«دنیای اقتصاد» تراز گردشگری ایران و همسایگانش را بررسی کرد
تور خالی ایران در صید گردشگران همسایه
قریب به اتفاق کشورهای موفق گردشگری، تمرکزی جدی بر کشورهای همسایه دارند و آمارها نیز نشان‌دهنده آن است که کشورها بیشتر گردشگران ورودی خود را از همسایگان جذب می‌کنند. این مساله در مورد ایران نیز صادق است و آمارهای موجود از این حکایت می‌کنند که ۵ کشوری که در صدر فهرست گردشگر‌فرست‌ترین‌ها به ایران قرار گرفته‌اند، همگی در همسایگی ایران جای دارند. اما با وجود اهمیت جذب گردشگر از کشورهای همسایه و لزوم تمرکز بر بازاریابی در این نقاط، ایران چندان در جذب گردشگر از کشورهای همسایه خود موفق عمل نکرده و آمارها نشان‌دهنده آن است که بازاری ناچیز از گردشگران خروجی این کشورها به ایران جذب می‌شوند؛ امری که به باور صاحب‌نظران تبدیل به پاشنه آشیل تراز گردشگری ایران شده است و می‌تواند این شاخص را در سال ۹۷ نیز تحت تاثیر قرار دهد. درحالی که یکی از موج‌های سفر گردشگران خارجی به ایران و فصول اوج سفر به کشور معطوف به بهار و ماه اردیبهشت است و کشور همچنان از ضعف در بازاریابی و به‌خصوص ناکارآمدی در جذب گردشگر از کشورهای همسایه رنج می‌برد.
شکاف عمیق
آمارهای گردشگری کشور، به دلیل فقدان یک سامانه آماری جامع، همواره با ابهام‌هایی همراه بوده است. با این حال و بنابر آمارهای موجود از سازمان جهانی گردشگری و همچنین آمارهای ارائه‌شده از سوی معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، می‌توان تصویری تقریبی از میزان آشفتگی مدیریتی گردشگری کشور در تمرکز بر بازارهای هدف ترسیم کرد. به این منظور در بررسی عملکرد کشور در جذب گردشگران خارجی از کشورهای مختلف به آمار تفکیک‌شده سال ۱۳۹۵ منتشر شده از سوی معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی استناد می‌شود که آخرین آمار موجود در این زمینه است. همچنین برای بررسی و تحلیل تعداد سفرهای خروجی گردشگران ایرانی به سایر کشورها به آمارهای سازمان جهانی گردشگری و همچنین آمارهای نهادهای دولتی مدیریت گردشگری این کشورها برای سال ۲۰۱۷ استناد می‌شود. بر این اساس و در سال ۹۵، تعداد گردشگران خارجی که به ایران سفر کرده بودند با ریزشی نزدیک به ۳۰۰ هزار نفر نسبت به سال ۹۴، به میزان ۴ میلیون و ۹۰۱ هزار و ۸۳ نفر بوده است. از این حجم، بیشترین تعداد گردشگر با رقم یک میلیون و ۳۹۲ هزار و ۲۴۳ نفر از عراق جذب شده است که انگیزه سفر عموم آنها را می‌توان زیارتی دانست. اما در مقابل و در همین سال، بیش از ۹ میلیون و ۱۹۶ هزار ایرانی به خارج از مرزهای کشور مسافرت داشتند که از این تعداد، حدود ۴ میلیون و ۲۲۹ هزار نفر و عموما با انگیزه‌های زیارتی به کشور عراق سفر کردند.
تراز منفی به نفع همسایه‌ها
اما بررسی اقتصاد کشورهای منطقه نشان می‌دهد در سال‌های اخیر تعدادی از کشورهایی که در همسایگی ایران قرار دارند تمرکز ویژه‌ای بر توسعه صنعت گردشگری خود داشته‌اند و در میان آنان روی بازار هدف ایران حساب ویژه‌ای باز شده است؛ به‌گونه‌ای که سال ۲۰۱۷ در حالی به پایان رسید که سفر ایرانیان در بسیاری از این مقاصد با ثبت رکوردهای جدیدی همراه بود؛ امری که بیش از همه در سفر گردشگران ایرانی به ترکیه به چشم می‌خورد. صنعت گردشگری این کشور که اخیرا توانسته بحران‌های پیش آمده در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ خود را پشت سر بگذارد، در سال ۲۰۱۷ موفق به جذب ۳۲ میلیون و ۴۱۰ هزار گردشگر از سراسر جهان شد که از این تعداد ۲ میلیون و ۵۰۲ هزار نفر ایرانی بودند. به این ترتیب، سفر ایرانیان به ترکیه که نسبت به سال ۲۰۱۶ با رشدی بیش از ۵۰ درصد همراه بود، موجب شد کشورمان در رتبه سوم برترین مبادی گردشگری ترکیه جای بگیرد.
اما این در حالی است که بنا بر آمارهای گردشگری سال ۱۳۹۵، تنها حدود ۴۱۵ هزار گردشگر ترکیه‌ای به ایران سفر کردند که به روشنی نشان می‌دهد در ایران چاره‌ای برای جذب گردشگر از این کشور اندیشیده نشده است. اما در مقابل رشد قابل ملاحظه گردشگران ایرانی در ترکیه در حالی رقم خورده است که صاحب‌نظران باور دارند بخش قابل توجهی از این رشد به موجب حضور ایرانیان در «وان» ترکیه حاصل شده است؛ شهری که مدتی است تمام تمرکز خود را بر جذب گردشگر از ایران گذاشته و در حالی در سال ۲۰۱۵ میزبان ۱۴۵ هزار و ۴۶۱ ایرانی و در سال ۲۰۱۶ پذیرای ۲۲۲ هزار و ۱۵۹ گردشگر از ایران بوده است که این رقم در سال ۲۰۱۷ و با ثبت حدود ۱۰۰ درصد رشد به عدد ۴۲۴ هزار و ۴۳۲ نفر رسید. موفقیت خیره‌کننده «وان» در جذب گردشگران ایرانی را نمی‌توان به‌هیچ عنوان اتفاقی دانست.
در ایام تعطیلات ایران، خیابان‌های این شهر در حالی از حضور گسترده گردشگران کشور اشباع می‌شود و بعضا جمعیت گردشگران ایرانی از جمعیت ساکنان محلی پیشی می‌گیرد که مدیریت گردشگری این منطقه سال‌ها است بر بازار هدف عمده خود تمرکز ویژه‌ای کرده است. یک نمونه آن را می‌توان حضور تمام‌قد مسوولان گردشگری و استاندار وان در نمایشگاه گردشگری تهران دانست که بیش از نیمی از غرفه گردشگری ترکیه را به خود اختصاص داده بودند و از لزوم جذب بیش از پیش گردشگر از ایران و تمرکز ویژه خود بر بازار ایران سخن می‌گفتند. به همین منظور تسهیلات زیرساختی ویژه‌ای در این شهر برای حضور ایرانیان در نظر گرفته شده که از جمله آن می‌توان به آموزش زبان فارسی به کارکنان شاغل در سطوح مختلف بنگاه‌ها و نهادهای گردشگری این کشور اشاره کرد. اما سوءمدیریت در جذب گردشگر خارجی، زیرساخت‌های محدود و توسعه‌نیافته، نوسانات متعدد ارزی و واقعی نبودن نرخ ارز در کشور و مهم‌تر از همه، بی‌توجهی مسوولان به بازار هدف مهمی مانند ترکیه و عدم ارائه زیرساخت‌های متناسب و بازاریابی برنامه‌ریزی شده، موجب شده است که ایران سالانه حتی به اندازه تعداد گردشگری که به شهر کوچک «وان» می‌فرستد، نتواند از کشور ترکیه گردشگر جذب کند.
یک تراز مثبت
در این میان، به استثنای جمهوری آذربایجان که به دلیل انگیزه‌های مذهبی و زیارتی تعداد گردشگران ورودی از آن به ایران بیشتر از تعداد گردشگرانی است که از ایران به این کشور سفر می‌کنند، ایران در جذب گردشگر از دیگر کشورهای منطقه نیز عملکرد ضعیفی داشته است. در سال ۲۰۱۷ مجموعا حدود ۷ میلیون و ۵۵۰ هزار نفر از سراسر جهان به کشور گرجستان سفر کرده‌اند که حدود ۳۲۳ هزار تن از این تعداد ایرانی بوده است. اما در مقابل و بنا بر آمار موجود، در سال ۱۳۹۵ تنها ۲۵ هزار و ۶۶۶ گردشگر از این کشور به ایران سفر کردند. کشور دیگری که ایران در مبادله گردشگر با آن شکافی عمیق دارد امارات متحده عربی است. در سال ۲۰۱۷ حدود ۵۰۳ هزار گردشگر ایرانی تنها به شهر دبی این کشور سفر کردند؛ در حالی که در سال ۱۳۹۵، ایران پذیرای تنها ۵ هزار و ۹۶۹ نفر از مجموعه امارات متحده عربی بوده است. به باور کارشناسان، اعداد و ارقام فوق به روشنی نشان می‌دهند که ایران در جذب گردشگر از کشورهای منطقه و همسایه خود، کاملا برخلاف آنان، بی‌برنامه عمل کرده است و هرکجا نیز که توفیقی وجود داشته، بیش از هرچیز به ظرفیت‌های مذهبی – زیارتی کشور محدود بوده است.
چاره اندیشی
تاکنون آمار جامعی از عملکرد کشور در جذب گردشگران خارجی در سال ۹۶ منتشر نشده است اما با استناد به آمار منتشرشده در خصوص تعداد گردشگران ورودی به ایران در ۹ ماه نخست سال ۹۶ و مقایسه آن با مدت زمان مشابه در سال ۹۵، می‌توان پیش‌بینی کرد که در سال گذشته تعداد گردشگران ورودی به کشور مجددا افت داشته و شکاف موجود با همسایگان افزایش پیدا کرده است؛ همسایگانی که بیشترین ظرفیت را برای جذب گردشگر به کشور دارند. بدون شک برای تحقق این امر، یک اقدام اساسی تعریف صریح و روشن بازارهای هدف گردشگری کشور با تمرکز و اولویت دادن بر همسایگان و در گام‌های بعدی به بازارهای عمده بین‌المللی همچون چین است. آنچه روشن است این است که با رویه کنونی، نه‌تنها رویای غیرقابل تحقق جذب سالانه ۲۰ میلیون گردشگر تا سال ۱۴۰۴ محقق نخواهد شد، بلکه همان‌طور که آمارها در حال بازتاب واقعیت هستند، ورود گردشگر به کشور در مسیر رشد منفی افتاده است. کارشناسان چاره مقابله با وضعیت کنونی را در آن می‌دانند که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در رویه بازاریابی و تبلیغات خود تجدیدنظری اساسی انجام دهد. شاید الگو گرفتن از تجربه کشورهای موفق جهان و اختصاص یک اداره کل حرفه‌ای و فعال در این سازمان به منظور بازاریابی منسجم و برنامه‌ریزی شده، بتواند اثرات ملموسی در این زمینه برجای گذارد.
ارسال نظر