ویژه نامه سراسری صنعت غذا

• الگوی غذایی

  الگوی مصرف مواد غذایی نشان می‌دهد مردم یک کشور چه سبک زندگی‌ای دارند. رابطه میان سلامت و تولیدات مواد غذایی خود بیانگر سیاستگذاری درست در حوزه غذاست. ایرانیان بنا به آمارهای موجود سبک زندگی نسبتاً متعارفی دارند. نه میزان ناسلامتی مصرف مواد غذایی در میان آنها بالاست و نه نمایش کیفیت مصرف آنها خالی از شیوه‌ها و مواد ضرر‌رسان است.

• خرده‌فروشی و رونق اقتصادی

  

  خرده‌فروشی، فروش هر نوع کالا یا خدمت به مصرف‌کننده نهایی است. به عبارتی، فروش کالا یا خدمت به بنگاه‌ها یا اشخاص و خانوار به صورتی که آن کالا یا خدمت مجدداً با تغییراتی وارد بازار فروش شود، در خرده‌فروشی لحاظ نمی‌شود. در حسابداری ملی به روش هزینه که شامل هزینه مصرف نهایی خانوار، مصرف نهایی بخش دولت، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص داخلی و خالص صادرات است، بخش هزینه مصرف نهایی خانوار، سهمی بین ۴۳ تا ۵۰ درصد را طی ۱۰ سال گذشته به خود اختصاص داده است که سهم کالاها و خدمات در آن تقریباً ۵۰-۵۰ بوده است.

• مثلث شوم

  

  شواهد نشان می‌دهد شرایط سختی که این‌ روزها بر اقتصاد کشور حاکم است، امنیت غذایی بسیاری از ایرانیان را به خطر انداخته و هر روز بر تعداد خانواده‌هایی که قادر به تامین حداقل غذای مورد نیاز خود نیستند، افزوده می‌شود. صرف نظر از تئوری‌هایی که به تبیین فرآیندهای اقتصادی درون خانوار می‌پردازند، تردیدی نیست که ضعف و ناکارآمدی اقتصاد برای خانوار مشکلات متعددی ایجاد می‌کند. بیکاری یا عدم ثبات در اشتغال اولین پیامد بحران‌های اقتصادی در جوامع است که خود به فقر و گرسنگی در خانواده می‌انجامد.

• اختلال در چرخه از تولید به مصرف

  نگه داشتن چرخ حرکتی صنایع غذایی و حفظ امنیت شغلی فعالان این حوزه یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌ها از زمان شیوع بیماری کرونا بوده است. نگرانی از آینده مبهم مخصوصاً در زمینه حفظ امنیت غذایی باعث شد در همان ابتدای همه‌گیری بسیاری از افراد شروع به خرید و انبار کردن مواد غذایی در خانه‌ها کنند. در ادامه بسیاری از خریداران با اولویت‌بندی خرید شروع به انبار‌ش مواد خوراکی ماندگار مانند کنسروها، مواد فاسدنشدنی و خوراکی‌های یخ‌زده کردند. زمانی که در سراسر جهان قوانین قرنطینه آغاز شد به سرعت اکثر سوپرمارکت‌ها و هایپرمارکت‌ها با کمبود کالا مواجه شدند.

• غذا در اغما

  کووید ۱۹ با صنعت غذا چه کرد؟ با گسترش ویروس در نقاط مختلف دنیا، نگرانی‌هایی در رابطه با تحت فشار قرار گرفتن امنیت غذایی جهانی به وجود آمده است. در حال حاضر تولیدات مواد غذایی جهان در سطح مناسبی قرار دارد، اما با وخامت حال نیروی کار، اخلال در زنجیره عرضه و اقدامات برای مقابله با شیوع کرونا، امنیت غذایی جهان ممکن است با چالش روزافزون مواجه شود. این در حالی است که تلاش دولت‌ها برای پاسخ به تقاضای داخلی از طریق اعمال محدودیت‌های صادراتی می‌تواند تنها شرایط را وخیم‌تر کند.

