خدایان شکلات
گردش مالی شیرینی و شکلات در جهان چقدر است؟
با ظهور اسلام و گسترش صنعت قند و شکر در ایران، شیرینی‌جات جدیدی وارد فرهنگ غذایی ایرانیان شدند. قند و شکر که ابتدا از نیشکر استخراج می‌شد، به عنوان ماده اولیه اصلی در تهیه انواع شیرینی‌ها استفاده و باعث تولید خوراکی‌های جدیدی چون حلوا، سوهان، نوقا و نقل شد. در دوران صفویه و قاجار، شیرینی‌های سنتی ایرانی مانند باقلوا، گز، سوهان و حلوا به شهرت و محبوبیت بیشتری دست یافتند. ورود شکلات به ایران نیز به دوران قاجار و پهلوی بازمی‌گردد. شکلات در ابتدا به عنوان یک کالای لوکس و وارداتی در میان اشراف و طبقات مرفه جامعه مصرف می‌شد. در دهه‌های بعد، با توسعه صنایع غذایی در ایران و تولید داخلی شکلات، این محصول به تدریج در دسترس عموم مردم قرار گرفت. از نیمه دوم قرن بیستم با توسعه صنعت شیرینی و شکلات در ایران، کارخانه‌های متعددی در زمینه تولید شکلات و شیرینی‌های مدرن راه‌اندازی شدند و تولیدات داخلی جایگزین محصولات وارداتی شد.
اما تاریخچه استفاده از شیرینی و شکلات در جهان به زمان‌های بسیار قدیمی‌تری هم می‌رسد. این تاریخچه شامل مراحل مختلفی از تکامل و تغییرات است که در فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف اتفاق افتاده است. اولین نشانه‌های استفاده از مواد شیرین به مصر باستان برمی‌گردد. مصری‌ها از عسل به عنوان شیرین‌کننده اصلی استفاده می‌کردند و آن را به نان‌ها و کیک‌های ساده اضافه می‌کردند. در این دوره‌ها، مردم از ترکیب آرد، عسل و مغزها برای تهیه شیرینی‌های ابتدایی استفاده می‌کردند که در جشن‌ها و مناسبت‌های خاص مصرف می‌شدند. شکلات برای اولین‌بار از سوی تمدن‌های مایا و آزتک در آمریکای جنوبی به کار گرفته شد. آنها از دانه‌های کاکائو نوشیدنی تلخی تهیه می‌کردند که به آن «نوشیدنی خدایان» می‌گفتند. در قرن 16 میلادی، با ورود کاکائو به اروپا از طریق اسپانیایی‌ها، شکلات به تدریج تغییر کرد و با اضافه کردن شکر و وانیل، به نوشیدنی شیرین و محبوب تبدیل شد. با گسترش تجارت جهانی و افزایش دسترسی به شکر و کاکائو در قرون 17 و 18، شیرینی‌ها و شکلات‌ها به تدریج در اروپا فراگیر شدند. فرانسه و ایتالیا از اولین کشورهایی بودند که در تولید شیرینی و شکلات مهارت پیدا کردند. در قرن 19، انقلاب صنعتی و توسعه فناوری‌های تولید انبوه باعث شد که شیرینی‌ها و شکلات‌ها به تولید انبوه برسند و قیمت آنها کاهش یابد. در این دوره شکلات‌های جامد برای اولین‌بار تولید شده و به شکلی که امروزه می‌شناسیم به بازار عرضه شدند. با ورود فناوری‌های پیشرفته‌تر مانند تولید کاکائو با درصدهای مختلف تلخی، شکلات‌های متنوع‌تری به بازار آمد. امروزه، این صنعت به یکی از بزرگ‌ترین و پررونق‌ترین بخش‌های صنعت غذایی تبدیل شده و نقشی مهم در فرهنگ‌ها و جشن‌های مختلف دارد. به دلیل محبوبیت بالای این محصولات در کشورهای مختلف، بازار آن هر سال رشد چشمگیری دارد و شامل طیف وسیعی از محصولات، از جمله شکلات‌ها، بیسکویت‌ها و کیک‌ها، آبنبات‌ها، شیرینی‌های سنتی و صنعتی، آدامس‌ها و کرم‌ها و خمیرهای شکلاتی می‌شود. با توجه به بزرگی این صنعت، بررسی ارزش بازاری و گردش مالی آن اهمیت زیادی برای تولیدکنندگان، سرمایه‌گذاران و سیاست‌گذاران اقتصادی خواهد داشت. به همین منظور، در این گزارش به دنبال بررسی گردش مالی شیرینی و شکلات در جهان هستیم.
