هر چند امروز دامنه نوسان نرخ ارز مهار شده است اما هنوز شرایط عادی بر اقتصاد حکمفرما نیست.

محمود جامساز، اقتصاددان اما معتقد است باید ریشه بسیاری از مشکلات را در داخل کشور و در قالب سیاست های اجرایی جستجو کرد هر چند برجام در دوره ای توانسته است راه تنفس اقتصاد ایران را باز کند اما بحران اقتصاد ایران را باید در داخل ایران برطرف کرد. . وی با حضور در کافه خبر به سئوالاتی در خصوص شرایط کنونی، چشم انداز پیش رو و راهکارهای برون رفت از وضعیت فعلی ارائه داد. مشروح مصاحبه با وی در پی می آید.

وضعیت این روزهای اقتصاد را چگونه می بینید؟ ‌

وقتی از اقتصاد صحبت می کنیم نمی‌توانیم به مساله سیاست بی‌توجه باشیم چرا که بیش از ضرورت، اقتصاد ایران زیر سایه سیاست قرار دارد. در ابتدا باید توضیح داد؛ اعمال روش های دیپلماتیک نامطلوب مخصوصا در دوره‌های ریاست جمهوری نهم و دهم سبب تصویب قطعنامه و تحریم ایران شد و متاسفانه در آن دوران دولت ایران تلاشی برای تلطیف سیاست خارجی خود نکرد و این مساله سبب فراهم شدن بستر تحریم ها و صدور حداقل ۶قطعنامه علیه کشورمان شد.

با آغاز دولت یازدهم، دولتمردان برای حل مساله انرژی هسته ای، با اتحادیه اروپا و آژانس بین المللی انرژی اتمی وارد گفت و گو شدند و شرایط به گونه ای پیش رفت که بعدها نیز آمریکا به این گفت و گوها پیوست و گروه ۱+۵ تشکیل شد و پس از ۲سال مذاکرات نفسگیر بالاخره طرفین، به توافق برجام یعنی برنامه جامع اقدام مشترک دست یافتند و بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، تمام تحریم های پیشین اعمال شده از سئی شورای امنیت لغو شد. توافق برجام در واقع راه تنفس اقتصاد ایران را فراهم کرد.

 

 این توافق در حالی صورت گرفت که در سال های گذشته، مخالفان داخلی و خارجی بسیاری داشت به طوری که ترامپ در همان دوران کاندیداتوری خود این مساله را؛ ‌یعنی برجام را به عنوان یک توافق بد مطرح کرد و یکی ازقول های او به رای دهندگان این بود که به محض رسیدن به ریاست جمهوری این توافق بد را لغو خواهد کرد. همین طور هم شد و در اردیبهشت ماه ۹۷ بود که ترامپ از برجام خارج شد و قبل از آن نیز با اقدامات خود موجب تضعیف برجام شده بود.

برجام عملا از تاثیر افتاده بود تا اینکه در ۱۸اردیبهشت به طور کامل از برجام خارج شد و این تصمیم علیرغم مذاکراتی که "خانم مرکل" و "آقای مکرون" و "خانم ترزا می" با او درباره حفظ برجام داشتند از سوی ترامپ اتخاذ شد.

با این حال به نظرتان اروپا به حمایت از ایران و برجام ادامه می دهد؟ ‌

اروپا برای حفظ پرستیژ خود تصمیم گرفته در مقابل آمریکا بایستد و از برجام حمایت کند اما در این مدت زمان اروپا قادر نبوده کار اساسی در این مورد انجام دهد.

بسیاری از شرکت های بزرگ اروپایی از ایران خارج شده اند و کسانی که پس از برجام در معیت هیات های سیاسی به ایران آمده و تفاهمنامه اقتصادی امضا کرده بودند، منصرف شده و هیچ یک از این موارد به قرارداد منجر نشد. همچنین بانک های بسیاری قبل از اینکه تحریم های ۱۳ آبان شروع شود در روابط با ایران  تجدیدنظر کرده بودند.

