ارثیه «یلن» برای «پاول» عکس: AFP

در همین حین خطر تورم منفی در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۵ از میان رفت و تورم به هدف ۲ درصدی فدرال‌رزرو بازگشت. برخی از اقتصاددانان، میراثی را که «بن برنانکی» برای فدرال‌رزرو و جنت یلن باقی گذاشته بود، یکی از عوامل موفقیت او قلمداد می‌کنند. نامه استعفای یلن از عضویت در هیات ۷نفره حکام فدرال‌رزرو نیز نقش برنانکی در خروج از بحران و بازگرداندن رونق به اقتصاد آمریکا را مشخص می‌کند. با این تفاسیر، آنچه یلن با وامداری از برنانکی برای اقتصاد آمریکا به وجود آورد، نمره قبولی وی را تضمین می‌کند. بازار سهام ۴سال رشد را سپری می‌کند، اشتغال کامل در اتمسفر اقتصادی ایجاد شده و تورم در شرایط نرمال سیر می‌کند. اشتغال کامل در تعاریف فدرال‌رزرو به نرخ بیکاری زیر ۲/ ۵ درصد اطلاق می‌شود؛ درحالی‌که اشتغال ناقص با نرخ بیکاری بالاتر از این مقدار پدید می‌آید. در ضمن استقلال فدرال‌رزرو از دولت یا سایر نهادها به‌خوبی رعایت شده، شفافیت فعالیت‌های این نهاد بانکی نیز طبق معیارها صورت پذیرفته است. البته خطر سیاست‌های اقتصادی تورم‌زای دونالد ترامپ از کنار گوش یلن عبور کردند و حالا این جروم پاول است که باید سیاست پولی آمریکا را با چالش عواقب قانون کاهش مالیات‌ها و همچنین کاهش محدوده مانور فدرال‌رزرو برای جلوگیری از وقوع بحران یا رکود هدایت کند.

تغییر چهره فدرال‌رزرو

یلن از اواسط دهه ابتدایی قرن بیست‌ و یکم به‌عنوان رئیس شعبه سن‌فرانسیسکو فدرال‌رزرو فعالیت خود در کمیته بازار آزاد آمریکا را آغاز کرد. وی در اواخر دوره ریاست «بن برنانکی» از سوی باراک اوباما برای نایب رئیسی فدرال‌رزرو به سنا معرفی شد و توانست با تایید سناتورهای آمریکایی به این سمت دست یابد. فعالیت او در پست نایب‌رئیسی زمانی شروع شد که انتقادات فراوانی از نحوه سیاست‌گذاری فدرال‌رزرو پیش و پس از رکود اقتصادی انجام می‌شد. با این حال، کارنامه اقتصادی فدرال‌رزرو از سال ۲۰۱۲ میلادی که یلن به نیابت برنانکی درآمد تا زمانی که او جای برنانکی در راس فدرال‌رزرو را از آن خود کرد، نحوه عملکرد وی را به‌خوبی مشخص می‌کند. کاهش نرخ بیکاری، تورم معقول، بازگشت رونق به وال‌استریت، اجرای موفقیت‌آمیز بسته دوم و سوم تسهیل مقداری و در نهایت پایان دادن به این دوره انبساطی با آغاز رویکرد انقباضی، همگی باعث شده‌اند تا تاریخ، قضاوت مثبتی از دوران فعالیت او ثبت کند. در ماه نوامبر سال گذشته میلادی، دونالد ترامپ، جروم پاول را به‌عنوان نامزد تصدی کرسی ریاست فدرال‌رزرو به سنا معرفی کرد. با توجه به نامزدهای دیگری که در لیست ترامپ موجود بودند، پاول شانس زیادی برای دریافت این پست داشت و نهایتا با رای اکثریت، صلاحیت وی تایید شد. زمانی‌که رئیس‌جمهوری آمریکا، نامی از یلن برای تجدید دوره ۴ساله او بر زبان نیاورد، بسیاری تغییر حکمران پولی آمریکا را باج سیاسی ترامپ به جمهوری‌خواهان قلمداد کردند.

در همان زمان برخی از جمهوری‌خواهان طی نامه‌ای خواستار جایگزینی یلن دموکرات با گزینه‌های جمهوری‌خواه شده بودند. در این کارزار، جروم پاول به‌عنوان میانه‌رو‌ترین جمهوری‌خواه موجود در لیست ترامپ، لابی قدرتمند میان‌حزبی پاول، عضویت فعال او در دوره ریاست برنانکی و یلن، همچنین رویکرد سیاست‌گذاری او که تفاوت چندانی با رویکرد یلن نداشت، باعث شدند دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان بر سر پاول به توافق اکثریتی برسند. به این ترتیب، پایان دوره ۴ساله یلن رقم خورد. در حالی که یلن و همکارانش نمرات قابل قبولی در حوزه اختیارات خود دریافت کرده بودند، بسیاری آینده سیاست پولی آمریکا بدون یلن را نگران‌کننده عنوان می‌کنند. برخی دیگر تک‌دوره‌ای شدن او را مورد نقد قرار می‌دهند و برخی دیگر نیز تنها زنی که هدایتگر فدرال‌رزرو بوده را مستحق تمجید بیشتری می‌دانند. به هر ترتیب، پاول امروز سکان را از رئیس سابق خود تحویل خواهد گرفت. زمانی‌که بر جنت یلن پایان دوره‌اش محرز شد، وی نامه استعفای خود از عضویت در هیات‌مدیره فدرال‌رزرو را تسلیم کرد. در این شرایط، یلن دوره فعالیت خود در زمینه سیاست‌گذاری پولی و مالی را تمام‌شده اعلام کرد. آنچه در نامه استعفای یلن قابل توجه بود، اشاره مستقیم او به نام بن برنانکی است. یلن به‌گونه‌ای از برنانکی یاد کرده که خود را ادامه‌دهنده میراث رئیس سابق معرفی کرده و در حقیقت کارنامه موفق فدرال‌رزرو در این دوره ۴ساله را مدیون برنانکی دانسته است. در واقع، به‌منظور بررسی کارنامه یلن، باید میراث برنانکی برای فدرال‌رزرو را واکاوی کرد.

میراث برنانکی برای یلن

«آلن گرین‌اسپن» پیش از آنکه جایگاه خود را به بن برنانکی بسپارد، زنگ خطر بحران مسکن در ایالات متحده را به صدا درآورده بود. این امر موجب شد، وقوع بحران مسکن در دوره ریاست برنانکی، سیلی از انتقادات را به سوی وی سرازیر کند. پس از بحران مسکن، بزرگترین بحران اقتصادی آمریکا پس از دوره «رکود بزرگ» نیز در دوره ریاست برنانکی رخ داد. همین دو عامل برای اینکه نام بن برنانکی در فهرست بدترین‌های فدرال‌رزرو قرار گیرد کافی بود. با اینکه بسیاری از اقتصاددانان و بانکداران نام برنانکی را در لیست سیاه روسای فدرال‌رزرو گنجانده‌اند، رویکرد عاقلانه وی به سیکل‌های اقتصادی، آگاهی او نسبت به وقوع رکود و در نهایت برنامه نجات اقتصادی که به اجرا درآورد، همگی نیمه‌روشن سیاست‌گذاری‌های وی را نمایان می‌کنند. همان‌طور که گرین‌اسپن از وقوع بحران مسکن آگاه بود و در واقع زمینه این شکست اقتصادی در دوران ریاست او پی‌ریزی شده بودند، برنانکی نیز از رکود جدید آگاهی داشت. برنانکی در میان اقتصاددانان آکادمیک، چهره شناخته‌ شده‌ای است و مقالات بسیاری درخصوص دلایل وقوع بحران‌های اقتصادی در آمریکا منتشر کرده است. او شناخت مناسبی نسبت به سیکل‌های اقتصادی، چگونگی کاهش اثرات مخرب آنها، وقوع اجتناب‌ناپذیر رکود و رونق‌های پیاپی، راه مناسب برای خروج از دوران بحرانی داشت. برنانکی معتقد بود زمانی که شرایط اقتصادی به سمت وقوع رکود پیش می‌روند، تلاش بیش از اندازه برای اجتناب از آنها یا به تاخیر انداختن آنان عواقب اقتصادی برتری پدید می‌آورند.

همان طور که سیاست‌های پولی و مالی غلط در دوره‌های رکود پیشین، شدت تخریب آنها را افزایش داده بود، برنانکی تلاشی برای جلوگیری از وقوع رکود نکرد؛ بلکه تلاش کرد دوره رکود با کمترین میزان آسیب و در کوتاه‌ترین زمان ممکن از فراز آسمان اقتصاد آمریکا عبور کند. زمانی‌که سایه بحران، تیرگی خود را به آسمان ایالات متحده منعکس ساخت و به سایر کشورها نیز کشیده شد، برنانکی به‌جای آنکه عجولانه بازار سهام را با تزریق بی‌منطق نقدینگی از نزول ناگهانی نجات دهد و حباب مسکن را دستکاری کند، بسته نجات اقتصادی را طراحی کرد که طی آن هم بازار مسکن و هم بازار سهام به مرور زیان خود را جبران کنند و بیکاری حاصل‌شده به مرور از میان برود. وی نقدینگی خارج از کنترل روانه بازار نکرد و نیروی کار را با وعده‌های دروغین دلگرم نساخت. بسته نجات برنانکی با استفاده از ابزار نامتعارف تسهیل مقداری (Quantitative Easing) در ۳ مرحله طراحی و اجرا شد. طی این طرح، فدرال‌رزرو ترازنامه خود را با خرید چندمرحله‌ای اوراق منبسط می‌کرد و نقدینگی حاصل‌شده را به بازار سرمایه و بازار مالی می‌افزود. به این ترتیب، بازار سهام سرمایه لازم برای جبران ضرر را دریافت کرده، بیکاران را به مشاغل خود باز می‌گرداند. طرح خرید اوراق، ترازنامه فدرال‌رزرو را تا ۴۵۰۰ میلیارد دلار مثبت کرد. این حجم ترازنامه طبق مقررات پیشین قابل پذیرش نبود؛ بنابراین برنانکی به همراه یلن و سایر اعضای کمیته بازار آزاد از جمله جروم پاول، از افزایش سقف ترازنامه حمایت کردند و به این شکل بود که بازار سهام روند صعودی خود را آغاز کرد و نرخ بیکاری به آرامی پایین آمد.

در ضمن، کنترل نقدینگی با مدیریت صحیح عملیات بازار آزاد، استفاده از ابزار تلفیقی پولی-مالی و انتخاب زمان مناسب برای اجرای ۳ مرحله تسهیل مقداری، علاوه بر مدیریت بحران و بازگردانی وضعیت رونق به اقتصاد، از وقوع پس‌لرزه‌های رکود که در دهه ۱۹۳۰ رخ داده بودند، جلوگیری کرد. با این اوصاف، کارنامه برنانکی آنچنان که مخالفان وی ابراز می‌کنند، وجهه تاریک ندارد. رویکردی که برنانکی (به کمک اعضای دیگر فدرال‌رزرو) پایه آن را ریخته بود، با پایان کار وی در فدرال‌رزرو پایان نپذیرفت و به دوره بعد از وی که با حضور جنت یلن در صدر این نهاد بانکی مقارن بود، ادامه یافت. یلن در حالی روز سوم فوریه سال ۲۰۱۴ سکان پولی را از دستان برنانکی دریافت کرد که میراث رئیس سابق و برنامه‌های وی باید ادامه می‌یافتند. جنت یلن به‌عنوان جانشین خلف برنانکی، مراحل انبساطی را به‌خوبی اجرا کرد و پس از آنکه شرایط رونق به اقتصاد آمریکا بازگشت، دوره انبساطی را با چرخش بهنگام به یک دوره انقباضی تمام کرد. با این تفاسیر، تاثیر برنانکی بر سیاست‌های یلن غیرقابل انکار است. اشاره و تشکر از برنانکی در نامه استعفای یلن نیز گواه بر میراث ارزشمند رئیس سابق فدرال‌رزرو در دوره بحران است. هرچند برنانکی بخشی از سیاست‌های فدرال رزرو را از پیش مشخص کرده بود؛ اما نقش یلن در اجرای صحیح آنها و همچنین تصمیم بهنگام وی برای قطع کردن روند انبساطی غیرقابل چشم‌پوشی است.

سازوکار سیاست‌گذاری فدرال‌رزرو

آنچه جنت یلن برای اقتصاد پسارکود آمریکا و به خصوص فدرال‌رزرو به جای گذاشته با توجه به رویکرد «دو فرمانی» (Dual Mandate) بانک مرکزی آمریکا قابل بررسی است. رویکرد دو فرمانی پس از آنکه در دهه ۱۹۷۰ میلادی، اختیارات هیات ۷ نفره حکام و هیات ۱۲ نفره کمیته بازار آزاد شفافیت و تمایز بیشتری به خود گرفتند، تاثیرگذاری سیاست پولی بر اقتصاد را به این دو فرمان منحصر ساخت. اولین فرمان، ثبات نرخ تورم حول ۲ درصد و دومین فرمان ایجاد اشتغال کامل یا نرخ بیکاری نزدیک به ۵ درصد است. این دو فرمان طبق قوانین فدرال‌رزرو باید با استقلال کامل از دولت و سایر نهادها و همچنین شفافیت در غالب ارائه گزارش‌های هفتگی، ماهانه و سالانه اجرا شوند. به‌منظور حفظ شفافیت و استقلال در حین اجرای این دو فرمان، فدرال‌رزرو از طریق سه تابع اصلی قادر به تاثیرگذاری است. اولین تابع و شاید مهمترین آنها، فدرال‌رزرو را قادر به تعیین نرخ بهره هدف، نرخ بهره پنجره تنزیل، اجرا و مدیریت عملیات بازار آزاد، تعیین ذخایر قانونی بانک‌ها نزد فدرال‌رزرو و استقراض یا خرید و فروش در بازار شبانه بانکی، می‌کند. فدرال‌رزرو و کمیته بازار آزاد از این طریق انواع نرخ بهره را در سیستم بانکداری مدیریت می‌کند؛ بنابراین رویه انقباضی به‌واسطه کاهش نرخ بهره یا فروش اوراق در عملیات بازار آزاد یا به‌عکس، رویه انبساطی از این طریق تحت اختیار تام فدرال‌رزرو قرار می‌گیرد. دومین تابع تحت اختیار این نهاد، انتقال وجوه، بانکداری الکترونیک و مدیریت نقدینگی و پول به کمک خزانه‌داری است. به این ترتیب فدرال‌رزرو امکان نظارت بر بانک‌های دیگر را به‌منظور اطمینان از اجرای سیاست‌های پولی به نحو صحیح، در اختیار دارد. سومین تابع فدرال‌رزرو نیز سوپروایزیشن و رگولاتوری است. مقررات بانکداری، آزمون استرس بانکی و نظارت بر امنیت بانک‌ها از طریق تابع سوم، به دستان فدرال‌رزرو سپرده شده‌اند.

میراث یلن برای پاول

با توجه به اختیارات فدرال‌رزرو در نحوه تاثیرگذاری بر اقتصاد آمریکا، دو فرمان اصلی که جهت حرکت اقتصاد را مشخص می‌کنند، روند تورم و نرخ بیکاری هستند. این دو فرمان در دوره پسابحران شرایط خاصی به خود گرفته بودند. از طرفی خطر تورم نزدیک به صفر در پاره‌ای از مواقع اقتصاد را تهدید می‌کرد و از طرف دیگر احتمال عبور تورم از نرخ هدف، به‌واسطه سیاست‌های تورم‌زای دونالد ترامپ، احتمال از کنترل خارج شدن تورم را بالا برده بود. با این شرایط، نگه داشتن تورم نزدیک به نرخ هدف همزمان با کاهش نرخ بیکاری که در دوره بحران به بالای ۱۰ درصد نیز رسیده بود، از نظر بسیاری از کارشناسان غیر ممکن به‌نظر می‌رسید. از سال ۲۰۱۲ که یلن به نیابت برنانکی منصوب شد نرخ بیکاری بالای ۸ درصد بود و تورم با اینکه نزدیک به ۲ درصد گزارش می‌شد؛ اما چشم‌انداز تورم منفی به شدت امکان بروز آن را بالا برده بود.

در این شرایط طرح تسهیل مقداری در حال اجرا بود و بازار سهام از دوره رکود فاصله داشت. با این حال، پایان دادن به بسته انبساطی ممکن بود عواقب سنگینی به دنبال داشته باشد؛ بنابراین فدرال‌رزرو سیاست پیشین خود را با نظارت دقیق بر تورم ادامه داد. تلاش فدرال‌رزرو پیشگیری از ایجاد تورم منفی در حین کاهش نرخ بیکاری بود.

تا سال ۲۰۱۴ که جنت یلن بر کرسی ریاست تکیه زد، نرخ بیکاری به ۷/ ۶ درصد رسیده و تورم روند نزولی خود را تا ۵/ ۱ درصد ادامه داده بود. اجتناب از تورم منفی به‌عنوان یکی از عوارض دوره پسابحران، آن هم زمانی که نرخ بهره هدف نزدیک به صفر قرار داده شده بود، یکی از اولویت‌های یلن و همکارانش محسوب می‌شد. سال ۲۰۱۵ با ثبت تورم یک‌دهم درصدی، خطر تورم منفی را شدت بخشید؛ اما فدرال‌رزرو با تکیه بر توابع سه‌گانه خود این نرخ را ظرف کمتر از یک سال به بالای ۲۵/ ۱ درصد رساند و در سال‌های بعد نیز نرخ تورم حول ۲ درصد سیر می‌کرد. وضعیت اشتغال نیز به‌واسطه تداوم بسته ۳مرحله‌ای تسهیل مقداری روند روبه بهبودی ثبت می‌کرد. یکی دیگر از نشانه‌های بازگشت رونق به اقتصاد آمریکا، علاوه بر افزایش نرخ رشد اقتصادی در سال ۲۰۱۷، رشد بی‌سابقه بازار سهام محسوب می‌شود. در دوره ریاست یلن، بازار سهام آمریکا یکی از بهترین دوران خود از لحاظ بازدهی را سپری کرد. میراث اقتصادی یلن علاوه بر روند دو فرمان اصلی فدرال‌رزرو (تورم و بیکاری) در رشد بازدهی بازار سهام، پایان دادن به بسته انبساطی با اجرایی کردن اولین افزایش نرخ بهره پس از بحران دهه پیشین و همچنین آغاز طرح تعدیل ترازنامه اوراق فدرال‌رزرو که نزدیک به ۴۵۰۰ میلیارد دلار ارزش دارند، قابل مشاهده هستند.

دو فرمان مقدس فدرال‌رزرو: نرخ بیکاری از سال ۲۰۱۴ که مصادف با روی کار آمدن یلن است، از بالای ۷/ ۶ درصد به ۱/ ۴ درصد رسید. در این مدت بین ۷ تا ۸ میلیون شغل در ایالات متحده ایجاد شده و اشتغال کامل پس از ۱۷ سال به اتمسفر اقتصادی آمریکا بازگشت. در طرف دیگر معادله دوفرمانی، نرخ تورم که در ۲سال ابتدایی ریاست یلن با خطر منفی شدن مواجه بود، هرگز به زیر ۱/ ۰ درصد نرسید و تا دیروز این نرخ طبق برخی از معیارها به هدف ۲ درصدی اصابت کرده است. البته برخی از معیارها تورم را زیر این نرخ برآورد می‌کنند. با این حال تورم در شرایط مناسبی سیر کرده است.

بازگشت رونق به بازار سهام: بازدهی بازار سهام آمریکا با معیار قرار دادن شاخص S&P۵۰۰، در دوره ۴ساله ریاست یلن، به‌طور میانگین بازدهی ۸۶/ ۱۲ درصدی داشته است. بازدهی این شاخص در دوره ریاست آلن گرین‌اسپن ۵/ ۷ درصد و در دوره ریاست برنانکی ۹۲/ ۳ درصد گزارش شده بود. وال‌استریت در سال ۲۰۱۷ میلادی، در نوبت‌های متعددی رکورد تاریخی خود را جابه‌جا می‌کرد و تا سال ۲۰۱۸ نیز روند روبه رشد خود را حفظ کرد. کاهش دمای سیاست پولی: ترازنامه ۴۵۰۰ میلیارد دلاری که بسته نجات اقتصادی دوره پسابحران تولید کرد، نگرانی‌ها و انتقادات فراوانی را متوجه فدرال‌رزرو کرده بود. حجم زیاد و انباشته شده این اوراق، در حالی که افزایش نرخ بهره نیز در دستور کار سیاست‌گذاران پولی قرار داشت، می‌توانست بازارها را دچار نوسانات شدید کند. با این حال، فدرال‌رزرو روند تدریجی تعدیل اوراق را اعلام کرد و اجازه افزایش نوسانات را به بازارها نداد.

خطراتی که در کمین پاول نشسته‌اند

پاول در حالی از سوی دونالد ترامپ به‌عنوان جانشین جنت یلن معرفی شده که اقتصاد آمریکا با دو چالش اساسی برای پاول همراه است. یکی از این چالش‌ها، خطر افزایش کسری بودجه با توجه به قانون کاهش مالیاتی است که از سال جاری میلادی به اجرا در خواهد آمد. این طرح می‌تواند بین ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ میلیارد دلار کسری به‌وجود آورد. بروز این کسری، از قدرت مالی فدرال‌رزرو برای مقابله با رکود یا هرگونه‌ای از بحران خواهد کاست. در واقع قدرت مانور پاول برای جلوگیری از وقوع بحران به حداقل رسیده است. از طرفی ترازنامه اوراق به حدی حجیم شده که امکان استفاده از سیاست‌های انبساطی مانند تسهیل مقداری وجود ندارد و از طرف دیگر افزایش بدهی و کسری بودجه نیز محدودیت مالی شدیدی برای فدرال‌رزرو ایجاد می‌کند. دومین چالشی که پاول با آن روبه‌رو خواهد شد، آرام شدن موج افزایشی بازار سهام و نامشخص بودن آینده تورمی در فضای اقتصادی آمریکا است.

 

06-01



نامه استعفای یلن

آقای ترامپ عزیز،

نگارش این نامه به منزله برنامه من برای استعفا از عضویت در هیات‌مدیره سیستم فدرال‌رزرو است و از زمان مراسم سوگند جانشین بنده معتبر خواهد بود.

بیش از ۳ دهه خدمت در سیستم فدرال‌رزرو - به‌عنوان عضو هیات حکام، رئیس شعبه سان‌فرانسیسکو فدرال‌رزرو و به‌خصوص نایب رئیس و رئیس این نهاد- برای من افتخار بزرگی محسوب می‌شود. من بی‌نهایت از همکاری با زنان و مردان مجرب و توانایی که در طول این مدت فداکارانه در این سیستم فعالیت کرده‌اند، احساس غرور می‌کنم. به ویژه از همکاری با بن برنانکی، کسی که رهبری او در دوران بحران مالی و دوره پسابحران بسیار حیاتی بود؛ کسی که تحت هدایت وی، بازگشت رونق به سیستم مالی و بازیابی سلامت اقتصاد ما محقق شد.

همان‌طور که بنده برای جدایی از هیات‌مدیره آمادگی دارم، از اینکه وضعیت اقتصادی کنونی به مراتب نسبت به دهه گذشته قوی‌تر شده، بسیار خشنود هستم. این قدرت برای مقابله با بی‌ثباتی‌های آینده و تداوم حمایت از وضعیت اقتصادی خانواده‌ها و تجارت الزامی است. همچنین از بهبود ذاتی اقتصاد در مقایسه با دوره بحران خرسند هستم. اقتصاد (آمریکا) ظرف ۸ سال اخیر بیش از ۱۷ میلیون شغل ایجاد کرده و طبق اکثر معیارها، به اهداف فدرال‌رزرو در زمینه اشتغال کامل و ثبات قیمت‌ها نزدیک شده است. البته، حفظ این پیشرفت‌ها نیازمند تداوم نظارت (بر مولفه‌های مختلف) و تصمیم‌گیری‌های قاطعانه درباره تهدیدهای نوظهوری خواهد بود که می‌توانند ثبات اقتصادی را به خطر بیندازند. فدرال‌رزرو یک موسسه قدرتمند است و قدرتمند باقی خواهد ماند. این نهاد با نهایت قدرت برای تحقق ماموریت و مسوولیت عمومی خود در مسیر حرفه‌ای و با حفظ جنبه غیرحزبی به فعالیت خود ادامه خواهد داد. من اطمینان دارم که جروم پاول به‌عنوان جانشین بنده، عمیقا به این مسیر پایبند خواهد ماند و من نهایت تلاش خود را به‌منظور تضمین یک جایگزینی (خروج وی و آغاز ریاست پاول) ملایم (بدون تاثیر منفی) انجام خواهم داد.