ناشناخته‌های گردشگری اصفهان
انگورستان ملک یا به‌طور دقیق انگورستان ملک التجار یکی از زیباترین خانه‌های تاریخی اصفهان است. این عمارت بسیار زیبا باوجود داستان‌های تاریخی، زیبایی چشم‌نواز و کاربردهای مختلفی که در طول تاریخ و در زمان کنونی پیداکرده، اما بازهم کمتر کسی در مورد آن اطلاع دارد. بااینکه انگورستان ملک نیاز به تعمیر دارد اما هنوز هم زیبایی‌های خود را حفظ کرده است. در ادامه بیشتر با این خانه تاریخی بسیار زیبا برای اصفهان گردی آشنا خواهید شد.
تاریخچه انگورستان ملک
انگورستان ملک از معدود کاخ‌ها و عمارت هایی بودند که از دست ظلم و ستم‌ها و تخریب گری‌های ظل السلطان در امان ماند. ظل السلطان فرزند بزرگ ناصرالدین‌شاه بود که باوجود بزرگ‌تر بودن نسبت به مظفرالدین شاه مالک تاج‌وتخت پدر نشد چراکه مادر او قاجاری نبود.
بد نیست بدانید که نقشه انگورستان ملک در ابتدا عمارتی به مساحت ۷۰۰۰ متر را نشان می‌دهد. متأسفانه در طول زمان، به بهانه گسترده ساختن خیابان ملک در سال ۱۳۳۳، ۳۰۰۰ متر آن از بین رفت. بنابراین به یک عمارت تبدیل گشت. اما صاحب و سازنده این عمارت بسیار زیبا کیست؟ درباره انگورستان ملک و تاریخ آن هنوز توافق نظر وجود ندارد. برخی عقیده دارند جد استاد گرامی الهی قمشه‌ای - حاج ملک - بوده که طبق وصیت او این عمارت را وقف کرده است.
برخی دیگر عقیده دارند که از این باغ برای مالیات گرفتن از مردم استفاده می‌کرده‌اند. دسته سوم هم معتقدند هر دو این موارد درست است و تنها در زمان‌های جداگانه رخ‌داده‌اند. بنابراین نام انگورستان ملک التجار را از حاج محمدابراهیم خان ملقب به ملک التجار گرفته‌اند. این فرد در زمان ناصرالدین‌شاه مسئولیت امور مالی و خراج اصفهان را عهده‌دار بوده است. طبق اسناد و مدارک، این عمارت بسیار زیبا پس از ساخت، محل برگزاری جشن عروسی خانواده‌هایی بوده که بضاعت مالی کمی داشته‌اند. این کار حتی پس از مرگ ملک التجار هم انجام می‌گرفت اما بعد از انقلاب متوقف شد. اکنون مکانی برای عزاداری است. ضمنا بد نیست بدانید که مورخان حدس می‌زنند معمار هنرمند و استاد به‌تمام‌معنای انگورستان ملک، استاد حسین چی بوده هرچند اطلاعات خاصی وجود ندارد.
معماری انگورستان ملک
طبق پلان انگورستان ملک، بخش‌های این باغ عمارت خارق‌العاده شامل حیاط بیرونی و اندرونی، شاه‌نشین‌های تابستانه و زمستانه، حوض‌خانه، اتاق زهرا خانم، زیرزمین، سفره‌خانه، آرامگاه و غیره هستند. اگر به‌تمامی این بخش‌ها با دقت نگاه کنید، گچ‌بری، آینه‌کاری و کاشی‌کاری، در همه آن‌ها مشترک است. ستون‌ها نیز از پایین تزیینات بسیار زیبایی دارند. بخش مختلف معماری و پلان انگورستان ملک تجار به شرح زیر هستند:
حیاط اندرونی
حیاط اندرونی با حوض بزرگ و باغچه پر از درختان چنار و توت، هوای کل خانه را خنک می‌کردند. بعدها حیاط این عمارت توسط ملک التجار تغییراتی کرد و سرپوشیده شد تا آمادگی برگزاری مراسم‌های جشن و عروسی را پیدا کند. طبقه بالا معروف به مهتابی یا غلام گرده مخصوص نشستن خانم‌ها بود.
سقف حیاط اندرونی انگورستان ملک را از چوب و با تزیینات معروف به لمبه‌کوبی ساخته‌اند. اطراف این بخش هم مزین به اشعار محتشم کاشانی (باز این چه شورش است...) نوشته‌اند که کاربری کنونی آن، حسینیه، را نشان می‌دهد. سرستون‌های حیاط اندرونی با مقرنس‌کاری که نماد سی‌وسه‌پل هستند، خودنمایی می‌کند. حتی از رنگ سبز - آبی به‌عنوان نماد زاینده‌رود استفاده کرده‌اند. به چراغ‌های جلوی درب، لنترن می‌گویند که از روغن برای روشن کردن فتیله کمک می‌گرفتند.