ارزش بازار جهانی
صنعت شکلات و شیرینی یکی از پویاترین و سودآورترین بخش‌های بازار جهانی محصولات غذایی است. این صنعت با گردش مالی چندین میلیارددلاری، به دلیل تغییرات مداوم در رفتار مصرف‌کننده و نوآوری‌های محصولاتی مانند شکلات‌های سالم‌تر و کم‌قند به رشد خود ادامه داده است. در سال ۲۰۲۴، ارزش بازار جهانی این صنعت حدود 79/ 196 میلیارد دلار تخمین زده شده است و انتظار می‌رود این رقم با رشد سالانه متوسط سه تا پنج‌درصدی در سال‌های آینده افزایش یابد. تخمین زده می‌شود که تا سال 2027، گردش مالی این بازار به حدود 270 تا 300 میلیارد دلار برسد. عواملی همچون افزایش تقاضا برای محصولات ارگانیک و آگاهی بیشتر از سلامت تغذیه، به‌ویژه در بازارهای توسعه‌یافته، نقش مهمی در گسترش این بازار ایفا کرده‌اند. با این حال، چالش‌هایی مانند افزایش قیمت کاکائو و تورم جهانی نیز بر تولیدکنندگان فشار وارد کرده و به تغییر در ساختار قیمت‌گذاری و مدیریت هزینه‌ها منجر شده است. همچنین، تقاضای فصلی در دوره‌های خاص مانند کریسمس و عید پاک همچنان عامل اصلی تقویت فروش در این صنعت به شمار می‌رود. شرکت‌های بزرگ با تمرکز بر نوآوری‌های جدید و توسعه محصولات بر اساس نیازهای مصرف‌کننده، در تلاش هستند تا جایگاه خود را در این بازار رقابتی حفظ کنند.
بازار شیرینی و شکلات شامل چندین بخش اصلی است که هر کدام گردش مالی قابل توجهی دارند. بخش شکلات بیشترین سهم بازار را در صنعت شیرینی و شکلات دارد. تا سال 2022، گردش مالی این بخش به تنهایی حدود 150 میلیارد دلار برآورد شده بود. شکلات‌های تلخ، شیری، سفید و محصولات ترکیبی مانند شکلات‌های مغزدار، جزو پرفروش‌ترین‌ها هستند. آبنبات‌ها و دیگر محصولات نیز سهم بزرگی از بازار را به خود اختصاص می‌دهند. این بخش شامل آبنبات‌های ژله‌ای، شیرینی‌های جویدنی و انواع آبنبات‌های سخت است که گردش مالی آنها حدود 50 تا 60 میلیارد دلار در سال تخمین زده شده است. افزایش علاقه به محصولات دست‌ساز و سفارشی نیز در سال‌های اخیر باعث شده که گردش مالی بخش شکلات‌های لوکس و تخصصی افزایش یابد. بیسکویت‌ها و کیک‌ها نیز به دلیل مصرف روزانه در میان مردم، بخش بزرگی از گردش مالی را به خود اختصاص می‌دهند. گردش مالی بیسکویت‌ها و کیک‌ها بخش قابل توجهی از این بازار را تشکیل می‌دهد و در برخی بازارها مانند اروپا و آمریکا، محبوبیت زیادی دارند.
کشورهای پیشرو در بازار
در بازار شیرینی و شکلات، چندین کشور هستند که به دلیل تولیدات بزرگ، مصرف بالا و صادرات محصولات با کیفیت بالا شناخته می‌شوند. این کشورها معمولاً دارای شرکت‌های بزرگ شکلات‌سازی و تقاضای بالای داخلی هستند. منطقه آمریکای شمالی (به‌ویژه کشور آمریکا) یکی از بزرگ‌ترین بازارهای جهان برای شیرینی و شکلات را دارد. این منطقه حدود 30 تا 35 درصد از کل گردش مالی جهانی را به خود اختصاص می‌دهد. گردش مالی این صنعت در آمریکا به تنهایی میلیاردها دلار در سال است که یکی از بزرگ‌ترین بازارهای مصرف شکلات را دارد و شرکت‌هایی مانند هرشیز (Hershey’s) و مارس در این کشور فعالیت می‌کنند. تنوع محصولات و تقاضای بالا در آمریکا این کشور را به یکی از بازارهای کلیدی تبدیل کرده است.
