفاوت باشد. جوامع عصبانی از سیاستگذاری‌ها و دچار بحران با توقعات فزاینده نیاز دارد بداند چیست و چه روی می‌دهد و در این میان رشته‌های دانشگاهی و نخبگان متخصص دانشگاه وظیفه دارند مسوولیت‌پذیری اجتماعی خود را انجام دهند. برای صنعت طرح‌های سیاستگذارانه مبتنی بر عصر هوش مصنوعی و برای حکومت نسخه‌هایی بر اساس حکمرانی دیجیتال ارائه دهند. دانشگاه در عصر پس از کرونا مسوولیت سنگینی دارد و اگر روزگاری زبان نخبگی و دیوارهای دانشگاه مانع از ارتباط با جامعه بود، اکنون دیوارها فرو ریخته است و اصناف، احزاب، گروه‌های مردمی و شبکه‌های شهروندی از دانشگاه انتظار راهنمایی علمی دارند. عمر دانشگاه‌های منزوی که با سبک‌های اداری و دیوان‌سالاری‌های مخفی روزگار سپری می‌کردند، تمام شده است.
در جمع‌بندی می‌توان گفت دانشگاه پس از کرونا باید به فکر استقلال مالی باشد. رشته‌ها و گرایش‌های تخصصی بی معنا شده و نیاز است بار دیگر کهکشان علوم در دانشگاه‌ها به شکل بین‌المللی و شبکه‌ای مطرح شود. نیاز است دانشگاه‌ها در سرفصل‌های خود بازنگری کنند و انتخاب دانشجویان را به رسمیت بشناسند و به سمت مهارت محوری حرکت کنند. روند مجازی شدن و شبکه‌ای شدن دانشگاه‌ها رقابت و فضای شکل‌گیری افکار جدید را ایجاد کرده است و دیگر نمی‌توان به دانشگاه‌های مکانیکی و دیوان‌سالاری قبل از کرونا بازگشت. دیوار دانشگاه‌ها فرو ریخته است و اکنون در میان شهروندان حضور دارند و جامعه، صنعت و حکومت می‌نگرند که دانشگاه چه می‌گوید و چه نسخه‌ای ارائه می‌دهد؟
*رئیس گروه مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد
