ریسک عملیاتی، سرچشمه سایر ریسک ها در صنعت مالی

مهسا بناکار کارشناس بازار سرمایه و مدرس دانشگاه کسب و کارها و بنگاه های اقتصادی همواره با مجموعه‌ای از انواع ریسک ها دست و پنجه نرم می کنند، اما موضوع ریسک در فعالیت های مالی و بانکی به دلیل سرایت پذیری سریع و تبعاتی که برای کل اقتصاد دارد، اهمیتی صدچندان پیدا می‌کند. در سیستم‌های مالی و بانکی وقتی سخن از ریسک به میان می آید بیش از هر چیز ریسک‌های اعتباری، نقدینگی، مالی و بازار به ذهن متبادر می شود و ریسک عملیاتی در بهترین حالت، هم رده با سایر ریسک‌ها یا بعد از آنها در نظر گرفته می شود؛ در صورتی که اگر به شکلی دقیق به موضوع ریسک نگاه کنیم آنچه منجر به ریسک اعتباری، نقدینگی و سایر ریسک‌ها می شود، ریسک عملیاتی است.

با اینکه ریسک عملیاتی مفهوم چندان جدیدی نیست اما هنوز این نوع ریسک به طور دقیق شناخته نشده است و هنوز تعریف جامع و کاملی که اتفاق نظر روی آن وجود داشته باشد در بین بسیاری از افراد فعال در حوزه مالی و اقتصادی و حتی بین متخصصین حوزه ریسک وجود ندارد؛ به همین دلیل در بسیاری از تصمیمات نادیده گرفته می‌شود و وزن کمتری به آن داده می شود و بعضا با انواع دیگر ریسک اشتباه گرفته می شود یا به نوعی با آنها در می‌آمیزد و همین عدم درک و توجه به موضوع ریسک عملیاتی منجر به تصمیمات خطرناک و اشتباهات جبران ناپذیری می شود. این نوع ریسک در واقع علت سایر انواع ریسک است و در صورتی که به دقت مورد شناسایی، ارزیابی و کنترل قرار گیرد می‌تواند از بروز سایر ریسک‌ها جلوگیری کند. با وجود اینکه شناخت این نوع ریسک پیچیدگی‌های بسیاری دارد اما خوشبختانه کنترل این نوع ریسک نسبت به سایر انواع ریسک‌ها ساده‌تر هست. با وجود تعاریف مختلف از ریسک عملیاتی آنچه در اکثر تعاریف بر روی آن اتفاق نظر وجود دارد این است که ریسک‌های مربوط به فرآیندها، عوامل انسانی و عوامل فناوری سه بعد اصلی در ریسک عملیاتی هستند.

با توجه به تاکیدات و الزامات قانونی سال های اخیر به منظور مدیریت ریسک در بانک ها، نگاهی گذرا بر عملکرد بانک ها در حوزه مدیریت ریسک در کشور حاکی از آن است که تمرکز اصلی عمدتا در برنامه های مدیریت ریسک بر ریسک های اعتباری و نقدینگی است در حالی که معمولا ریسک عملیاتی علت سایر ریسک ها است و به جای اینکه مدیریت ریسک درصدد حذف، کاهش و کنترل اثرات این نوع از ریسک باشد برنامه‌های مدیریت ریسک معطوف به حذف معلول ها می شود.

از سوی دیگر امروزه با گسترده تر شدن بازار سرمایه کشور و بازیگران این بازار، غفلت از این نوع ریسک در نهادهای اجرایی و نظارتی می تواند تبعات جبران ناپذیری را به بار آورد و اقبال و اعتماد عمومی که نسبت به این بازار شفاف با تلاش بسیار طی سال های اخیر به وجود آمده است را به شدت تحت تاثیر قرار دهد.

اخیرا با هجوم بخش زیادی از نقدینگی به بازار سرمایه شاهد بروز برخی اختلالات در سامانه معاملاتی بورس ها و سامانه های نرم‌افزاری کارگزاری ها هستیم که لزوم توجه به ریسک عملیاتی در بعد فناوری را بیش از پیش آشکار می سازد؛ چرا که تداوم این نوع از ریسک های قابلِ پیش بینی و کنترل، ممکن است منجر به ریسک بازار و نقدشوندگی شود که عواقب ناخوشایندی را بر همه بازیگران بازار تحمیل می کند. همچنین لزوم توجه به ریسک فرآیندها و انطباق با قوانین و مقررات با درگیر شدن خیل عظیمی از افراد جامعه در این حوزه بیش از گذشته در بازار سرمایه ضروری به نظر می رسد.

مهم‌ترین جنبه مدیریت جامع ریسک، انجام اقدامات مناسب برای اداره و پیشگیری از وقوع ریسک‌ها است؛ با توجه به واقعیت ها و شرایط اقتصادی موجود، مدیریت ریسک عملیاتی به منظور بهبود کارکردهای صنعت مالی و ممانعت از شکل گیری بستر فساد و ناعدالتی باید در اولویت  دستور کار مدیران ارشد صنعت مالی قرار گیرد.