در نشست تخصصی «دنیای اقتصاد» با حضور کارشناسان و فعالان بازار فولاد بررسی شد
اوراق سپرده کالایی نسخه شفابخش بازار
عكس: امیر پورمند
این موارد نتیجه تجربه چند هفته اخیر در بازار فولاد است و در صورتی که با کمک ابزارهای مالی و پتانسیل‌های قانونی موجود بتوان بازاری رسمی بدون اعمال دستوری نرخ با امکان حضور تمامی اهالی بازار و سرمایه‌گذاران و همچنین توانمندی تعریف ابزارهای مالی نوین و حمایت‌های بانکی را ایجاد کرد، گویی بخش اعظم مشکلات مرتفع شده و یک قیمت پایه برای بازار فولاد در فرآیند عرضه و تقاضا کشف خواهد شد. بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد که ساده‌ترین مسیر برای دست‌یابی به این بازار استفاده از اوراق سپرده کالایی در بورس کالاست یعنی کالایی که در انبار وجود دارد و البته دارای قبض انبار است را بتوان با همان قبض انبار مورد معامله قرار داد.این رویکرد به این شکل است که با صدور قبض‌انبار در انبارهای پذیرش شده بورس یا همان فرآیند صدور اوراق سپرده کالایی، می‌توان این کالا را در یک بازار رسمی مورد معامله قرار داد و هر کسی می‌تواند با در اختیار داشتن کد بورسی اقدام به معامله کند. جذب سرمایه‌گذاران جدید، سهولت معامله حتی در سطوحی نزدیک به یک تن، امکان تحویل فیزیکی، معافیت از مالیات در چارچوب داد‌و‌ستد اوراق و همچنین پتانسیل استفاده از این اوراق به‌عنوان وثیقه از این قبیل جذابیت‌هاست.
نکته مهمی که در معاملات اوراق سپرده کالایی وجود دارد فرآیند کشف نرخ در یک بازار رسمی است؛ مثلا می‌توان فولاد را هم مثل سکه طلا در بورس یا زعفران در حجم‌های پایین مورد معامله قرار داد؛ جنس موجود در انبار را خرید و فروخت و هر زمان که نیاز شد آن را تحویل گرفت. این ویژگی موجب می‌شود تا معاملات بسیاری در این بازار صورت گرفته و هر فعال بازار که به سرمایه‌گذاری در این حوزه علاقه‌مند است دیگر نیازی نیست که در نوسان قیمت‌ها به معاملات فیزیکی دست‌زده و این بازار محملی برای جذب سرمایه‌های سرگردان در بازار فولاد خواهد بود.به منظور بررسی و تشریح اوضاع بازار و البته فرآیند کشف نرخ در بازار داخلی در نشستی با کارشناسان این حوزه به موشکافی این موارد پرداختیم. دکتر اکبر میرزاپور مدیر توسعه بازار فیزیکی بورس کالا و همچنین مجید سعیدیان و دکتر سعید رئوفی از فعالان بازار و صنعت فولاد در این نشست حضور داشتند.
استقلال بورس کالا؛ شرط اول
مجید سعیدیان در ابتدای این نشست به بحث نیاز به استقلال بورس کالا اشاره کرد و گفت: تا بورس کالا استقلال کافی پیدا نکند نمی‌تواند از تاثیرگذاری مورد نیاز برخوردار شود اگرچه در ذات استقلال بورس کالا نیاز به اختیارات هم برجسته می‌شود یعنی با فرض اختیارات کامل و مورد نیاز در چارچوب قوانین بازار سرمایه است که استقلال این بازار مالی تامین خواهد شد. به‌عنوان یک مثال مشخص؛ وقتی بانک مرکزی اختیارات لازم را از نشست سران ۳ قوه دریافت کرد توانست بازار ارز را مدیریت کند. در بورس این‌گونه نیست یعنی اختیارات مورد نظر و مورد نیاز در این بازار وجود ندارد. از سوی دیگر برخی از عرضه‌کنندگان بزرگ شبه‌دولتی یا همان خصولتی‌ها بخش اعظم عرضه را در اختیار دارند که این ویژگی مهم موجب شده تا توانمندی این بخش از بازار برتری محسوسی داشته باشد. البته در کنار نیاز به استقلال و آزادی‌عمل برای بورس کالا، به آزادی عمل برای خریداران و فروشندگان هم نیاز داریم که در صورت اعطای این آزادی مخصوصا برای خریداران، اهمیت بخش عرضه ناخودآگاه تضعیف شده و بازار روال منطقی خود را بر پایه عرضه و تقاضا به دست می‌آورد. نکته دیگری که در روزهای اخیر خودنمایی محسوسی داشته سخت‌گیری‌های موجود در فرآیند صادرات است که به کاهش جذابیت صادرات و حتی افت ارقام صادراتی در بازار فولاد منتهی شده است. اگر این سخت‌گیری‌ها ادامه داشته باشد ناخودآگاه فاصله قیمتی بین نرخ‌های داخلی و بین‌المللی افزایش می‌یابد و به معنی کاهش بیشتر قیمت‌هاست.
