توان ایرانی
بررسی جایگاه صنعت بیسکویت ایران در منطقه در گفتوگو با یوسف قاضی‌عسگر
سوال اول را به ترسیم یک شمای کلی از آنچه امروز بر این صنعت می‌گذرد، اختصاص دهیم. شما صنعت بیسکویت، شیرینی و شکلات امروز ایران را موفق می‌دانید؟ شرایط امروز را چطور می‌بینید؟
در شرایط فعلی صنعت بیسکویت، شیرینی و شکلات در ایران از آخرین تکنولوژی‌ها و آخرین ماشین‌آلات و آخرین دستاوردهای تولید برخوردار است. حقیقتاً این صنعت سهم مهمی از توسعه در کشور را بر عهده دارد، همین امر امکان تولید بهتر محصولات را در سطح جهانی مهیا می‌کند. ولی متاسفانه به دلیل ضعف واردات مواد اولیه و بحث تامین مواد اولیه (که خیلی سخت شده) دچار مشکل شده‌ایم. این صنعت از لحاظ ثبت سفارش‌ها هم با پیچیدگی‌های خاص مواجه است. از آن طرف هم تحریم‌هایی که دسترسی صنعت ما را به کشورهای جهان اول محدودتر کرده است، نمی‌گذارد از این دستاوردها، پتانسیل‌ها و ظرفیت‌ها استفاده لازم را ببریم. البته نه اینکه هیچ استفاده‌ای نتوان کرد و هیچ سهمی نداشته باشیم، ولی به آن باروری و شکوفایی که باید برسد، نرسیده‌ایم. این یک نمای کلی از شرایط فعلی است.
تحریم‌ها از یک طرف هم می‌تواند صادرات را نشانه بگیرد و هم تکنولوژی را. بیایید آسیب‌های این دو را جداگانه بررسی کنیم. اول بخش صادرات را تشریح کنید که با تحریم‌ها چه آسیب‌هایی دیدند؟ تحریم‌ها چقدر از سهم بازار منطقه را از شما گرفته است؟
برای صنعت ما تحریم‌ها در منطقه خیلی کارساز نبوده است. به هر حال به دلیل اینکه تبادلات مالی کشورهای همسایه یا تبادلات لجستیکی آنها خیلی پیچیده نیست، مشکل بزرگی برای صادرات به کشورهای همسایه نداشته‌ایم. آنچه مایه تاسف است سهمی است که بیشتر در کشورهای دوردست از دست دادیم. ما فعالان این صنعت عقیده داریم پتانسیل‌ها و ظرفیت‌هایی وجود داشت که آنها را از دست دادیم.
یعنی الان صادرات به کشورهای همسایه ارزآوری دارد؟
بله، ارزآوری دارد ولی سنگ‌های بزرگی هم سد راه است. مثلاً به دلیل تحریم‌ها با هزینه‌های هنگفت و سنگین ترانسفرهای مالی و جابه‌جا شدن پول و هزینه بیشتر برای لجستیک مواجه هستیم. اگر تحریم‌ها نبود می‌توانستیم بخش بیشتری از بازار منطقه را به خود اختصاص دهیم.
در دوران تحریم صادرات به‌ویژه به همسایگان موضوع جالبی است. جزئیات بیشتری از این امر را تشریح می‌فرمایید؟ بیشتر به کدام کشورها صادرات دارید؟
یکی از کشورهایی که در تمامی این سال‌ها با آن تبادل داشتیم عراق بوده است. صادرکنندگان ایرانی (نه فقط شیرینی و شکلات) از بازار عراق استفاده می‌کنند. اما فراموش نکنیم که به دلیل نوع تبادلات مالی حاصل از تحریم‌ها چیزی حدود ۲۰-۱۵ درصد هزینه مالی بیشتری برای تبادلات مالی با عراق به آنان تحمیل می‌شود. علاوه بر ایران کشورهای دیگری مانند ترکیه، عربستان، کویت و امارات که صادرکننده محصولات غذایی به این کشور هستند، در این بازار حضور دارند اما از آنجا که هزینه‌های ناشی از تحریم ایران را ندارند بهتر و بیشتر در بازار مذکور فعالیت می‌کنند. این مثال را زدم تا بگویم فرصت‌های ازدست‌رفته زیادی برای صنعت کشور ما ایجاد شده است که مستقیماً به تحریم‌ها بازمی‌گردد.
تحریم‌ها در حوزه تکنولوژی چطور صنعت شما را با مشکل روبه‌رو کردند؟ در حالی که بیشتر خط تولیدها امروزه مکانیزه هستند و هوش مصنوعی و انواع تکنولوژی‌ها به کمک تولیدکننده می‌آید، ایران از این زمین بازی جا مانده است.
