OIL PRICE در گزارشی ظرفیت‌ها و مشکلات بخش پتروشیمی بغداد را بررسی کرد
موانع حضور عراق در کلاس جهانی
بنا بر این گزارش در اوایل هفته جاری، وزارت نفت عراق اعلام کرد که بغداد قرار است طیف وسیعی از پروژه‌ها را در حوزه نفت و پتروشیمی و پالایش برنامه‌ریزی کند که روزانه تولید ۷۹۰ هزار بشکه فرآورده به ظرفیت اسمی فعلی که حدود یک میلیون بشکه در روز است اضافه شود؛ اگرچه ظرفیت موثر فعلی در حدود ۶۵۰ هزار بشکه در روز است. برنامه توسعه ظرفیت صنایع وابسته به‌نفت از طریق افزودن واحد پالایش جدید در تاسیسات کربلا و امکانات جدید در کرکوک (با ظرفیت ۷۰ هزار بشکه در روز)، استان واسط (با ۱۴۰ هزار بشکه در روز)، نصیریه (۱۴۰ هزار بشکه در روز)، بصره (۱۴۰ هزار بشکه در روز) و الفاو (با ۳۰۰ هزار بشکه در روز). با این وجود، براساس گزارش اویل پرایس هنوز برخی موانع اصلی در مسیر تبدیل شدن عراق به یک قدرت برتر در سطح جهانی وجود دارد. یکی از این چالش‌ها که از عمده مشکلات عراق برای توسعه بخش‌های پتروشیمی و پالایشی محسوب می‌شود چالش تامین زیرساخت‌های این قبیل فعالیت‌ها است که می‌تواند باعث داخلی‌سازی مصرف نفت و ایجاد ارزش افزوده بالایی در صنعت نفت عراق شود؛ به گونه‌ای که می‌تواند تاثیرگذاری بالایی را در بازارهای جهانی به همراه داشته باشد.
این یکی از دلایلی است که شرکت رویال‌داچ‌شل هنوز نتوانسته هیچ پیشرفت اساسی در مورد گل سرسبد پروژه‌های نفتی عراق، یعنی سرمایه‌گذاری ۱۱ میلیارد دلاری در کارخانه پتروشیمی نبراس در قطب نفتی جنوب این کشور داشته باشد. بصره میزبان قرارداد ساخت این مجتمع در ژانویه سال ۲۰۱۵ بود که با یادداشت تفاهمی پیش از موافقت‌نامه اصلی آغاز شد اما بعد از ۴ سال هنوز اجرای آن آغاز نشده است. در آن زمان، امیدهای هر دو طرف برای آینده پتروشیمی نبراس زیاد بود و قرار بود یک مجتمع بخار پتروشیمی در مقیاس جهانی باشد، بنابراین با انتشار بیانیه‌ای در کابینه عراق قرار شد پروژه نبراس به‌طور مشترک با همکاری وزارتخانه‌های نفت و حمل‌ونقل این کشور و شرکت شل راه‌اندازی شود تا یک الگوی سرمایه‌گذاری مشترک ارائه شود.
برای شل، پروژه نبراس این فرصت را ایجاد می‌کند تا عملیات اتصال برنامه‌های بالادست خود را در مجنون و غرب قورنا ۱ به بخش‌های پایین‌دست عملیاتی کند. برنامه پتروشیمی نبراس برای اجرای طرحی بود که بتواند حداقل ۸/ ۱ میلیون تن در سال محصولات پتروشیمی مختلف تولید کند و به اولین مجتمع بزرگ پتروشیمی عراق از اوایل دهه ۱۹۹۰ و یکی از چهار مجتمع بزرگ پتروشیمی در کل کشور تبدیل شود. سایر مجتمع‌ها یعنی خورالزبیر در جنوب، مصیب در نزدیکی بغداد و مجتمع پالایشگاه بیجی در شمال همگی توسط شرکت دولتی صنایع پتروشیمی عراق اداره می‌شوند.