این فعال بازار فولاد در ادامه افزود: به‌صورت دقیق‌تر در اغلب اوقات قیمت‌های داخلی مصنوعات فولادی برای تحویل درب کارخانه با احتساب هزینه‌های جانبی صادراتی، کمتر از نرخ‌های جهانی بود که یک جذابیت مهم صادراتی را ایجاد می‌کرد. البته با فرض تولید مازاد بر نیاز داخلی فولاد خام و مصنوعات فولادی در کشور؛ این رویکرد مسیر عادی اقتصاد و بازارهاست ولی در شرایط موجود و با تداوم سخت‌گیری‌های صادراتی این وضعیت رو به وخامت گذاشته و با تداوم افت قیمت‌ها در بازار داخلی روبه‌رو خواهیم شد اگرچه این داده تنها سیگنال موثر در بازار فولاد نیست.
وی در ادامه عنوان کرد: چیزی که در بازار فولاد و مخصوصا فولادهای ساختمانی مشهود است کاهش نرخ در روزهای اخیر بوده که این افت قیمتی در مقایسه با نرخ‌های بالای بازار املاک انتظار تقویت تقاضا را مطرح می‌کند ولی همه‌چیز در این داده خلاصه نشده و ما به‌صورت واقعی در بازار داخلی شاهد رشد تقاضا نیستیم. سرعت‌گیر اصلی رشد تقاضا در بازار فولاد ساختمانی نوسان قیمت سایر مصالح است و تا زمانی که سایر قیمت‌ها به نسبت بهای فولاد کاهش قیمت نداشته باشند نمی‌توان انتظار رشد تقاضای فولاد و حمایت از قیمت‌ها را از این مسیر داشت. در صورتی که این شرایط یعنی عدم کاهش قیمت مصالح ادامه یابد شاید انتظار عمیق‌تر شدن رکود چندان هم غیرمنتظره به شمار نرود.
ابزارهای کالایی احیا شوند
سعیدیان در بخش دیگری از صحبت‌های خود افزود: نکته دیگری که در آینده بازار ایفای نقش خواهد کرد خریدهای اعتباری در بورس کالا است که مدتی محدود شده بود، ولی هم‌اکنون شواهدی از آغاز به کار این شیوه معاملاتی دیده می‌شود. به نظر می‌رسد معاملات اعتباری باز هم از سر گرفته شود آن‌هم در وضعیتی که قیمت‌ها در یک مسیر کاهشی قرار داشته و از آن مهم‌تر حجم معاملات و تقاضای خرید نیز یک عقبگرد نامحسوس را در پیش گرفته است. در این شرایط شرکت‌های بزرگ تولیدکننده که بعضا با موجودی نسبتا بالای انبارها روبه‌رو شده‌اند یا احتمال کاهش حجم فروش خود را متصور می‌بینند برای تداوم فرآیند تولید به این سمت متمایل خواهند شد تا بتوانند گردش کار مرسوم خود را حفظ کنند.
