باشگاه اقتصاددانان | روزنامه شماره 3770

اقتصاد ایران امروزه با ناترازی‌‌‌های مختلفی دست و پنجه نرم می‌کند؛ ناترازی‌‌‌هایی که برخی از اقتصاددانان را به این باور رسانده که خلاص‌شدن از شر آنها بسیار دشوار است و پشت‌سر گذاشتن هر یک از این ناترازی‌‌‌ها باعث شکل‌گرفتن ناترازی جدید یا دامن زدن بر یکی دیگر از ناترازی‌‌‌ها می‌شود. ناترازی انرژی…

آزمون، پیش از خطا

آزمایشگاه‌‌‌های سیاستگذاری یا Policy Labها محیط‌‌‌هایی فرضی برای طراحی و آزمون سیاست‌‌‌ها هستند که به سیاستگذار در اتخاذ سیاست‌‌‌های بهینه و کم‌هزینه کمک می‌کنند. یکی از چالش‌‌‌های اصلی سیاستگذاری، هزینه بالای سنجش اثرات اجرای سیاست‌‌‌ها و زمان از دست رفته است. به‌عنوان مثال، اگر سیاستگذار بخواهد…

پنجشنبه، ۰۶ دی ۱۴۰۳

پرونده امروز

آموزه‏‏‌های تاریخ برای توسعه

توسعه یکی از مفاهیمی است که بشر، در دوران پسا‌صنعتی بسیار به آن پرداخته است. بشر به دنبال دستیابی به توسعه در هر دوره تاریخ، هزینه‌‌‌های زیادی متحمل شده است. توسعه مفهومی است که بسیاری از جنگ‌‌‌ها، استعمارگری‌‌‌ها، کشتارها و آسیب‌‌‌های اجتماعی و محیط‌زیستی را توجیه کرده است. پایداری در مفهوم توسعه پایدار، برای توضیح آن بخش از توسعه آمده است که توسعه در دوره جاری، نباید هزینه‌‌‌ای به دوره‌‌‌های بعد منتقل کند و رشد در یک شاخص نهادی، نباید باعث آسیب‌دیدن بقیه شاخص‌‌‌ها شود. «باشگاه اقتصاددانان»‌‌‌ در ادامه مسیری که به دنبال پیدا کردن مفهوم توسعه و توسعه پایدار شروع کرده، در این پرونده به بررسی مختصر تاریخ توسعه پرداخته است.
استعمار و توسعه؛ مانع و پیشران

فهم معمول ما از پدیده‌‌ «استعمار» همواره با تصویری از بردگان زجرکشیده و سربازانی چکمه‌‌‌پوش و شلاقی در دستان آنها درهم‌‌‌تنیده است. روایت‌‌‌های عمومی از استعمار حاکی از ملت‌‌‌هایی هستند که صرفا به خاطر بهره‌‌‌مندی از فناوری‌‌‌های نظامی برتر، سرمایه‌‌‌های انسانی و اقتصادی ملل دیگر را دزدیدند و به کشورهای خود بردند و علاوه بر نگون‌‌‌بخت کردن ملت‌‌‌های استعمارشده، توسعه‌‌ خود را ممکن کردند.
داستان تاریخ توسعه اقتصادی

پیش از انقلاب صنعتی حوالی سال‌های ۱۷۵۰ تقریبا همه کشورها در درآمد مشابه بودند و فقر به صورت مساوی در کل دنیا گسترده بود. بخش کوچکی از مردم در شهرها زندگی می‌‌‌کردند و بخش عمده آنها در روستاها به کشاورزی مشغول بودند. گرسنگی و مرگ تقریبا به طور مساوی در تمام دنیا گسترده شده بود.
گذری بر توسعه اقتصادی

ریشه‌‌‌های اقتصاد توسعه را می‌‌‌توان به پیش از جنگ جهانی دوم نسبت داد؛ زمانی که نظریه‌‌‌های اقتصادی کلاسیک آن زمان عمدتا تحت‌تاثیر کارهای اقتصاددانانی همچون آدام اسمیت و دیوید ریکاردو شکل گرفته بود. آدام اسمیت در کتاب خود «ثروت ملل»، به اهمیت تقسیم کار و نقش بازارهای آزاد در رشد اقتصادی اشاره کرد. او معتقد بود که با تقسیم کار و بهبود تخصصی‌‌‌سازی، بهره‌‌‌وری افزایش یافته و این امر می‌‌‌تواند به رشد اقتصادی کمک کند. اگرچه این ایده‌‌‌ها به طور مستقیم به کشورهای در حال توسعه مربوط نبودند، اما بعدها در نظریه‌‌‌های رشد و توسعه تاثیرگذار شدند.

چهارشنبه، ۰۵ دی ۱۴۰۳

چرخه بحران در بحران

اقتصاد ایران امروزه با ناترازی‌‌‌های مختلفی دست و پنجه نرم می‌کند؛ ناترازی‌‌‌هایی که برخی از اقتصاددانان را به این باور رسانده که خلاص‌شدن از شر آنها بسیار دشوار است و پشت‌سر گذاشتن هر یک از این ناترازی‌‌‌ها باعث شکل‌گرفتن ناترازی جدید یا دامن زدن بر یکی دیگر از ناترازی‌‌‌ها می‌شود. ناترازی انرژی نیز که از مشکلات جدی این روزهای کشور است از این شبکه بیرون نیست. ناترازی انرژی، از بحران‌های متعدد خارجی که مهم‌ترین آنها تحریم‌‌‌ است و سیاست‌‌‌های مختلف داخلی که باعث ایجاد افزایش تقاضا، قیمت‌های پایین و وضعیت خارج از تعادل در بازار انرژی شده است ناشی می‌شود. ناترازی انرژی در ایران، خود باعث بروز چالش‌‌‌‌‌‌های متعدد، از جمله آلودگی هوا و آسیب‌‌‌های محیط‌زیستی متعدد که این روزها در گوشه و کنار کلان‌شهرها مشاهده می‌شود شده است. از طرف دیگر، ناترازی‌‌‌ در سرمای زمستان، اصلی‌‌‌ترین عامل خاموشی‌‌‌های منظم و غیر‌منظم، از کار افتادن چرخ صنعت و حتی چالش در تامین گاز مصرفی خانوار است. «باشگاه اقتصاددانان» در پرونده امروز به عوامل آسیب‌‌‌زا، چالش‌‌‌های حل بحران و عواقب ناترازی انرژی در ایران پرداخته است.
فصل بد ناترازی‌‌‌ها

باورش سخت است، اما کشوری که یک‌درصد از جمعیت جهان را در خود جای داده است و دارای منابع طبیعی قابل‌توجهی مانند نفت و گاز (۱۷‌درصد از ذخایر گاز جهان و ۱۳‌درصد از ذخایر نفتی آن) و فلزات مختلف است، همچنین دارای آب و خاک حاصل‌‌‌خیز و مناسب برای کشاورزی است و ۷‌درصد از ذخایر معدنی زمین را در خود جای داده است، مدت‌‌‌هاست با چالش‌‌‌های جدی در زمینه‌‌ ناترازی انرژی و سیاست‌‌‌های قیمت‌گذاری آن روبه‌روست. ناترازی انرژی به معنای عدم‌تعادل بین عرضه و تقاضای انرژی، به‌ویژه در بخش‌‌‌های گاز، برق و سوخت‌‌‌های فسیلی، به یکی از دردسرهای بزرگ اقتصاد کشور تبدیل شده است، قطع برق منازل و صنایع این روزها از جمله نشانه‌‌‌های آن است.