• زنگ خطر سلامت

  

  در صنعت غذا، موضوع امنیت غذایی نقش بسیار مهمی دارد. در حال حاضر امنیت بخشی از مواد غذایی که در داخل کشور تولید می‌شوند و جزو مایحتاج و نیازهای سفره غذایی مردم هستند، خوب است و تحریم تاثیر آنچنان چشمگیری بر آنها نداشته است. بعضی محصولات مانند صیفی‌جات، میوه‌جات خشک، بادام و پسته و... یا صنایع محصولات آردی مانند انواع و اقسام کیک‌ها و بیسکویت‌ها، با وجود مشکلاتی که در زمینه صادرات و برگشت ارز و از این دست موارد داشته‌اند، آسیب جدی ندیده‌اند.

• اختلال در سیستم غذایی

  

  شیوع عالم‌گیر کووید ۱۹ که نه‌تنها سلامت انسان‌ها بلکه اقتصاد کلان و معیشت جهانیان را به شدت مورد تاثیر قرار داده است، به گفته تمامی اقتصاددانان تاثیر اساسی بر محیط اقتصاد کلان، مناسبات تجاری، الگوی زندگی و شیوه معاش مردم جهان گذاشته و خواهد گذاشت. در آوریل ۲۰۲۰، اجماع کارشناسی در مورد اثرات کووید ۱۹ متمرکز بر کاهش قیمت و تقاضای محصولات کشاورزی بود و به اختلالات احتمالی در تجارت و لجستیک اشاره کرد. این اختلالات بر همه عناصر سیستم غذایی تاثیر می‌گذارد، از عرضه اولیه گرفته تا فرآوری، تا تجارت و سیستم‌های لجستیک ملی و بین‌المللی، تا تقاضای واسطه و نهایی.

• رشد ۳۵درصدی در انتظار صنعت غذا

  

  صنایع غذایی در ایران دوره خاصی را پشت سر می‌گذارد. توسعه روزافزون این صنعت که کشور را در تامین نیازهای داخلی به سمت خودکفایی سوق می‌دهد از یک‌سو و از سوی دیگر توسعه زنجیره‌های تامین این صنعت (از تامین مواد اولیه گرفته تا ماشین‌آلات مورد نیاز و بسته‌بندی و...) همگی توجه ویژه به نیازهای این صنعت را گوشزد می‌کند.

• رونق تولید داخلی

  

  این روزها که همه‌گیری کووید ۱۹ همه جهان را تحت تاثیر قرار داده و همه چیز را متاثر کرده، این پرسش به وجود می‌آید که این بیماری چه اثری بر صنایع غذایی و صنایع وابسته به آن گذاشته است؟ آیا سبب محدودیت بیشتر شده یا در زمینه‌هایی توانسته گشایش در بازار صنایع غذایی ایجاد کند؟ باید بگویم کرونا در حوزه صنایعی که در زمینه بسته‌بندی و به صورت فول‌اتوماتیک دارند کار می‌کنند مشکلی ایجاد نکرده و در این شرایط علاقه‌مندی مصرف‌کنندگان به مصرف محصولات بسته‌بندی‌شده بیشتر هم شده است.

• تنور داغ برای چسباندن نان‌های صنعتی

  

  همه‌گیری کووید ۱۹ نه‌تنها محدودیت‌هایی برای مردم و دولت‌ها در سراسر جهان به وجود آورده بلکه سبب شده است سبک زندگی و حتی ذائقه مردم نیز تغییر کند. شیوع بیماری «کرونا» در جهان بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی را دچار چالش‌ها و زیان‌های جبران‌ناپذیری کرد و صنعت نان هم از این قضیه مستثنی نبود. به‌خصوص صنعت نان در کشور ما که بخش عظیمی از آن در اختیار نان‌های سنتی است؛ با توجه به اطلاع‌رسانی‌هایی که به مردم درباره رعایت بهداشت در پیشگیری از بیماری کرونا شده است، اقبال به استفاده از نان‌های تولیدشده به روش صنعتی و نیمه‌صنعتی بیشتر شده است. بیش از پنج دهه است که دولت‌ها به دنبال فراهم آوردن شرایطی هستند که مردم کشور از نان‌هایی که در واحدهای تولیدی صنعتی و نیمه‌صنعتی به‌صورت انبوه تولید می‌شوند استفاده کنند که تا الان هیچ یک از دولت‌ها موفق به این امر نشده‌اند.

• ایجاد زیرساخت مناسب برای ادغام شرکت‌ها

  

  چالش‌های پیش‌روی صنایع غذایی کشورمان فراوان است و پرداختن به آنها نیاز به تحلیل‌های گسترده دارد. اما به عنوان فردی که سالیان سال در این صنعت فعالیت داشته و مطالعات فراوانی انجام داده‌ام، فارغ از مسائل روزمره کشورمان که به دلیل تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی ناشی از آن به وجود آمده و همچنین مشکلات به وجودآمده ناشی از ویروس کرونا، آنچه می‌توان در بلندمدت به عنوان مهم‌ترین اتفاق از آن نام برد، این است که صنایع غذایی ما در سایز مناسبی فعالیت نمی‌کنند. اندازه واحدهای تولیدی ما از بسیاری از استانداردهای بین‌المللی کوچک‌تر هستند و پراکندگی آنها نیز به اندازه کافی متناسب با واقعیت‌های جمعیتی کشورمان نیست.

• فصل تغییر

  

  در جست‌وجوی اثرات کووید ۱۹ بر صنایع و تجارت، کلماتی که از زمان آغاز این بیماری به‌کار می‌رفت در نوع خود جالب توجه بود. کلماتی همچون نااطمینانی و عدم قطعیت بیشترین تکرار را در ماه‌های آغازین مواجهه با این معضل جهانی داشت و می‌توان اذعان کرد که نادانسته‌های بشر در این خصوص بسیار بیشتر از دانسته‌های او بود. طبیعتاً زمانی که ماهیت، اثرات و روش‌های مقابله با ویروس کرونا برای انسان نامشخص باشد، نمی‌توان انتظار داشت انسان از عمق اثرات آن بر تمامی جنبه‌های زندگی و از جمله صنعتی مانند صنعت غذا مطلع باشد. اثرات کووید ۱۹ بر صنعت غذا را می‌توان از جنبه‌های مختلفی بررسی کرد. در یک نگاه کلی، محورهای زیر در این زمینه قابل توجه است:

• احتمال افزایش پوکی استخوان وسرطان‌ها

  

  نظام غذا و تغذیه در شرایط فعلی تحریم‌های اقتصادی و همه‌گیری کووید‌۱۹ در زیر نظام‌های تولید، فرآوری، سلامت و توزیع در بخش‌های تولید، فرآوری، سلامت، توزیع و مصرف مورد بررسی قرار می‌گیرد. در بخش تولید، ما با نیاز شدید به واردات نهاده‌های محصولات دامی (ذرت، کنجاله سویا، جو، دارو و واکسن)، سم، کود و انواع آفت‌کش‌ها، اختصاص ارز کافی و مشکلات گمرکی در ترخیص و مشکلات صادرات کالاهای کشاورزی و فسادپذیری روبه‌رو هستیم. در بخش فرآوری هم چالش‌هایی وجود دارد مثل اتکای برخی فرآوری‌ها به مواد اولیه وارداتی، مسدود شدن واحدهای فرآوری خرد، اختلال در شبکه‌های ارتباطی و مالی و همچنین کمبود نیروی کار به ویژه برای محصولات کاربر.

• الگوی جهانی

  الگوی مصرف غذایی در بیشتر کشورها، نژادها، طبقات اجتماعی و فرهنگ‌های مختلف با هم متفاوت است. تعیین الگوی مصرف غذایی راهنمای مفیدی برای آموزش افراد، ارتقای سواد غذایی و سیاستگذاری‌های تغذیه‌ای است. کشورهای مختلف دنیا با فرهنگ‌های متنوع با همه تفاوت‌ها در سبک غذایی، مشابهت‌هایی هم دارند.

• بر محور سلامت

  صنعت غذا از جمله صنایعی است که مستقیماً تحت تاثیر تغییر رفتار انسان‌ها قرار دارد؛ پیشرفت تکنولوژی و دانش و تغییر در نگرش انسان‌ها نسبت به جهان پیرامون سبب شده امروز انسان‌ها توجه بیشتری به مقوله سلامت خود و همین‌طور مسائل زیست‌محیطی داشته باشند که بر انتخاب غذای آنها نیز تاثیر مستقیم گذاشته و تولیدکنندگان غذای جهان را بر آن داشته تا برای باقی ماندن در بازار خود را با این تغییرات همراه کنند.