در حوزه تکنولوژی؛ شرایط کمی متفاوت است. آوردن قطعات، تجهیزات یا مواد اولیه یک طرف ماجراست، استهلاک ماشین‌آلات و تعمیرات هم یک طرف دیگر است. به‌طور کلی ثبت سفارش برای واردات قطعات خیلی پیچیده است و اصلاً مسئله آسانی نیست. خب این هم موضوع را پیچیده و سخت می‌کند حالا چه از سمت تامین‌کنندگانی که قرار است آن قطعات، تجهیزات و تکنولوژی را تامین کنند و چه از سمت مایی که به عنوان خریدار فقط با تاییدیه‌های دولتی و ثبت سفارش از وزارت صمت و امثال آن موارد را جلو ببریم.
قطعاً صنعت بیسکویت، شیرینی و شکلات با موانع داخلی هم روبه‌رو است. حالا که دولت عوض شده و خیلی از صنعتگران امید دارند که شاید این دولت بتواند شرایط را برایشان بهتر کند. شما چطور فکر می‌کنید؟
من هم با نگاه فعالان اقتصادی موافق هستم. دولت جدید تا اینجای کار همین که اوضاع را بدتر نکرده هم جای خوشحالی و خرسندی دارد؛ ولی انتظار داریم گام‌های مهم‌تری برداشته شود. امیدواریم دولت جدید بتواند در مسیر پیشبرد اهداف کشور موفق باشد. ولی هنوز اثرات مشخص و واضحی برای صنعت ایجاد نکرده است.
انتظارتان از دولت چیست؟ دقیقاً و مشخصاً چه کاری باید انجام دهند؟
اگر بخواهیم خیلی کلی و کلان به موضوع نگاه کنیم، ساده‌سازی و کم کردن بوروکراسیِ قوانین و ضوابط و موانع را باید در دستور کار قرار دهیم. این موانع باید برداشته شود تا فعالان اقتصادی راحت‌تر فعالیت کنند. یکی از درخواست‌های مهم ما این است که بخشنامه‌های جدیدی صادر نشود. همین بخشنامه‌هایی که هست نگه داشته شود تا بالاخره یک فعال اقتصادی بداند در چه مسیری و با چه موانعی و با چه شرایطی قرار است کار کند. تغییرات هر روز و هر لحظه باعث می‌شود ما از رشد باز بمانیم. فرض کنید شما در مسیری دارید حرکت می‌کنید که هر روز یا هر ساعتی مسیرش تغییر می‌کند و یکسری پیچ‌وخم به مسیر اضافه می‌شود. در مورد موضوع ارز هم باید فکری کرد. تک‌نرخی شدن ارز مهم‌ترین و اصلی‌ترین و ساده‌ترین راه‌حل بخش اعظمی از مشکلات واردات و صادرات است که اگر بانک مرکزی و وزارت اقتصاد و رئیس‌جمهور دست به این کار بزنند، ان‌شاءالله اتفاقات خوبی را شاهد خواهیم بود.
هر سال فعالان حوزه صنعت شکلات در نمایشگاه بین‌المللی این صنعت که در ایران برگزار می‌شود با جدیت شرکت می‌کنند. احتمالاً دستاورد مهمی برای آنها داشته که هر سال هم برگزاری آن تمدید می‌شود. شما برگزاری چنین نمایشگاه‌هایی را چطور می‌بینید؟ چقدر می‌تواند به صنعت کمک کند؟
نمایشگاه‌ها خیلی می‌توانند در پیشبرد اهداف کسب‌وکارها موثر باشند. نمایشگاه صنعت شیرینی و شکلات هم در اصل قوی‌ترین و بهترین نمایشگاه شیرینی و شکلات در خاورمیانه است. یعنی با توجه به اینکه گلفود دیگر مشمول صنعت شیرینی و شکلات نمی‌شود و نمایشگاه اختصاصی شیرینی و شکلات در امارات جدا شده است، در حال حاضر بزرگ‌ترین نمایشگاه شیرینی و شکلات منطقه یا خاورمیانه در تهران برپاست. نمایشگاه اختصاصی شیرینی و شکلات هم از نظر مساحت و هم از نظر تعداد شرکت‌کننده و هم از نظر تعداد بازدیدکننده از همه جهات رکورددار در منطقه است. هم اصل نمایشگاه، نمایشگاهِ خوبی است و هم بازدیدکننده‌ها خیلی قوی و خوب و از کشورهای مختلف و از همه نقاط کشور می‌آیند. می‌خواهم تاکید کنم هم در حوزه داخلی و هم در حوزه صادرات و واردات این نمایشگاه پتانسیل بسیار خوبی برای فعالان صنعت دارد. نمایشگاه شیرینی و شکلات مانند نمایشگاه آگروفود جزو نمایشگاه‌های مهمی است که در صنایع غذایی کشور جایگاه ویژه‌ای دارد. این نمایشگاه خانه اصلی ماست و خوشحالیم که در کنار همکاران عزیزمان هرساله می‌توانیم توانمندی‌های خود و تولیدکنندگان شیرینی و شکلات کشور را به نمایش بگذاریم. شکل و شمایل برگزاری نمایشگاه با توجه به شیوع کرونا، تغییرات زیادی داشته اما فارغ از تلخی‌هایی که این بیماری به همراه داشته و دارد، باعث شد تا برپایی چنین نمایشگاه‌هایی شکل تخصصی‌تری به خود بگیرد. برای ما نمایشگاه‌هایی همچون نمایشگاه شیرینی و شکلات میعادگاهی است برای برقراری یک ارتباط حرفه‌ای و انجام مذاکرات دوستانه با شرکای تجاری، شرکت‌های پخش و کلیه حوزه‌هایی که به فعالیت ما ربط پیدا می‌کنند.