سه‌شنبه، ۰۴ دی ۱۴۰۳

آزمون، پیش از خطا

آزمایشگاه‌‌‌های سیاستگذاری یا Policy Labها محیط‌‌‌هایی فرضی برای طراحی و آزمون سیاست‌‌‌ها هستند که به سیاستگذار در اتخاذ سیاست‌‌‌های بهینه و کم‌هزینه کمک می‌کنند. یکی از چالش‌‌‌های اصلی سیاستگذاری، هزینه بالای سنجش اثرات اجرای سیاست‌‌‌ها و زمان از دست رفته است. به‌عنوان مثال، اگر سیاستگذار بخواهد برای کنترل و مصرف انرژی در تولیدات صنعتی سیاست مشخص «الف» را اتخاذ کند، نمی‌‌‌تواند از عواقب اتخاذ این سیاست بر تولید، رفاه اجتماعی، بازار، تورم و... اطلاعات شفافی به دست آورد. با این حال، آزمایشگاه‌‌‌های سیاستگذاری با استفاده از داده‌‌‌ها، امکان آزمایش سیاست‌‌‌ها و کسب اطلاعات ناکامل اما قابل اعتماد را برای سیاستگذار فراهم می‌کنند. «باشگاه اقتصاددانان» در این پرونده با کمک فعالان این حوزه به بررسی این آزمایشگاه‌‌‌ها و اثرات آنها پرداخته است.
فناوری نرم به مثابه حل هوشمند مسائل سیاستی

امروزه، اجرای خط‌‌‌مشی‌‌‌ها یکی از دغدغه‌های مهم خط‌‌‌مشی‌‌‌گذران است، زیرا آنچه در میدان عمل رخ می‌دهد، لزوما آن چیزی نخواهد بود که مورد نظر سیاستگذاران است. دانش خط‌‌‌مشی‌‌‌گذاری شامل موضوعاتی همچون چرخه و فرآیند خط‌‌‌مشی‌‌‌گذاری، مدل‌‌‌های «خط» و «مشی»‌گذاری، تحلیل خط‌‌‌مشی و... است. با فراگیری این دانش توصیفی، می‌‌‌توان خط‌‌‌مشی‌‌‌های عمومی را ارزیابی و تحلیل کرد. همچنین فرد توانایی پیدا خواهد کرد تا به تدوین خط‌‌‌مشی‌‌‌ها نیز بپردازد.
آشنایی با ارزیابی اثربخشی سیاست

سالانه سیاست‌‌‌ها و اقدامات متنوعی توسط سازمان‌های مختلف طراحی و اجرا می‌‌‌شوند. با اینکه هریک از این اقدامات برای رسیدن به اهداف از پیش تعیین‌شده اجرا می‌‌‌شوند، اما ارزیابی میزان نیل به اهداف تعیین‌شده معمولا یا انجام نمی‌شود یا از طریق روش‌هایی انجام می‌شود که نشان‌‌‌دهنده اثربخشی واقعی سیاست یا اقدام اجراشده نیستند. این به معنی هدررفت هزینه‌‌‌های زیاد برای اجرای سیاست‌‌‌ها و طرح‌‌‌هایی است که در واقع تاثیری بر دستیابی به اهداف مدنظر سیاستگذاران نداشته‌‌‌اند.
اتحادیه اروپا؛ نمونه‌ای از ارزیابی سیاست