این فعال بازار درخصوص شیوه قیمت‌گذاری فعلی در بازار آزاد عنوان کرد: هم‌اکنون وضعیت بازار به نسبت سال‌های قبل تغییر جدی داشته است. در گذشته نرخ‌گذاری بر پایه یک روال مرسوم یعنی مورد توجه قرار دادن قیمت‌های تولیدی یک یا چند واحد خاص بوده و بر پایه این نرخ واحدهای مختلف در نقاط مختلف کشور قیمت‌گذاری می‌شد. این شیوه قیمت‌گذاری چیزی شبیه فرآیند کشف نرخ دستوری - سنتی بود ولی در شرایط فعلی این رسم بازار تغییر کرده است. هم‌اکنون بهای تمام شده شمش تحویل در کارخانه به همراه هزینه‌های تولید و یک حاشیه سود ملاک اعلام قیمت‌های پیشنهادی در بازار است و این وضعیت برای هر واحد تولیدی متفاوت بوده و هست. این در حالی است که بعضا قیمت شمش مورد معامله در بازار کمتر از نرخ‌های بورس کالا بوده یعنی می‌توان خارج از بورس نرخ‌های کمتری را به دست آورد.
مداخلات دولتی و آینده بازار
سعید رئوفی، دیگر فعال بازار و صنعت فولاد عنوان کرد: ذهنیت و تمایل به قیمت‌سازی در بازارهای رسمی کاملا صحیح و پشتوانه علمی و اجرایی دارد. این در حالی است که با اما و اگرهای اقتصاد ایران و تصمیم‌گیری‌های ناشی از تصمیمات دولتی و البته جدی بودن حضور بخش‌های دولت در حوزه‌های مختلف اقتصادی ذات فرآیند کشف نرخ آزادانه در هاله‌ای از ابهام فرو خواهد رفت. البته در شرایط بازارهای رسمی همچون بورس کالا باز هم شاهد تصمیم‌گیری‌هایی نشات گرفته از تصمیمات دولتی هستیم. البته به ظاهر بخشی از دولت خصوصی شده ولی باز هم می‌توان رد پای دولت را در اغلب این شرکت‌ها به وضوح مشاهده کرد. یکی از آسیب‌های تصمیم‌سازی‌های دولتی و اعمال دستورات و بخشنامه‌ها در مکانیزم بازار پراکندگی نرخ و عدم تبعیت از مکانیزم بازار آزاد بوده و هست. به‌عنوان یک نمونه مشخص در هفته جاری قیمت پیشنهادی ورق در بورس کالا کمتر از بهای شمش بود که نشان می‌دهد واقعیت‌های بازار با بخشنامه‌ها دگرگون شده است.وی درخصوص یک تجربه در مورد تلاش برای دخالت‌دادن بخش خصوصی در تصمیم‌سازی‌ها عنوان کرد: در انجمن تولیدکنندگان فولاد تلاش کردیم تا ذهنیت بخش خصوصی حاکم باشد و حتی این ذهنیت در فرآیندهای تصمیم‌سازی اثر داشته باشد و به رغم حضور بسیاری از افراد توانمند بخش دولتی، ولی باز هم مسیر تصمیم‌سازی‌ها از مسیر بخش خصوصی عبور کرده است. این در حالی بود که تولید فولاد به سرمایه‌گذاری کلانی نیاز دارد و بخش خصوصی که از توان ورود به این عرضه برخوردار باشد نیز محدود است.