امیدواریم شرایط به گونه‌ای مهیا شود که نمایشگاه با همان شور و هیجان سال‌های پیش برگزار شود و البته در کنار آن پذیرش تخصصی بازدیدکنندگان نیز ادامه یابد.
با توجه به اینکه شما مدیرعامل شرکت فرخنده هستید و این برند هر سال در نمایشگاه مذکور حضور دارد لطفاً تاریخچه‌ای از فعالیت‌های شرکت فرخنده را تشریح کنید.
فرخنده یک کسب‌وکار خانوادگی است و ما به عنوان نسل سوم این برند، مسیری را که پدرانمان برای ما به یادگار گذاشتند با تلفیق تکنولوژی روز دنیا، همچنان پرقدرت به پیش می‌بریم. در حال حاضر قریب به ۵۰۰ نفر در این شرکت مشغول به کار هستند. فرخنده، یکی از اولین و قدیمی‌ترین تولیدکننده‌های بیسکویت در فلات مرکزی ایران است که از ابتدای فعالیت خود در سال ۱۳۴۰ تاکنون به صورت تخصصی فقط محصول بیسکویت تولید کرده است. در حال حاضر فرخنده حدود ۶۰ مدل اس‌کی‌یو کالا را در بازارهای داخلی و خارجی عرضه می‌کند. حفظ همیشگی طعم و کیفیت در طول حدود ۶۰ سال تولید بیسکویت باعث شده تا اکنون فرخنده در سراسر ایران حضوری پررنگ داشته باشد و محصولات خود را به بیش از ۳۵ کشور در سراسر جهان صادر کند. مصرف‌کنندگان فرخنده سال‌هاست از انواع این بیسکویت به عنوان یک میان‌وعده سالم و مقوی در خانه یا محل کار خود استفاده می‌کنند.
مزیت‌های تولیدی و رقابتی شما نسبت به رقبا چیست؟
شاید مهم‌ترین مزیت ما در طول این سال‌ها از ابتدا تاکنون این است که سعی کردیم قول و عمل‌مان یکی باشد و اگر از مشتریان و مصرف‌کنندگان وفادار فرخنده در این‌باره بپرسید، حتماً بر این موضوع صحه می‌گذارند. نکته مهم دیگر این است که فرخنده در این سال‌ها تلاش کرده طعم و کیفیت محصولاتش را همزمان حفظ کند؛ البته کیفیت امروزه یک وظیفه است و نمی‌توان به عنوان یک مزیت از آن نام برد اما حفظ توامان طعم و کیفیت در تمام این سال‌ها، باعث شده تا محصولات این برند برای چند نسل خاطره‌سازی کند. فرخنده تلاش کرده تا این خاطره و حس خوبِ همراهانش را حفظ و حراست کند و بیسکویت فرخنده فقط در جایگاه یک میان‌وعده نباشد. بیشتر مصرف‌کنندگان ما به‌ویژه آنهایی که میانگین سنی بالای ۴۰ سال دارند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم از محصولات فرخنده خاطره خوبی دارند، چه در جمع دوستان و خانواده و چه در محل کارشان. این خاطره و حس خوب به این دلیل شکل گرفته که با یک اطمینان و اعتماد نسبت به محصولات فرخنده همراه شده و بیشتر مصرف‌کنندگان قدیمی فرخنده این موضوع را با ما در میان گذاشته‌اند. این مزیت، مسئولیت فرخنده را بسیار سنگین‌تر کرده و به همین دلیل ما تلاش می‌کنیم با برنامه‌هایی که در پیش داریم برای نوجوانان و جوانان یا افراد زیر ۴۰ سال نیز چنین خاطره و احساسی را با ارائه محصولات جدید و مطابق سلیقه این نسل، شکل دهیم.