شاید یکی از اولین سوالاتی که ذهن مردم را نسبت به وضع یک قانون درگیر می‌کند، این باشد که مجلس یا هر نهاد قانون‌گذار دیگر، چطور درباره قانونی ساختن یک مساله به جمع‌‌‌بندی می‌‌‌رسد، مساله را چه کسی تشخیص می‌دهد، نهاد قانون‌گذار چگونه به پاسخ می‌رسد و چطور راهکار قانونی طراحی می‌کند. این سوال زمانی چالش‌‌‌برانگیزتر خواهد شد که به قانون‌‌‌نویسی به‌‌‌مثابه یک «فن» نگریسته شود و جنبه‌‌‌های تخصصی هر حوزه در آن پررنگ شود. سوال دیگر این است که چه نسبتی میان سیاستگذاری و قانون‌گذاری وجود دارد و تهیه‌‌‌کنندگان پیش‌‌‌نویس قانون، دخالتی در امر سیاستگذاری دارند یا صرفا سیاست‌‌‌های ابلاغی را به متون قانونی تبدیل می‌کنند.
آزمایشگاه سیاستی؛ فرآیندی مردم‌‌‌محور و داده‌‌‌محور

استفاده از شواهد و داده‌‌‌های معتبر، یکی از اجزای فرآیند سیاستگذاری است، اما تنها عامل موثر بر آن نیست. فرآیند سیاستگذاری شامل پیمایش تجارب، ارزش‌‌‌ها و دیدگاه‌‌‌های سیاستگذاران و سایر ذی‌نفعان و همچنین انتقال داده‌‌‌ها و شواهد به شیوه‌‌‌ای قابل دسترس است.

دوشنبه، ۰۳ دی ۱۴۰۳

یک دست صدا ندارد

تجارت بین‌الملل یک عنصر حیاتی از اقتصاد جهانی و زیست اجتماعی بشر است. تجارت می‌‌‌تواند از انسان‌‌‌ها در برابر جنگ‌‌‌ها و توفان‌‌‌ها و به‌طور کلی آسیب‌‌‌های بشری و طبیعی محافظت کند. از طرفی تجارت می‌‌‌تواند ارتباطی تودرتو و پیچیده با زمین و سیاست‌‌‌های محیط‌زیستی کشورها داشته باشد و توامان حامی محیط‌زیست و آسیب‌‌‌زا برای آن باشد. بسیاری از کشورها، به‌خصوص کشورهای توسعه‌‌‌یافته‌‌‌تر، انتشار کربن ناشی از کالاهای مصرفی خود را به کشورهای دیگر منتقل کرده‌‌‌اند. یکی از ‌‌راه‌‌‌های مرسوم انتقال آلاینده‌‌‌ها به کشورهای دیگر، واردات کالای ارزان‌قیمتی است که در مراحل تولید در کشور ثانی، عوارض کافی برای آلوده کردن محیط‌زیست پرداخت نکرده است. «باشگاه اقتصاددانان» در این پرونده، با مرور پژوهشکده‌‌‌های تجاری-محیط‌زیستی از مدرسه اقتصاد لندن،‌‌‌ دانشگاه MIT و پارلمان بریتانیا، به بررسی اهمیت جهان‌شمول شدن سیاست‌‌‌های تجاری سبز و اثرگذاری آنها بر کاهش انتشار آلاینده‌‌‌های محیط‌زیستی پرداخته است.
نوک پیکان تغییرات اقلیمی

تغییرات اقلیمی بر چشم‌‌‌انداز تجارت و توسعه اقتصادی در سراسر جهان تاثیر شگرفی خواهد گذاشت. تغییرات شدید اقلیمی می‌تواند زنجیره تامین را مختل کند، به زیرساخت‌‌‌های حمل‌ونقل ضروری برای تجارت کالاها آسیب برساند و توانایی مردم را برای سفر محدود کند.
سیاست‏‏‌های تجاری سبز و راه‌حل بریتانیایی

بیست‌وششمین تغییرات اقلیمی سازمان ملل (COP۲۶) که در گلاسگو برگزار شد، فرصت جدیدی برای بحث درباره نقش تجارت بین‌الملل در دستیابی به اهداف مقابله با تغییرات اقلیمی فراهم کرد. در ادامه به بررسی اولویت‌‌‌های تجاری و چگونگی دستیابی به تجارت سبز در بریتانیا پرداخته شده است.
اثرگذاری مثبت اقتصاد و محیط‌زیست بر یکدیگر