تاثیر وضعیت فعلی برجام و همچنین اعمال مجدد تحریم ها بر جامعه چگونه بوده است؟ ‌

دور نخست تحریم ها که دوم مرداد۹۷ شروع شد؛ تاثیر عمیقی بر سطح انتظارات مردم گذاشت.

البته کمی قبل از این ماجرا دولت نرخ سود بانکی را کاهش داده بود و در مقابل تبلیغات فراوانی در رسانه های شنیداری و دیداری و گفتاری و … علیه این مساله انجام و مطرح شد که ارزش پول کسانی که سپرده‌گذاری کرده اند با کاهش بهره رو به تنزل می‌گذارد؛ بنابراین به طور غیر مستقیم مردم تشویق شدند پول های خود را از بانک ها خارج کنند و چون جایگزینی برای سرمایه گذاری وجود نداشت، هجوم به سمت بازار ارز و طلا اتفاق افتاد. در سایه این هجوم، نوسانات نرخ ارز اتفاق افتاد و البته دولت نیز نتوانست در ابتدا اقدام فوری برای جلوگیری از افزایش نرخ ارز انجام دهد.

اما در مورد تحریم ها نباید فراموش کنیم که اثرات اعمال تحریم ها فوری نیست و پس از مدت کوتاهی ظاهر می شود. دولت در زمانی که دلار به ۱۹ تا ۲۰ هزار تومان رسید، وارد عرصه شد و ناگهان قیمت ها تا ۱۳ هزار تومان ریزش کرد، پس از تحریم های ۱۳آبان دولت موفق به کنترل نرخ شد و دلار به ۱۳ هزار و حالا به حدود ۱۰ هزار تومان نیز تنزل کرد. البته این سئوال پیش می آید که تا چه زمانی این روند ادامه خواهد یافت؛ که به اعتقاد بنده تا زمانی که دولت بتواند ارز وارد کشور کند. البته نباید فراموش کرد که ورود ارز مانند سابق ساده نیست.

آیا می توان امیدی به دور زدن تحریم ها داشت؟ ‌

برای کنترل بازار ارز نیازمند ورود دلار به کشور هستیم که ارز یا از طریق فروش نفت و گاز به دست می آید و یا از صادرات غیرنفتی است و یا از طریق گردشگری تامین می شود و یا از طریق فروش خدمات فنی و مهندسی است که تمام راه ها بسته شده و اگر هم شرکای تجاری ما که در خلال تحریم ها با ما کار می کردند مانند هند، چین، افغانستان، عراق و امارات متحده اکنون در معذوریت های بسیار شدیدی قرار گرفته اند و حتی  کشورهایی مانند عراق علیرغم سفر  برهم صالح، رییس جمهور عراق به ایران و صحبت با روحانی برای حفظ منافع ملی خود مجبور شدند برای واردات نفت ایران از آمریکا مهلت و معافیت بگیرند.

ما حتی به کشورهایی که در دوره قبلی و برجام با آنها روابط تجاری داشتیم نمی توانیم صد در صد اعتماد داشته باشیم. اروپا به عنوان یک شریک تجاری سنتی، هنوز نتوانسته واقعا کاری کند و در مقابل سازوکاری که پیشنهاد کرده بود برای دور زدن تحریم های آمریکا و سوئیفت از ایران درخواست کرد که به FATF بپیوندد که ۴کنوانسیون الحاقیه به عنوان لوایح چهارگانه دارد که شامل: * مقابله با تامین مالی تروریسم است (سی اف تی) * پالرمو و یا مبارزه با جرایم سازمان یافته است * مبارزه با تروریسم * مبارزه با پولشویی است.

این چهار کنوانسیون در داخل با مخالفت های زیادی مواجه شد و گفتند مخالف موازین قانونی و ملی است ولی اروپایی ها در مقابل گفته اند که تمام اتحادیه به این کنوانسیون ها پیوسته اند و تمام شرکای تجاری نیز باید به آن بپیوندند که حساب ها شفاف باشد و بدانیم چگونه با آنها کار می کنیم. که اخیرا موارد این لوایح و … در ایران رد شده و هنوز منتظر اصلاح و تایید است.