یکی از شعارهای پرتکرار برندها در نمایشگاه‌ها، تاکید بر مشتری‌مداری است. اقدامات خود را در راستای مشتری‌مداری بفرمایید؟
ما در فرخنده تلاش کردیم به هرآنچه گفتیم، عمل کنیم. سعی کردیم با راه‌اندازی مرکز صدای مشتریان به شکل عملیاتی دغدغه‌ها، انتظارات و پیشنهادهای مصرف‌کنندگان را ثبت و ضبط کنیم و فراتر از آن، به دنبال این هستیم که رویکردی پیشگیرانه داشته باشیم تا درمانی. اگر شکایت یا انتظاری بوده ریشه آن را جست‌وجو کردیم و به عبارتی انتظار یا انگیزه اصلی مشتری را در پسِ صحبت‌ها و نظراتش که ممکن است به هر دلیلی بازگو نکند، متوجه شدیم و من این موضوع را عین مشتری‌مداری می‌دانم.
سعی کردیم تعامل و درک مشتری‌مداری در سازمان فرخنده به‌ویژه در تیم خدمات مشتریان را پررنگ کنیم. همکارانم در تعامل با مصرف‌کنندگان و فروشگاه‌داران و حتی در فروشگاه‌های زنجیره‌ای تلاششان این است که درک عمیقی نسبت به انتظارات مشتریان و مصرف‌کنندگان پیدا کرده و نیازهای آنها را برطرف کنند. در کنار اینها، سعی‌مان این است محصولاتی که به بازار عرضه می‌کنیم، نیازهای پنهان مصرف‌کنندگان را نیز پوشش دهد و دغدغه‌های آنها را کم کند. ما در فرخنده با تمام چالش‌ها و محدودیت‌هایی که پیش‌رو داریم، از مواد اولیه درجه یک و اختصاصی برای تولید محصولاتمان استفاده می‌کنیم و ترکیبات ویژه‌ای را در آرد بیسکویت‌هایمان به کار می‌بریم. تمام سعی ما این است تا دغدغه مصرف‌کنندگان فرخنده به‌ویژه سلامت و کیفیت محصولات را همواره حفظ کنیم تا یک «لذت مطمئن» یا یک «خوشمزه مطمئن» را در اختیارشان قرار دهیم.
این مهم‌ترین اقدامی است که همکارانم آن را به صورت تیمی در بخش‌های مختلف به‌ویژه در بخش خدمات مشتریان انجام می‌دهند و به آن توجه ویژه دارند.
برای سوال آخر لطفاً بفرمایید؛ مهم‌ترین اقدام مانع‌زدایی از تولید را چه می‌دانید و چگونه ارزیابی می‌کنید؟
شاید مهم‌ترین اقدام این باشد که مسئولان امر اجازه دهند کسب‌وکارها در کشور ما به شکل ارگانیک رشد کنند و واقعاً دست از حمایت بردارند. من فکر می‌کنم بهترین اقدام این است که مسئولان کاری نکنند و اجازه دهند تولیدکننده کار خودش را انجام دهد و آنها نقش نظارتی خودشان را شفاف‌تر کنند. اکنون بهترین فرصت و زمان برای بازنگری در قوانین است و طرح این سوال که این قانون برای چه تشکیل و تدوین شده است؛ قوانینی که حتی عمر زیادی ندارند اما همچنان دست‌وپاگیر هستند. در واقع اگر دستگاه اجرایی به معنای واقعی به دنبال کوچک‌سازی است و بخواهد نقش نظارتی خود را تقویت کند، باید از تکنولوژی و ابزارهای روز استفاده کند تا بسیاری از این موانع برداشته شود. من فکر می‌کنم بهترین اقدام این است که اجازه دهیم تولیدکننده در بازار و در میدان رقابت البته در میدانی که رقابت واقعی وجود داشته باشد، توسط مصرف‌کننده انتخاب شود. باید کارهای دستوری را کنار گذاشت چرا که مصرف‌کننده بهتر می‌تواند تشخیص دهد که چه چیز درست و چه چیز غلط است. این حمایت‌های به ظاهر حمایت را کمتر کنیم، بهتر است.