اروپا نیز سهم بالایی در تولید و مصرف محصولات شکلاتی و شیرینی دارد و حدود 25 تا 30 درصد از گردش مالی جهانی این صنعت را تشکیل می‌دهد. کشورهایی مانند آلمان، سوئیس، بلژیک و فرانسه از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان عمده شکلات هستند. در این میان، سوئیس به مهد شکلات‌های باکیفیت و لوکس مشهور است و برندهای معروفی مانند Lindt و Toblerone از این کشور هستند. آلمان نیز یکی دیگر از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان شکلات در جهان است و شرکت‌هایی مانند Ritter Sport در این کشور فعالیت می‌کنند. آلمان همچنین یک صادرکننده بزرگ شکلات به بازارهای بین‌المللی است. کشور بعدی، بلژیک است که به عنوان یکی از پیشگامان تولید شکلات‌های دست‌ساز و با کیفیت بالا شناخته می‌شود. Godiva و Leonidas از معروف‌ترین برندهای شکلات بلژیکی هستند. این کشور به سبب شکلات‌های خاص خود شهرت جهانی دارد. در اروپا کشورهای دیگری مثل انگلیس و فرانسه هم هستند که از تولیدکنندگان برجسته شکلات‌های باکیفیت شناخته می‌شوند. برندهایی مانند Valrhona که بر تولید شکلات‌های مرغوب تمرکز دارند، در فرانسه تولید می‌شود. ایتالیا نیز با شرکت‌هایی مانند فررو، سازنده شکلات‌های معروف نوتلا و Ferrero Rocher در بازار جهانی شکلات جایگاه ویژه‌ای دارد. این کشورها به دلیل ترکیب تولیدات باکیفیت، تقاضای بالا و صادرات گسترده به بازارهای جهانی، نقشی بسیار مهم در صنعت شیرینی و شکلات دارند.
کشورهای آسیایی از جمله ژاپن و چین نیز در سال‌های اخیر بازارهای بزرگی برای شکلات و شیرینی‌سازی ایجاد کرده‌اند. علاوه بر این، در سال‌های اخیر، بازار آسیا (به‌ویژه چین و هند) رشد قابل توجهی را تجربه کرده است و انتظار می‌رود که در آینده به یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان محصولات شیرینی و شکلات تبدیل شود.
بزرگ‌ترین شرکت‌های شیرینی و شکلات
صنعت شیرینی و شکلات زیر سلطه چندین شرکت بزرگ چندملیتی است که در سراسر جهان شناخته شده‌اند. این شرکت‌ها به دلیل گستردگی تولیدات، تنوع محصولات و برندهای زیرمجموعه، سهم بزرگی از بازار جهانی را به خود اختصاص داده‌اند. مارس (Mars)، نستله (Nestlé)، فررو (Ferrero) و هرشیز
(Hershey’s) از بزرگ‌ترین شرکت‌ها هستند که بخش عمده‌ای از بازار جهانی را به خود اختصاص داده‌اند. برندهای لوکس شکلات نیز مانند گودیوا (Godiva) و لیندت (Lindt) سهم زیادی از بازار محصولات باکیفیت و گران‌قیمت دارند.
یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های خصوصی جهان مارس است که در سال 1911 در آمریکا تاسیس شد. این شرکت طیف وسیعی از محصولات شیرینی، شکلات و حتی مواد غذایی حیوانات خانگی را تولید می‌کند و از مشهورترین برندهای شکلاتی در جهان برخوردار است و گردش مالی سالانه بسیار بالایی دارد. نستله سوئیسی نیز یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های غذایی جهان است که در سال 1867 تاسیس شد و طیف وسیعی از محصولات از جمله شکلات، آبنبات، بیسکویت و محصولات لبنی تولید می‌کند. شاید کمتر کسی را بتوانیم پیدا کنیم که اسم کیت‌کت به گوشش آشنا نباشد؛ کیت‌کت از معروف‌ترین برندهای این شرکت است.
در ایتالیا، فررو شهرت جهانی دارد که همه آن را به خاطر تولید محصولات پرطرفداری مانند Nutella و Ferrero Rocher می‌شناسند. این شرکت نیز از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان شیرینی و شکلات در جهان است و حضور قوی در بازارهای اروپایی و جهانی دارد. هرشیز یکی دیگر از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان شکلات و آبنبات در آمریکای شمالی است. برند معروف Hershey’s Kisses که به یکی از نمادهای این شرکت تبدیل شده، باعث شد محصولات هرشیز در سراسر جهان شناخته شود. دیگر شرکت آمریکایی معروف، مندلز است که یکی از بزرگ‌ترین‌های تولید شیرینی و شکلات است. Cadbury یکی از معروف‌ترین برندهای شکلات جهان، زیر مالکیت این شرکت قرار دارد و همچنین برند Oreo که مشهورترین بیسکویت در جهان است نیز به وسیله این شرکت تولید می‌شود. گودیوا نیز از برترین برندهای لوکس در زمینه تولید شکلات است و محصولات آن به دلیل کیفیت بالا و طراحی زیبا شهرت جهانی دارند. این شرکت شکلات‌های خود را به صورت دست‌ساز و با مواد باکیفیت تولید می‌کند. این غول‌های شیرینی و شکلات در جهان به دلیل تولیدات متنوع، برندهای شناخته‌شده و دسترسی جهانی، در صدر صنعت قرار دارند. این شرکت‌ها نه‌تنها در کشورهای خود، بلکه در بازارهای بین‌المللی حضوری قدرتمند دارند و همچنان به رشد و گسترش خود ادامه می‌دهند.
