در بین ۱۳ شاخص جزئی سه شاخص ایمنی و امنیت، شاخص منابع فرهنگی و طبیعی و شاخص رقابت‌پذیری قیمتی در صنعت گردشگری و مسافرت اثر معناداری در جذب گردشگران خارجی دارند. در سال‌های اخیر، گردشگری به‌عنوان یک منبع درآمد در تجارت جهانی و عامل مهمی در تنظیم تراز پرداخت‌ها و همچنین ارزآوری و تقویت پول ملی مطرح بوده است. از این رو، باتوجه به اهمیت این صنعت در رشد و توسعه اقتصادی و فرهنگی کشورها، شناسایی عوامل موثر در جذب گردشگران خارجی و تجزیه و تحلیل تفاوت کشورها در جذب گردشگر اهمیت زیادی دارد. با اینکه در گذشته منابع فرهنگی و طبیعی نقش بسیار مهمی در جذب گردشگران خارجی داشته‌اند، اما امروزه سایر عوامل مانند قوانین و مقررات و زیرساخت‌های مرتبط با گردشگری نقش مهم‌تری پیدا کرده‌اند.  مطالعات مختلف نشان داده‌اند عوامل موثر بر جذب گردشگران بین‌المللی مختلف و متنوع هستند؛ قوانین و مقررات مرتبط با گردشگری و مسافرت، زیرساخت‌های هوایی و زمینی و دریایی در زمینه حمل ونقل، منابع فرهنگی و طبیعی، درجه باز بودن بین‌المللی و رقابت‌پذیری قیمتی از آن جمله‌اند.

اثبات علمی اهمیت زیرساخت‌

یک پژوهش داخلی که توسط حبیب مروت، علی اصغر سالم و محبوبه خادم نعمت‌اللهی در دانشگاه علامه طباطبایی صورت گرفته، نشان داده که از بین شاخص‌های کلی اثرگذار در جذب گردشگر خارجی، «شاخص مربوط به زیرساخت‌های گردشگری و فضای کسب‌وکار» مانند زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی، هوایی و زمینی و همچنین رقابت‌پذیری قیمتی اثر معنا‌داری در جذب گردشگر خارجی دارند. البته این به معنای بی‌اهمیت بودن سایر شاخص‌ها نیست، اما در مقایسه با شاخص زیرساخت‌ها و فضای کسب‌وکار اهمیت کمتری در جذب گردشگر خارجی دارد.   در بین ۱۳ شاخص جزئی نتایج تحقیق نشان داده که سه شاخص ایمنی و امنیت شامل «هزینه‌های تروریسم»، «اعتبار خدمات پلیس»، «هزینه‌های جرم و جنایت»؛ شاخص منابع فرهنگی و طبیعی شامل «تعداد میراث فرهنگی جهانی» و «نواحی حفاظت شده ملی» و زیرشاخص رقابت‌پذیری قیمت در صنعت گردشگری و مسافرت، شامل مواردی مانند «مالیات بر بلیت و هزینه‌های فرودگاهی»، «برابری قدرت خرید»، «دامنه و اثرگذاری مالیات» و «قیمت سوخت‌ها» بر جذب گردشگران خارجی اثر معنا‌دار دارند.

این تحقیق از اطلاعات مربوط به ۱۴۷ کشور جهان در ۶ سال یعنی حدفاصل سال‌های ۲۰۰۷تا۲۰۱۵، استفاده کرده است.  این پژوهش در نهایت این نتیجه کلی را گرفته که امروزه اهمیت زیرساخت‌های گردشگری در جذب گردشگر خارجی بسیار زیاد است و با وجود آنکه شاید وجود منابع طبیعی و فرهنگی شرط لازم در جذب گردشگر خارجی باشد، اما کافی نیست. بر همین اساس با وجود آنکه ایران از منابع طبیعی و فرهنگی به نسبت غنی در جذب گردشگر برخوردار است، اما نتوانسته از این مزیت خود استفاده کند و رتبه مناسبی در جذب گردشگر خارجی در بین کشورهای مختلف جهان داشته باشد.  محققان در نهایت به سیاست‌گذاران توصیه کرده‌اند تا با سرمایه‌گذاری مناسب در زیرساخت‌های مربوط به گردشگری مانند گسترش و بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل، افزایش کمیت و کیفیت هتل‌ها، اصلاح قوانین و مقررات مربوط به صنعت گردشگری تلاش کنند تا کشور به جایگاه واقعی خود در جذب گردشگر ارتقا یابد. اهمیت رشد صنعت گردشگری برای کشور ما به دلیل اینکه وابستگی شدیدی به درآمدهای ارزی نفتی دارد و منابع ارزی آن متنوع نیست دو چندان است.

چالش‌های سه‌گانه

اما به گزارش «دنیای اقتصاد»، نتایج این تحقیق در حالی منتشر می‌شود که ایران با چالش‌های عمده‌ای در زیرساخت‌های گردشگری خود دست و پنجه نرم می‌کند؛ چالش‌هایی که در برخی مقاطع نظیر ایام پس از برجام که ایران با افزایش ناگهانی گردشگران خارجی روبه‌رو شده بود، خود را بیش از پیش نشان داد. کارشناسان داخلی و خارجی، معتقدند ایران در سه بخش اقامت، حمل و نقل و سرویس بهداشتی با مشکلات متعددی روبه‌رو است که بر جذب گردشگر خارجی نیز اثر می‌گذارد. برخی فعالان گردشگری پیش از این به «دنیای اقتصاد» گفته‌اند با توجه به کمبود ظرفیت هتل‌ها و مراکز اقامتی در فصل‌هایی که اوج سفر گردشگران ورودی است، این گردشگران پشت درهای بسته می‌مانند و برخی از آژانس‌های مسافرتی به‌دلیل تکمیل ظرفیت این هتل‌ها، مجبور هستند به بسیاری از درخواست‌ها جواب منفی بدهند. از سوی دیگر به گفته آنها نه تنها زیرساخت‌های حمل‌ونقل ویژه گردشگران در کشور فراهم نشده، بلکه ناوگان حمل‌ونقل بین شهری برای تردد گردشگران‌خارجی آموزش ندیده‌اند؛ موضوعی که چالش‌های زیادی را به‌وجود می‌آورد.

علاوه بر این، نبود سرویس‌های بهداشتی فرنگی در اکثر توقفگاه‌ها و بهداشت نامناسب آنها نیز همچنان یکی از معضلات تاسف‌آور در زیرساخت‌های گردشگری است. به گفته تورگردانان، معمولا گردشگرهای خارجی که به ایران می‌آیند گردشگران فرهنگی‌اند و بیش از ۶۰-۵۰ سال سن دارند. بنابراین نیاز دارند در طول روز بارها از سرویس‌بهداشتی استفاده‌کنند. با این همه سرویس‌های بهداشتی از یکسو کم تعداد و از سوی دیگر بسیاری از آنها سرویس‌های سنتی هستند که یک مسافر خارجی طرز استفاده از آن را بلد نیست و این برای کشور امتیاز منفی محسوب می‌شود. رئیس سازمان میراث فرهنگی چندی پیش در توییتر خود وعده داد که با افزایش هتل‌های ۵ستاره و توسعه زیرساخت‌ها، گردشگری جای نفت را در اقتصاد کشور بگیرد. با این همه به نظر می‌رسد تحقق چشم‌اندازی که علی‌اصغر مونسان به تصویر کشیده، احتمالا سال‌ها به طول خواهد انجامید.