در دنیای به‌هم‌پیوسته امروز که هر ساله تریلیون‌‌‌ها دلار کالا و خدمات بین‌المللی مبادله می‌شود، سبز کردن تجارت نه‌تنها یک فرصت، بلکه یک ضرورت است. اگر بخواهیم جلوی کاهش جهانی تنوع زیست‌‌‌محیطی را بگیریم، انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای (GHG) را کاهش دهیم، تخریب خاک و زمین را متوقف و اقیانوس‌‌‌های خود را حفظ کنیم، تجارت بین‌الملل باید به شیوه‌‌‌ای پایدار و مسوولانه انجام شود.

یکشنبه، ۰۲ دی ۱۴۰۳

تردیدهای پرامید تالار شیشه‏‏‌ای

بورس اوراق بهادار تهران که در سال‌های گذشته روزهای پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته و همیشه مورد صحبت بوده است، روزهای پایانی پاییز ۱۴۰۳ را در بهترین حالت خود به پایان رساند.
بورس در اوج؛

موتور محرک اقتصاد یا حبابی گذرا؟

در ماه‌‌‌های اخیر، بازار سرمایه ایران شاهد روندی صعودی بوده است که ناشی از مجموعه‌‌‌ای از تحولات اقتصادی، سیاست‌‌‌های جدید دولت و تغییرات در متغیرهای کلان اقتصادی است. این رشد که با عبور شاخص‌‌‌کل بورس تهران از سقف تاریخی همراه بوده، سوالات متعددی را درباره پایداری و تداوم این روند به همراه داشته است. برای پاسخ به این سوال، نیاز است دلایل اصلی این رشد مورد بررسی دقیق قرار گیرد. تحلیل این عوامل می‌‌‌تواند چشم‌‌‌اندازی روشن‌‌‌تر از مسیر پیش‌روی بازار سرمایه ارائه دهد و به درک بهتری از پتانسیل‌‌‌های رشد یا چالش‌‌‌های پیش‌رو منجر شود.
بازاری مبتلا به کوتاه‌مدت‌نگری و سهامدارانی مترصد

بازار سهام نزدیک دوماه است که در وضعیت رالی صعودی قرار دارد. پس از کم‌شدن تنش‌ها با اسرائیل، بودجه‌ای متفاوت از دولت قبل و نداشتن ‌چشم‌داشت دولت جدید به سود شرکت‌ها، افزایش مستمر دلار نیما و سیگنال احتمال افت نرخ بهره توسط فرزین در ۲۰آبان، بازار با رشد خوبی همراه بوده است.

شنبه، ۰۱ دی ۱۴۰۳

آینده روابط ایران و سوریه؛

تهران و دمشق باز هم دوست می‏‏‌شوند؟

سقوط بشار اسد در سوریه، آثار و تبعات بسیاری برای منطقه داشت و یکی از بازیگرانی که در پی این تحول متاثر شده، جمهوری اسلامی ایران است؛ زیرا ایران پیش از سقوط اسد یکی از بازیگران بانفوذ در این کشور محسوب می‌‌‌شد، اما امروز با روی کار آمدن حاکمان جدید، مشخص نیست که مناسبات تهران و دمشق چه سمت و سویی پیدا خواهد کرد.
حکمرانی، نابرابری و تابلوی سوریه