رئوفی همچنین درخصوص شیوه قیمت‌گذاری در بورس کالا باز هم به انتقاد از قیمت‌گذاری دستوری پرداخت و گفت: بخش عمده‌ای از عرضه‌های هفته‌های اخیر در بورس کالا با نرخ‌گذاری دستوری عملیاتی شد و این واقعیت نقیصه بزرگی برای بازار فولاد به شمار می‌رود. پیشنهاد ما این بود که بازار را به جای قیمت‌گذاری دستوری، از مدیریت بخشنامه‌ای رها و آزاد کنید و مکانیزم بازار در نهایت همه چیز را اصلاح خواهد کرد. هم‌اکنون شاهد هستیم که بازار فولاد به صوت منقطع و دقیق‌تر تکه‌تکه آزادسازی می‌شود مثلا می‌توان گفت که بهای شمش از سخت‌گیری‌های پیشین رها شده و این مسیر به سایر بخش‌های معاملاتی و مصنوعات فولادی منتقل خواهد شد. با توجه به این شرایط شاهد هستیم که بازار آرام گرفته و قیمت‌ها کاهش یافت. البته ذهنیت غالب در بازار در شرایط فعلی توجه به توانمندی‌های کوتاه‌مدت است یعنی به عرضه‌هایی با زمان تحویل کوتاه‌تر توجه می‌شود و همچنین نگاه معامله‌گران نیز به آینده کوتاه مدت معطوف شده است. واقعیت آن است که برای بیش از ۱۰ تا ۱۵ روز آینده نمی‌توان پیش‌بینی و برای آن برنامه‌ریزی کرد آن هم در شرایطی که نزدیک به دو هفته است که مشکلات حمل‌و‌نقل به دشواری‌های بازار فولاد افزوده شده است.مجید سعیدیان در همین خصوص عنوان کرد: قیمت‌ها در روزهای گذشته با یک مکانیزم کاملا دستوری پایین نگه‌داشته شد ولی این شیوه مدیریت بازار تاکنون پاسخگو نبوده و در آینده هم جواب نخواهد داد. این وضعیت تنها به دشواری‌های بیشتر واحدهای تولیدی در صنعت فولاد افزود.
الگوهای جهانی برای بازار فولاد
در ادامه این نشست اکبر میرزاپور به تجربه جهانی بازارهای کالایی در حوزه فولاد اشاره کرد و گفت: حرکت همه بازارها و همچنین بازار فولاد به یک شیوه قیمت‌گذاری مدرن در چارچوب بازارهای رسمی یک فرآیند اجتناب ناپذیر است که بهترین فضا برای این فرآیند بازارهای کالایی در دنیا و بورس کالا در ایران است. در این خصوص بحث بر سر این است که چگونه می‌خواهیم یا می‌توانیم این رویکرد را عملیاتی کنیم. تجربه جهانی از ورود زنجیره فولاد به بازارهای کالایی رسمی حکایت دارد؛ یعنی در اقصی نقاط جهان شاهد هستیم که زنجیره فولاد از سنگ آهن تا میلگرد به بورس کالا در قراردادهای نقدی و مشتقه وارد شده است. این مطلب البته به عرضه فیزیکی کالا، استفاده حداکثری از ظرفیت انبارها و ابزارهای مالی نوین نیاز دارد یعنی ذات فرآیند کشف نرخ در بازارهای کالایی رسمی در جهان را باید در استفاده حداکثری از تمامی زنجیره‌های فوق به شمار آورد. این در حالی است که سابقه بازارهای کالایی در جهان به نزدیک ۲۰۰ سال گذشته برمی‌گردد ولی در حوزه زنجیره فولاد این تاریخچه نزدیک یا کمتر از ۱۰ سال است و ایجاد این نیاز پس از بحران سال ۲۰۰۸ و نوسان شدید قیمت‌های جهانی خودنمایی کرد. به‌صورت دقیق‌تر احساس نیاز در جهان، نیاز به مدیریت فرآیندها، استانداردسازی معاملات و نیاز به ابزارهایی برای پوشش ریسک به جایی منتهی شد که جمع‌بندی آنها در نهایت حضور زنجیره فولاد در بورس‌های کالایی در جهان بود. اگرچه سابقه معاملات زنجیره فولاد در بورس‌های کالایی محدود است و نشان می‌دهد که این حضور نوپاست ولی با سرعت بالایی در حال گسترش و توسعه است.
وی درخصوص واقعیت‌های موجود در مکانیزم کشف نرخ در بازار آزاد و مخصوصا بورس کالا عنوان کرد: اگر به گذشته بازگردیم شاهد خواهیم بود که چه رخدادهایی در این بازار به وقوع پیوسته است. از یک سیستم توزیع حواله‌ای دولتی در سال‌های گذشته به استقرار یک نظام مبتنی بر بازار در بورس کالای ایران رسیده‌ایم. به‌عنوان نمونه می‌توان گفت اگر یک تولیدکننده دولتی قصد داشت نرخ‌های پیشنهادی خود را حتی یک ریال افزایش دهد، به پیگیری‌ها و نامه‌نگاری‌های بسیاری نیاز بوده آن هم معلوم نبود که آیا با این درخواست موافقت بشود یا نه. هم‌اکنون بورس کالا نقش مهمی در بازار فولاد دارد اگرچه برای رسیدن به اینجا راهی طولانی پیموده شده است.