شاه‌نشین زمستانه معروف به آرامگاه
شاه‌نشین زمستانه انگورستان ملک را در بخش شمالی به شکل اتاق پنج‌دری طراحی کرده‌اند. دلیل این کار این است که اصفهان منطقه‌ای کویری است و موقعیت شمالی اتاق کمک می‌کرد تا در فصل زمستان با نورگیری عالی، گرمای خوبی پیدا کند. با تزیینات فوق‌العاده زیبای آن متوجه می‌شویم که مخصوص پذیرایی از مهمانان ملک التجار هم بوده است.
شاه‌نشین تابستانه یا تالار
شاه‌نشین تابستانه خانه انگورستان ملک در وسط باغ با ارسی‌های بسیار زیبا قرارگرفته است. ارسی به پنجره‌های مزین به گره چینی می‌گویند که عمدتا پنجره‌هایی با شیشه‌های رنگی دارد. ارسی‌ها با پنجره‌های رنگی خود در یادآور فصل‌های مختلف سال، تعدیل‌کننده نور و مخفی ماندن فضای داخلی از سمت بیرون هستند. این نوع پنجره‌ها به شکل عمودی باز و بسته می‌شوند و رنگی بودن آن‌ها، حشرات مزاحم را دفع می‌کند.
در حیاط انگورستان ملک ۴ اتاق می‌بینیم که در گوشه بالا قرار دارند. به این اتاق‌ها گوشواره می‌گویند. دو اتاق دیگر هم به اتاق عروس و داماد معروف بودند. در شاه‌نشین تابستانه میز و صندلی‌های مختلف برای افراد پایین رتبه و عالی‌رتبه قرار دارند. میز و صندلی‌ها فرانسوی هستند و نورافشان‌ها هم اصالت ایتالیایی دارند که مزین به آرم شیر و خورشید هستند.
شاه‌نشین تابستانه انگورستان ملک را با دو مانع چوبی به دو قسمت، برای پذیرایی از دو گروه از مردم تقسیم کرده‌اند. ضمنا خدمه با ورود به این موانع چوبی در ذهن خود یادآوری می‌کردند که باید به مهمانان تعظیم کنند.
اتاق زهرا خانم
زهرا خانم دختر ملک التجار بوده که پس از ازدواج ناموفق با پسرعموی خود در این اتاق زندگی می‌کند. درنهایت نیز به قم می‌رود و به‌عنوان خادم در حرم حضرت معصومه کار می‌کند.
اتاق بازرسی و نظارت
مشخصه اتاق نظارت انگورستان ملک اصفهان وجود ۴ درب است که هرکدام به بخش‌های مهمی از خانه راه دارد. اتاق شاه‌نشین، اتاق غلامان، پس درونی و اتاق اعمال متفرقه به اتاق نظارت متصل بودند.
حیاط بیرونی
حیاط بیرونی مخصوص نشستن و صحبت کردن مردان در زمان برگزاری عروسی و جشن‌های خاص آن زمان بوده است. سبک معماری هم به پیروی از سبک‌های معروف دوران قاجار است.
اتاق پس درونی معروف به حوض‌خانه
این اتاق را به دستور ملک التجار برای پذیرایی از مهمانان مهم ولی غریبه ساخته‌اند. درواقع ملک التجار با هوشمندی تمام سعی کرده تا هم مکانی متفاوت برای پذیرایی از مهمانان مهم و غریبه فراهم کند و هم برای حفظ حریم خصوصی اهالی خانواده، آن‌ها را از فضای اصلی دور کند.
زیرزمین
آخرین بخش در پلان انگورستان ملک، زیرزمین است. حتما می‌دانید که درگذشته مشابه با دوران کنونی، یخچال نبوده است. بنابراین با مهندسی و هنرمندی تمام، زیرزمین می‌ساخته‌اند. زیرزمین‌ها گردش هوای بسیار خوبی داشته‌اند و هوای خنک از طریق تونل‌های دیواری به داخل این فضا راه پیدا می‌کردند. بنابراین مکانی بسیار مناسب برای نگهداری از غذا و میوه‌ها بوده بدون اینکه فساد پیدا کنند.
انگورستان ملک کجاست؟
شهر انگورستان ملک، اصفهانِ نصف جهان است که با باغ و کاخ‌های بسیار زیاد (حدود ۶۰۰۰ کاخ، باغ و مناطق بکر) بی‌شباهت به نصف جهان هم نبوده است. برای بازدید از انگورستان ملک در اصفهان باید به محله شیخ یوسف در خیابان ملک بروید. از تاکسی استفاده کنید چون معمولا جای پارک پیدا نمی‌شود. خیابان انگورستان ملک نزدیک خیابان چهارباغ عباسی هم هست که قدم زنی در آن از تجربه‌های خاص اصفهان است.
آدرس: خیابان شریف واقفی، خیابان ملک، محله شیخ یوسف