طی روزهای گذشته، تحلیل‌‌‌ها و روایت‌‌‌های سیاسی فراوانی در مورد دلایل سقوط بشار اسد و حکومت بعثی سوریه منتشر شده است. شاید مخرج مشترک اغلب تحلیل‌‌‌ها، این است که فاکتورهای اثرگذار مرتبط با کنشگران نظام بین‌الملل و مطالعات راهبردی دفاعی و امنیتی، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته‌‌‌اند. در این تیپ از تحلیل‌‌‌های مرسوم و متعارف یکی، از تاثیر آشکار ترکیه در سازمان‌دهی و تسلیح مخالفان حرف می‌‌‌زند، دیگری از برنامه‌‌‌های آمریکا و اسرائیل، آن یکی از تاثیر مسائل غزه و لبنان بر قدرت بازدارندگی ایران و اثرگذاری مساله‌‌ بحران اوکراین بر قدرت دفاعی روسیه، اما متاسفانه، تعداد اندکی از تحلیلگران به سوی طرح این سوال مهم می‌‌‌روند: چرا در تحلیل و ارزیابی عوامل مهم سقوط اسد، موضوع مهمی همچون خنثی ماندن ارتش و عدم‌مقابله‌‌ مردم را نادیده می‌‌‌گیرید؟! نه‌تنها مقابله‌‌‌ای در کار نبود، بلکه آشکارا بخشی از شهروندان و ارتشیان، از «تغییر وضع موجود» استقبال کردند! این دقیقا همان بزنگاهی است که در آن، تحلیلگران تنها سراغ موضوعات مرتبط با مناسبات قدرت در نظام بین‌الملل رفته و از فاکتور مهمی به نام «ساخت اجتماعی» (Social construction) غافل می‌‌‌شوند.
آینده سیاست‏‌های ایران در خاورمیانه پسا اسد

حکومت بشار اسد و حزب بعث بر سوریه، پس از بیشتر از نیم‌قرن خاتمه یافته و عصر جدیدی در سوریه آغاز شده است. در این میان آنچه برای جمهوری اسلامی ایران اهمیت دارد، از دست دادن متحدی قدیمی و بسیار مهم در جهان عرب است. حکومت بعث سوریه از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، دست دوستی به سوی حکومت انقلابی جدید دراز کرد. دشمنی مشترک با اسرائیل و تا حدی با ایالات‌متحده و خصومت هر دو طرف با صدام حسین و حکومت بعث عراق، عامل اصلی دوستی ایران و سوریه محسوب می‌‌‌شد که به درجه اتحاد استراتژیک رسیده بود.
بازتعریف سیاست‌های تاکتیکی تهران

در یک سال اخیر تحولات مختلفی را در منطقه و در حوزه سیاست منطقه‌‌‌ای ایران شاهد بودیم که با جنگ اسرائیل و حماس بعد از۷ اکتبر آغاز شد و طی آن حماس ضرباتی را متحمل شد. بعد هم اسرائیل جنگ با حزب‌‌‌الله لبنان را شروع کرد و تلاش‌‌‌های زیادی برای تضعیف این جریان انجام داد. در نهایت نیز آخرین تحول سقوط بشار اسد، رئیس‌‌‌جمهور سوریه است. مجموعه این مسائل باعث شده که شرایط نسبت به قبل از اکتبر ۲۰۲۳ دچار یک‌سری تغییرات اساسی شود.

پنجشنبه، ۲۹ آذر ۱۴۰۳

آرزوی جهانی توسعه

توسعه اقتصادی به‌عنوان مهم‌ترین خروجی علم اقتصاد در بعد تجویزی، دغدغه بسیاری از کشورها در دست‌‌‌کم یک‌صد سال اخیر است. این موضوع تا حدی مهم است که به نظر می‌رسد در جهانی زندگی می‌‌‌کنیم که همه کشورها درصدد دست‌یابی به توسعه هستند و اقتصاد را به نوعی از حالت معیشتی و ساده به شکلی پیچیده و پویا درمی‌‌‌آورند.
تولید ناخالص داخلی چگونه به توسعه پایدار می‌‌‌انجامد؟