کارشناسان معتقدند شرکت شل و شرکای عراقی آن با راه‌اندازی فرصت بزرگ توسعه صنایع پتروشیمی در این کشور می‌توانند زنجیره کاملی از تجارت فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی را با ارزشی بالاتر از صادرات نفت‌خام رقم بزنند؛ به‌خصوص در شرایطی که صادرات نفت‌خام موضوعی است که با فراز و فرودهای زیادی روبه‌رو می‌شود. این موضوع فرصت حضور بخش‌خصوصی را در صنعت نفت و پتروشیمی عراق افزایش می‌دهد و باعث کاهش قابل‌توجه هزینه‌های تولید و افزایش اشتغال به‌خصوص در استان‌های جنوبی عراق خواهد شد. نکته دیگری که کارشناسان به آن اشاره می‌کنند آن است که عراق قادر است با توسعه میادین گازی خود زمینه لازم را برای استفاده از اتان به‌عنوان سوخت اصلی تولید پتروشیمی فراهم کند. به گفته آنها به‌ویژه جذب سرمایه‌های لازم برای توسعه جامع پتروشیمی‌های گازسوز از طریق توسعه میادین گازی بسیار اهمیت دارد و شرکت شل احتمالا برنامه‌های بلندمدتی را نیز برای توسعه یک قطب گازی در خارج از بصره که می‌تواند روزانه تا یک میلیارد فوت‌مکعب در روز گاز استخراج کند عملیاتی خواهد کرد که در این‌صورت اتان به‌صورت پایدار و مطمئن و با ریسک پایین استخراج شده و حجم بالایی از نیاز پروژه‌های پتروشیمی را تامین خواهد کرد.
اتان می‌تواند منبع مهمی برای مصرف نخستین کارخانه پتروشیمی در عراق باشد به همان ترتیبی که در عربستان‌سعودی توانست سوخت اصلی و کم‌هزینه برای مجتمع‌های پتروشیمی شود و به‌علاوه استفاده از سایر گازهای همراه نیز خود فرصتی مهم برای اقتصاد عراق محسوب خواهد شد. این سرمایه‌گذاری‌ها عامل مهمی برای کاهش هزینه‌های تولید و بهینه‌سازی روش‌های لجستیک و توزیع سوخت برای مجتمع‌های پتروشیمی محسوب می‌شود که فاکتور مهمی در توسعه صنعت پتروشیمی و کاهش هزینه‌ها است و می‌تواند در آینده زیرساخت‌های لازم را برای بهبود فرصت‌های خرده‌فروشی در صنایع انرژی به همراه داشته باشد.
اتان نیازمند سرمایه کمتر است و پردازش اتان به اتیلن با آسانی صورت می‌پذیرد علاوه بر آنکه سرمایه برای ساخت و ساز نیز در این فرآیند پایین‌تر و پیچیدگی به حداقل می‌رسد. با این حال به عقیده کارشناسان عراق باید ابتدا یک فرمول قیمت‌گذاری روشن و شفاف را برای مواد اولیه ایجاد کند تا بتواند در مقایسه با کشورهای منطقه خلیج‌فارس رقابتی‌تر عمل کند. این کشور به‌دلیل فقدان زیرساخت‌های مناسب با ریسک‌های بالاتری در مقایسه با سایر کشورهای منطقه روبه‌رو است لذا ساختار قیمت‌گذاری برای افزایش توانایی سرمایه‌گذاران جهت حضور در پروژه‌های این کشور اهمیت بالایی دارد.