کمک هایی که قرار است در جهت تقویت و حفظ برجام صورت گیرد منوط به تصویب FATF است، مقداری طولانی خواهد شد. در مذاکراتی که دکتر ظریف با خانم موگرینی داشت، قرار شده صندوقی دراتحادیه اروپا با ۲۷ عضو تاسیس شود و در یکی از کشورها مستقر شود و هرچقدر نفت ایران فروخته شد، وجوه حاصل به این صندوق واریز شود و در مقابل هرکالایی که کشورهای اروپایی به ایران فروختند، مبالغ از این صندوق پرداخت شود. تاکنون کشوری حاضر نشده میزبانی تاسیس این صندوق را برعهده گیرد. البته ظاهرا فرانسه و آلمان ممکن است پذیرای این صندوق شوند.

هنوز پاسخ دقیق سئوالم را نگرفته ام. به نظر شما در این موضوع می توان به اروپا امید داشت؟

مساله مهم این است که اروپا تا کجا می خواهد در برابر آمریکا هزینه کرده و برجام را حفظ کند. حجم تجارت اروپا و آمریکا بسیار بالاست و ممکن است اروپا سرانجام به جایی برسد که نتواند اقدامی برای حفظ برجام و رابطه با ایران انجام دهد.

هرچند نباید فراموش کرد که اروپا برای حفظ پرستیژ خود لازم می داند برجام را حفظ کند زیرا سندی است که ۱+۵ آن را امضا کرده و آمریکا از آن خارج شده است. اروپا خود را مستقل از آمریکا می داند و اینجاست که تلاش دارد این استقلال را حفظ کند. اما موضوع اروپا نیست. ما باید حل مشکل را از درون آغاز کنیم. بحران اصلی باید در اخل کشور پیگیری شود. تکیه بر توانایی های داخلی و حل معضلات اقتصادی.

به این ترتیب حتی در شرایط تحریم می توان با تکیه بر توانایی های داخلی راهی برای از سرگیری مراودات اقتصادی و عادی سازی شرایط داشت؟

منظور از عادی سازی طبیعتا باید تعریف شود. منظور این است ما در عین تحریم می توانیم اقتصاد را به درستی اداره کنیم.  باید مشکل با شفاف سازی بنیان های اقتصادی حل شود. باید دید چه کسانی در نابسامانی اقتصاد ثروت های انباشته به دست می آورند؛ چه کسانی مخالف پولشویی هستند. دکتر ظریف به کسانی که با پولشویی مخالف هستند، اشاره کرد که بیش از ۳۰هزار میلیارد تومان سود کرده اند و همین باعث شد تا عده زیادی مخالف در مجلس تقاضای استیضاح او را کنند و از آن سو رییس قوه قضاییه نیز خواهان ادله و مدارک شده است.

از سوی دیگر آقای روحانی برای حمایت از دکتر ظریف گفته است وقتی ۱۴ تا ۱۵ هزار میلیارد تومان قاچاق وارد مملکت می شود، نمونه پولشویی است. این چندگانگی قدرت در ایران یکی از ابزارهای نا اطمینانی و بی ثباتی اقتصاد کشور است و چه ایرادی دارد اقتصاد ما مانند دیگر کشورها شفاف باشد؟ ‌

این شفافیت اقتصاد کمک می کند تا سرمایه گذاران خارجی راحت ‌تر به ایران بیایند زیرا ریسک کم می شود زیرا می دانند هر زمان که خواستند می توانند پول خود را بردارند. بنابراین اینکه چرا این چنین مخالفت سختی نسبت به امضای   FATF وجود دارد یعنی برخی می خواهند شفافیت در تراکنش مالی در ایران نباشد و خود این خواسته یک علامت سئوال بزرگ است. این مساله اروپا را در کمک ها و حمایت ها برای حفظ برجام متزلزل می‌کند.  این موضوع به اعتقاد بنده باید یک روز حل شود. ایران باید دیپلماسی‌ای اتخاذ کند که بتواند دوستانی را در سطح جهان برای خود دست و پا کند که به هر حال در تجارت خارجی یار و یاور ایران باشند.

 

بخش سایت‌خوان، صرفا بازتاب‌دهنده اخبار رسانه‌های رسمی کشور است.