اقتصاد، دانش چالش با محدودیت‌هاست. این رشته به مدت ۲۵۰سال با رشته فلسفه آمیخته بود و پس از جنگ جهانی دوم، در دهه ۱۹۳۰، از این رشته جدا شد؛ پس دانشی جدید به حساب می‌‌‌آید. بیایید از زوایای مختلف به رشته اقتصاد نگاهی بیندازیم. ما دو نوع اقتصاددان داریم: اقتصاددانان ارتودکس و اقتصاددانان هترودوکس. مدل‌‌‌هایی که معمولا برای سنجش و تحلیل اقتصاد استفاده می‌شود، از نظریات اقتصاددانان ارتودکس است؛ مدل‌‌‌هایی که بر اعداد و ارقام و فرمول‌‌‌ها استوار است. آنچه اقتصاددانان هترودکس برای تحلیل‌های خود در مورد اقتصاد استفاده می‌کنند کمی غیررسمی‌‌‌تر است. این به معنی درست و غلط بودن یکی در مقابل دیگری نیست و فقط قواعد آنها این‌گونه است. اقتصاددانان هترودکس می‌‌‌کوشند رفتار انسان‌ها را بدون استفاده از مدل‌‌‌های خشک، توصیف کرده و توضیح دهند. شش مکتب کلی در اقتصاد هترودکس وجود دارد: مکتب اتریشی، مکتب پسا‌کینیزین‌‌‌ها، نهادگرایان، افراط‌گرایان، فمینیست‌ها و مذهبیون. مثال بارز مکتب افراط‌گرایان، اقتصاد مارکسیستی است.
اندازه‌گیری توسعه اقتصادی

چهارشنبه، ۲۸ آذر ۱۴۰۳

حمایت از کیسه خلیفه

پرهام پهلوان: چگونگی اتخاذ سیاست‏‏‌های حمایت از صنایع داخلی همیشه محل سوال بوده است. در برخی از کشورها این سیاست‏‏‌هـا توانسته‏‏‌انـد به اشکال مختلف ظاهر شده و اثرگذاری مفیدی داشته باشند؛ این در حالی است که در بسیاری از موارد، مداخلات سیاسی در صنعت، باعث از دست رفتن بخش زیادی از اضافه رفاه تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان می‌شود. سیاست‏‏‌های حمایت از صنایع داخلی، تا زمانی مفید و مثبت خواهند بود که تخریبی در بازار و رقابت اتفاق نیفتد. افزایش سود یا از محل افزایش فروش و درآمد اتفاق می‌افتد یا از راه کاهش هزینه‏‏‌ها و بهبود تابع تولید؛ اگر این سیاست‏‏‌ها باعث شوند که تولیدکنندگان با استفاده از مزیت از بین رفتن رقابت، به جای بهبود بهره‏‏‌وری، کیفیت محصول و کاهش هزینه‏‏‌ها، هر کالایی را با هر کیفیتی به مصرف‌کننده‏‏‌ها بفروشند رفاه جامعه تا حد زیادی کاهش خواهد یافت. «باشگاه اقتصاددانان» در این پرونده، به سیاست‏‏‌های صنعتی مختلف، مثال‏‏‌ها و راهکارهایی برای بهبود عملکرد این سیاست‏‏‌ها پرداخته است.
توسعه صنعتی و فانوس دریایی

سندهای توسعه‌‌‌ای و استراتژیک، سکه رایج بازار سیاستگذاری هستند و این متاع با اقبال به سیاست صنعتی در یک‌دهه اخیر عزیزتر هم شده است. شی جین پینگ، رهبر حزب کمونیست چین، در سال ۲۰۱۵ سند «ساخت چین ۲۰۲۵» را صادر کرد. طبق این سند، چین قصد دارد از نقش سنتی خود به‌‌‌عنوان کارخانه جهان و تولیدکننده کالاهای ارزان‌‌‌قیمت با فناوری پایین کناره‌‌‌گیری کند و قابلیت‌‌‌های تولیدی صنایع خود را ارتقا دهد و محصولات با ارزش‌افزوده بالا تولید کند.
حرکت به سوی رشد:‌ گذار از رکود تورمی در پرتو اقتصاد پیچیدگی