بررسی آمارهای مالی نیز نشان می‌دهد که ۴۰ تا ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است تا بتوان تمام بخش‌های لازم را به‌صورتی کارآمد در بخش‌های پتروشیمی و پالایشی عراق راه‌اندازی کرد اما سیگنال‌هایی که شرکت‌های بزرگ بروز داده‌اند نشان می‌دهد تامین این اعتبار کار چندان سختی نیست. با این حال مشکلاتی هم در این زمینه وجود دارند که نمی‌توان تاثیر منفی آنها را در این مسیر نادیده گرفت. به‌عنوان مثال آن‌طور که یک مقام ارشد نزدیک به وزارت امورخارجه عراق به‌عنوان مانع اصلی توسعه پروژه نبراس مطرح کرده مساله فساد است. این مقام عراقی به اویل پراس گفته فساد در این کشور به حدی عمیق و گسترده است که روندها را کند کرده و باعث نگرانی شرکت‌های غربی برای حضور در پروژه‌های عراق شده است. این موضوع در مورد سایر پروژه‌هایی که با حضور بازیگران خارجی قرار است به پیش برود نیز دیده می‌شود و این مساله آینده اجرای پروژه‌های بزرگ را در عراق با خطر روبه‌رو می‌سازد.
عراق پس از روسیه، ایران، قطر، عربستان سعودی، امارات‌متحده‌عربی، ایالات‌متحده، نیجریه، ونزوئلا و الجزایر با ذخایر اثبات شده ۱۱۲ تریلیون فوت مکعب در رده یازدهم در میان کشورهای غنی از گاز طبیعی جهان قرار دارد. با این حال تولید گاز طبیعی در این کشور متناسب با ذخایر عظیم این کشور نیست. این کشور تنها در بخش گازهای همراه با نفت که به هدر می‌روند طی سال‌های اخیر ۴۵ میلیارد دلار زیان را متحمل شده که از ذخیره آن می‌توانست برای تولید محصولات پتروشیمی استفاده کند. میزان گازهای همراه با نفت هر ساله درحال افزایش است و به‌نظر می‌رسد عراق باید راهکارهای لازم را برای کاهش این میزان هزینه فرا بگیرد و برنامه کاهش این میزان ضایعات گازی را آغاز کند. آمارها نشان می‌دهند ظرفیت پردازش گاز در عراق در سال ۲۰۰۲ اندکی بیش از ۱۶ میلیارد متر مکعب در سال بوده که درحال‌حاضر نیز به محدوده ۱۹ میلیارد متر مکعب رسیده است؛ این درحالی است که میزان مصرف گاز در این کشور در فاصله سپتامبر ۲۰۰۸ تا ژوئن ۲۰۱۷ رقمی در حدود ۳/ ۷ میلیارد متر مکعب بوده و رقمی در حدود ۹/ ۱۱ میلیارد متر مکعب در روز معادل ۶۲ درصد از تولید گاز در این کشور به هدر می‌رود و این یک آمار خیره‌کننده است. بسیار جالب است که با میانگین هر بشکه نفت‌خام در محدوده ۷۰ دلار، ارزش هدر رفت گاز در این کشور طی مدت ۱۰ سال ۴۵ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که می‌توانست تحولی عظیم در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی و پالایش این کشور ایجاد کند. در ژوئن ۲۰۱۷ نیز مطالعاتی انجام شد که نشان داد درحال‌حاضر روزانه رقمی در حدود ۲۰ میلیون دلار هدررفت ناشی از سوخت گازهای همراه نفت است؛ به عبارتی سالانه ۳/ ۷ میلیارد دلار هدررفت منابع گازی که نشان‌دهنده افزایش این هزینه‌ها نسبت به دهه قبل است. این درحالی است که استفاده موثر از گاز همراه نفت می‌تواند باعث آزادسازی نفت‌خام اضافی برای صادرات، بهبود استانداردهای محیط زیست، ایجاد اشتغال و توسعه صنایع دیگر از جمله پتروشیمی می‌شود.در مجموع باید گفت عراق ثروت عظیمی دارد که روزانه هدر رفته و سوزانده می‌شود درحالی‌که می‌تواند آن ثروت را برای توسعه اقتصاد پتروشیمی این کشور سرمایه‌گذاری کرد؛ به‌ویژه که قیمت جهانی گاز به شرکت‌های بزرگ و کنترل‌کننده قیمت اجازه می‌دهد تا هزینه‌های تبدیل زغال‌سنگ به گاز را در صنایع مختلف تخمین بزنند.