• انتخاب میان بیماری و گرسنگی

  بر اساس گزارش جهانی بحران غذایی سال ۲۰۲۰ که همه‌ساله سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد منتشر می‌کند، در سال ۲۰۱۹، تعداد افرادی که با بحران غذایی مواجه بوده‌اند (فاز سوم) به بیش از ۱۳۵ میلیون نفر رسیده است که این رقم بالاترین سطح در چهار سال اخیر بوده است. این افزایش نشان می‌دهد که کشورها و مناطق بیشتری با بحران مواجه شده‌اند. با مقایسه ۵۰ کشوری که در گزارش سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ حضور داشتند، جمعیت افراد در بحران از ۱۱۲ میلیون به ۱۲۳ میلیون رسیده است.

• محدودیت غذایی

  شیوع ویروس کرونا موجب تغییر گسترده در بسیاری وجوه صنعت از جمله دسترسی به منابع غذایی شده است. در چنین شرایطی، ممکن است کشورها تصمیم به اعمال محدودیت‌هایی بر صادرات غذایی بگیرند تا بتوانند امنیت غذایی داخلی خود را در کوتاه‌مدت تضمین کنند. بدیهی است که اتخاذ چنین تصمیماتی می‌تواند به افزایش شدید قیمتی و نیز گسست زنجیره تامین غذایی منتهی شود. محدودیت‌های تجاری موجود طی بحران قیمتی مواد غذایی در سال‌های ۲۰۰۸-۲۰۰۷، علت عمده افزایش قیمت بسیاری از کالاها از جمله برنج و گندم بود. نوسان قیمتی ناشی از این بحران، توانایی تامین غذایی خصوصاً مواد مغذی برای قشر فقیر را در بسیاری از کشورها بسیار دشوار کرد.

• بازار پایدار

  بسیاری از کشورها و سازمان‌ها با نگرانی از افزایش بالقوه عدم امنیت غذایی در دوران بیماری همه‌گیر کووید ۱۹، تلاش ویژه‌ای دارند تا کشاورزی را به عنوان یک صنعت ضروری، فعال و پویا نگه دارند، بازارها به خوبی مواد غذایی ارزان‌قیمت و مغذی عرضه کنند و مصرف‌کنندگان، با وجود محدودیت‌های رفت‌و‌آمد و کاهش درآمد، قادر به دسترسی و خرید مواد غذایی باشند.

• پرچمدار فرانچایز غذا در ایران

  

  فرانچایز کلمه ای است که در یکی دو سال اخیر زیاد به گوشمان می خورد. رشد فروشگاه ها و رستوران های زنجیره ای باعث شده بیش از پیش با اصطلاحاتی نظیر نمایندگی، فرانچایز، زنجیره ای و... مواجه شویم. اما واقعا مفهوم فرانچایز چیست و چه چیزی این سیستم را اینچنین گسترده و پرطرفدار ساخته است؟ زمانی که یک کسب و کار موفق به سطحی از بلوغ می رسد که در کنار موفقیت در کسب سهم بازار این امکان را دارد که کلیه سیستم ها و روش های انجام کار را به صورت بهینه شده در اختیار دیگران قرار دهد، می تواند به سمت اعطای نمایندگی یا زنجیره ای شدن برود. فرانچایز قراردادی است که طی آن فرانچایزر (صاحب و اعطاکننده حق امتیاز استفاده از برند) امتیاز استفاده از نام تجاری و ایده کسب و کاری خود را به فرانچایزی (نماینده ای که حق امتیاز استفاده از نام تجاری را از فرانچایزر دریافت می کند) اعطا می نماید. نماینده براساس این قرارداد می تواند بدون نیاز به صرف زمان و هزینه سنگین و ریسک های راه اندازی یک کسب و کار، فعالیت اقتصادی خود را در سایه الگوها و قوانین برند آغاز نماید.