چالش‌ها و چشم‌انداز بازار جهانی شیرینی‌ها
صنعت تولید شکلات در سال‌های اخیر تحت تاثیر تغییرات قابل توجهی قرار گرفته است که به دنبال روندهای مصرفی و متغیر بازار شکل گرفته‌اند. این صنعت که ارزش آن به میلیاردها دلار می‌رسد، به طور موفقیت‌آمیزی به تغییرات در ذائقه مصرف‌کنندگان، نگرانی‌های بهداشتی و شرایط اقتصادی واکنش نشان داده است.
یکی از مهم‌ترین عوامل موثر بر صنعت شیرینی و شکلات، سلیقه مصرف‌کنندگان است. مصرف‌کنندگان بیشتر به دنبال محصولات با کیفیت بالا، طعم‌های خاص و شکلات‌های سلامت‌محور هستند. به همین دلیل است که در دهه‌های اخیر، شکلات‌های با درصد کاکائوی بالا و شکلات‌های بدون شکر یا کم‌کالری محبوبیت بیشتری پیدا کرده‌اند. اخیراً مصرف‌کنندگان به‌طور فزاینده‌ای به دنبال محصولاتی با محتوای قند پایین، مواد ارگانیک و مزایای سلامتی اضافی مانند پروبیوتیک‌ها هستند. همچنین محصولاتی که برای رژیم‌های غذایی خاص مناسب هستند (مانند بدون گلوتن یا بدون لبنیات) ترجیح داده می‌شوند. به عبارت دیگر، این آگاهی از سلامتی و ترجیحات مصرف‌کنندگان، مانعی برای رشد بازار شیرینی‌های قندی شده است. با افزایش آگاهی مردم از سلامتی، تولیدکنندگان مجبور شده‌اند فرمول‌های محصولات خود و مواد اولیه تولیداتشان را اصلاح کرده و به تولید شکلات‌های با مواد طبیعی‌تر و کمتر فرآوری‌شده روی بیاورند. علاوه بر این، اخلال در زنجیره تامین باعث فشار بیشتر به تولیدکنندگان شده است. بازار شیرینی‌ها در سال گذشته با چالش‌های متعددی مواجه بود. تورم در بازارهای اصلی باعث افزایش قیمت تمامی محصولات شیرینی شده است. این وضعیت در بخش شکلات به دلیل افزایش قیمت کاکائو سخت‌تر شد. با این حال، شیرینی‌های بدون شکر در عصر کاهش مصرف شکر همچنان به رشد خود ادامه داده‌اند. از طرفی، تولیدکنندگان با رقابت شدیدی در زمینه قیمت و کیفیت مواجه هستند. آنها برای جذب مشتری، به‌طور مداوم به دنبال محصولات نوآورانه و جذاب هستند تا بتوانند در بازار رقابتی باقی بمانند. این روندها نشان می‌دهند که صنعت شیرینی با تغییرات اساسی در ترجیحات مصرف‌کنندگان و فشارهای رقابتی روبه‌رو است. نوآوری و تمرکز بر محصولات سالم‌تر از عوامل کلیدی موفقیت در این بازار خواهند بود.
با وجود برخی چالش‌ها مانند عدم قطعیت‌های اقتصادی و اختلالات در زنجیره تامین، این صنعت توانسته است به رشد خود ادامه دهد و از طریق نوآوری و تمرکز بر ترجیحات مصرف‌کنندگان، به سرعت با شرایط متغیر بازار سازگار شود. به‌رغم این موفقیت‌ها، رشد کلی درآمد این صنعت طی پنج سال اخیر (تا سال 2024) با کاهش نرخ رشد مرکب سالانه (CAGR) 0/ 1 درصد مواجه شده و ارزش آن به 2/ 226 میلیارد دلار رسیده است. تا پایان سال 2024 نیز، درآمد صنعت احتمالاً با کاهشی حدود 2/ 2درصدی روبه‌رو خواهد شد و سود خالص نیز به 4/ 8 درصد کاهش می‌یابد. این کاهش سود عمدتاً به دلیل افزایش هزینه‌های تولید، قیمت‌های بالای مواد اولیه (مانند کاکائو) و چالش‌های زنجیره تامین بوده است. با افزایش قیمت‌ها، مصرف‌کنندگان محصولات کوچک و مقرون‌به‌صرفه را بهترین گزینه خواهند دانست. از این‌رو انتظار می‌رود در آینده محصولات شکلاتی کوچک‌تر محبوب‌تر شوند. تولیدکنندگان نیز می‌توانند با کنترل اندازه محصولاتشان، دوباره به دوران اوج خود بازگردند.