اقتصاد ایران در سال‌های اخیر زیر سایه‌‌‌ رکود تورمی و ساختارهای ایستا گرفتار بوده است. با وجود آنکه شعار رهبری با عنوان «جهش تولید با مشارکت مردم» راهی برای برون‌‌‌رفت از این وضعیت ترسیم کرد، واقعیت آن است که این جهش، چنان‌‌‌که باید و شاید، محقق نشد. به‌منظور فهم چرایی این عدم‌تحقق و چگونگی ایجاد تحرک درونی، رویکردی فراتر از نگاه‌‌‌های متعارف اقتصادی لازم است. در این میان، «اقتصاد پیچیدگی» دستاوردها و ابزارهای مفهومی تازه‌‌‌ای به ما ارائه می‌دهد. این رویکرد به‌‌‌جای تمرکز صرف بر متغیرهای کلان یا سیاست‌‌‌های تجویزی خطی، اقتصاد را به مثابه یک سامانه پویا، چندلایه و چندکنشگر می‌‌‌نگرد که در آن اصلاحات کوچک، در صورت هدفمندی و جای‌‌‌گیری درست، می‌‌‌توانند به تحولات چشمگیر و غیرخطی در عملکرد کل سیستم بینجامند.

سه‌شنبه، ۲۷ آذر ۱۴۰۳

پرونده امروز

وقت باز کردن درهای اقتصاد

چند سالی است که موضوع FATF به مساله محوری در گفت‌وگوها و بحث‌‌‌های اقتصادی و حتی سیاسی کشور تبدیل شده است. جدال فکری در خصوص این موضوع در چند سال اخیر، آنچنان بالا گرفت که به‌مرور مساله FATF را به بستری برای برساختن نوعی دوقطبی در عرصه عمومی تبدیل کرد. یک طرف این دوقطبی، آن را نه فقط یک راهکار برای برون‌‌‌رفت از دشواری‌‌‌های اقتصادی کشور می‌‌‌دانند؛ بلکه آن را شرط لازم برای آغاز خروج کشور از دشواری‌‌‌های اقتصادی موجود تلقی می‌کنند. در طرف مقابل، جریانی وجود دارد که پذیرش FATF را تا سرحد خیانت به کشور پرهزینه می‌‌‌پندارد. لکن، واقعیت چیست؟ آیا FATF خیانت به کشور است و بر مشکلاتش خواهد افزود یا برعکس، FATF شرط لازم برای خروج کشور از مشکلات اقتصادی این روزهاست؟ این پرسش، موضوع شماره امروز صفحه «باشگاه اقتصاددانان» است.
داستان ایران و گروه ویژه اقدام مالی (FATF)

احتمالا اکثر افراد هنگام گوش‌دادن به اخبار یا سخنان سیاستگذاران اقتصادی، واژه FATF یا «گروه ویژه اقدام مالی» و بحث درباره پیوستن یا نپیوستن ایران به این گروه به‌‌‌گوش‌شان خورده است. برای نمونه، در مناظرات کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم، این بحث جنجالی دوباره بر سر زبان‌‌‌ها افتاد و بین رقبا از اتفاقات پشت‌‌‌پرده حرف‌‌‌هایی به میان آمد. اما FATF چیست و چه هزینه‌‌‌ها و فایده‌‌‌هایی برای نظام مالی و پولی کشور دارد؟ گروه ویژه اقدام مالی، یک نهاد بین‌المللی است که به منظور مبارزه با پول‌‌‌شویی، تامین مالی تروریسم و جرائم مالی سازمان‌‌‌یافته تاسیس شده است. این سازمان در سال ۱۹۸۹ توسط گروه هفت(G۷) به وجود آمد و هدف اصلی آن ایجاد استانداردهایی برای جلوگیری از استفاده غیرقانونی از سیستم مالی جهانی است.