آرامش بازار با اوراق سپرده کالایی
مدیر توسعه بازار فیزیکی بورس کالا در ادامه با اشاره به اینکه با بازارهای گوناگونی در بورس کالا و حتی در چارچوب بازار فولاد روبه‌رو هستیم که الزامات متفاوتی دارند، گفت: برای هدایت و راهبری بازار ابزارهایی تعریف کرده‌ایم تا بازار را به شیوه‌ای جدید ترسیم کنیم. به‌عنوان یک نمونه مشخص در بورس کالا عرضه‌کننده با مشکلات بسیاری روبه‌روست ولی در چارچوب معاملات اوراق سپرده کالایی این محدودیت‌ها وجود نداشته و آزادی عمل داد و ستد با این اوراق به هیچ عنوان قابل مقایسه با معاملات فیزیکی مرسوم در بورس کالا نیست. به جرات می‌توان گفت که اوراق سپرده کالایی ابزاری پیشرفته برای معاملات است و امکانات مهمی را برای فعالان بازار به همراه خواهد داشت.
میرزاپور درخصوص اوراق سپرده کالایی عنوان کرد: این یکی از ابزارهای نوپا در بورس کالاست، یکی از مصوبات شورای عالی بورس از سال ۹۴ با معاملات جو و ذرت آغاز به کار کرد و سپس به بازارهای سکه طلا و زعفران گسترش یافت. این اوراق به پشتوانه قبض انبار است و توسط انبارهای پذیرش شده بورس کالا به‌صورت اوراق بهادار صادر می‌شود. اوراق سپرده کالایی اوراق بهادار محسوب می‌شوند به‌عبارتی از کارآیی اوراق بهادار یعنی معافیت از مالیات و امکان توثیق (وثیقه کردن در بانک) برخوردارند. لازمه صدور این اوراق انبار پذیرش شده است یعنی زمانی که کالایی به انبار وارد می‌شود می‌توان به پشتوانه کالا، اوراق سپرده کالایی تعریف کرد که از امکان داد و ستد مجدد برخوردار است.
وی درخصوص فولاد و شرایط بازار آن عنوان کرد: فولاد کالایی است که با هزینه حمل بالایی که دارد بخشی از سودآوری آن تنها در فرآیند حمل مستهلک می‌شود بنابراین پیشنهاد ما این است که انبار تولیدکنندگان به‌عنوان انبار پذیرش شده در عرضه اوراق سپرده کالایی فولاد مورد استفاده قرار بگیرد یعنی واحد تولیدی به جز نقش تولیدکننده، نقش انباردار را هم بپذیرد که خود از درآمدزایی نسبی برخوردار است و می‌توان انبار تولیدکننده را به‌عنوان انبار تحت کلید بورس کالا پذیرش کرد. هم‌اکنون از گواهی سپرده سکه طلا به‌عنوان وثیقه استفاده می‌شود و با یکی از بانک‌ها در حال مذاکره هستیم تا اوراق سپرده زعفران هم به‌عنوان وثیقه مورد پذیرش قرار بگیرد.همچنین میرزاپور عنوان کرد: به جز فعالان حرفه‌ای بازار فولاد بسیاری از سرمایه‌گذاران نیز می‌توانند در این اوراق سرمایه‌گذاری کرده و با توجه به کارکردهای معاملاتی و امکان تعریف ابزارهای مالی در آینده این شیوه معاملاتی بسیار مهم و جذاب خواهد شد.در پایان این نشست رئوفی دورنمای این ابزار مالی را جذاب ارزیابی کرد ولی شرط موفقیت آن را جذب سرمایه‌گذاران جدید و خریداران بالقوه و مخصوصا امکان توثیق این گواهی عنوان کرد.
ارسال نظر