«دنیای اقتصاد» در گزارشی رشد شتابان قطارهای سریع‌السیر در جهان را بررسی کرد
پیشتازی قطارهای «پرسرعت» و «حومه‌ای» در جهان
سال ۲۰۲۵ حدود ۵۴ هزار و ۵۵۰ کیلومتر خطوط پرسرعت در دنیا احداث می‌شود
رشد سریع قطارهای پرسرعت
شهرها، مناطق و کشورهای جهان به‌تدریج به این نتیجه رسیده‌اند که قطارهای پرسرعت گزینه‌ای قابل اعتماد برای مسافرت هستند. قطارهای پرسرعت دارای سیستمی هستند که بسیار سریع‌تر از قطارهای سنتی عمل می‌کند و سرعت آنها به ۳۵۰ کیلومتر در ساعت می‌رسد. این نوع قطارها که نخستین بار در ژاپن مورد استفاده قرار گرفتند، در هر جا که افتتاح شدند با استقبال فراوان مردم روبه‌رو شدند. هم‌اکنون شبکه‌های بزرگی از قطارهای پرسرعت در اروپا و شرق آسیا مشغول خدمت‌رسانی هستند که مهم‌ترین آنها را می‌توان در فرانسه، آلمان، اسپانیا، کره‌جنوبی، تایوان و چین مشاهده کرد. اگرچه چین این روزها با بزرگ‌ترین شبکه ریلی قطارهای پرسرعت جهان به یکی از غول‌های این صنعت بدل شده است اما برخی کشورهای اروپایی از سالیان پیش راه‌اندازی خطوط پرسرعت را آغاز کرده‌اند و تجربیات ارزنده‌ای را برای دیگر کشورهای جهان به ارمغان آوردند.
مزایای قطارهای پرسرعت بسیار است. به‌عنوان مثال، ایستگاه‌های آنها بر خلاف فرودگاه‌ها، در مرکز شهر قرار دارد. این باعث می‌شود که سفرهای بین شهری بسیار سریع‌تر از هواپیما انجام شود چون در مسافرت‌های هوایی مسافر باید مسافتی را که اغلب طولانی است تا فرودگاه بپیماید. بازرسی‌های امنیتی و مدت زمان سوار شدن مسافران به هواپیما هم زمان قابل‌توجهی می‌گیرد. از سوی دیگر قطارهای پرسرعت نسبت به خودروها سرعت بیشتری دارند و علاوه‌بر آن با معطلی در ترافیک موجب هدرروی وقت نمی‌شوند. از دیگر مزیت‌های قطارهای پرسرعت این است که موجب کاهش شلوغی جاده‌‌ها و فرودگاه‌های کشور می‌شوند و آمار نشان می‌دهد که سفر با این قطارها از سفرهای جاده‌ای ایمن‌تر است. به‌عنوان مثال قطارهای پرسرعت ریلی ژاپن و فرانسه بیش از ۳۰ سال است که کار می‌کنند و تاکنون هیچ تصادف منجر به فوت مسافر در این وسایل نقلیه گزارش نشده است.
علاوه‌بر همه اینها ایستگاه‌های خطوط ریلی پرسرعت موجب افزایش قیمت زمین‌های اطراف می‌شوند، چون نواحی اطراف ایستگاه‌ها ناگهان در دسترس تعداد بیشتری از افراد قرار می‌گیرند، بنابراین برای ساخت‌وساز و بخش املاک و مستغلات جذاب می‌شوند. «ژاپن ریل ایست»، بزرگ‌ترین شرکت از هفت شرکت قطارهای پرسرعت ژاپن محسوب می‌شود. این شرکت نیازی به یارانه‌های دولتی ندارد چون مالک زمین‌های اطراف ایستگاه‌هایش است و قادر است ارزش افزوده آن زمین‌ها را صرف سرمایه‌گذاری مجدد در سیستم خود کند. نزدیک به یک‌سوم درآمد این شرکت حمل‌ونقل ریلی از توسعه تجاری در امتداد مسیر خط آهن آن ناشی می‌شود. بنابراین، قطارهای پرسرعت می‌توانند زمان سفرهای بین شهری را به شدت کاهش دهند و علاوه‌بر آن منافع اقتصادی گسترده‌تری را به ارمغان آورند که ازجمله آنها می‌توان به بهبود دسترسی و پویایی مناطق و افزایش ارزش زمین‌هایی که در امتداد مسیر ریلی این قطارها وجود دارند، اشاره کرد. اگر برنامه‌ریزی‌ها به‌طور استراتژیک انجام شود، قطارهای پرسرعت می‌توانند به شهرهای جدید جهان در جذب شهروندان کمک کنند و در عین حال می‌تواند عاملی باشد که این شهرها بتوانند جایگاه خود را در منطقه و جامعه جهانی بیابند.
بیش از ۵۴ هزار کیلومتر خطوط پرسرعت تا سال ۲۰۲۵
اتحادیه بین‌المللی راه‌آهن (UIC) هر سال با ارائه گزارشی به وضعیت خطوط پرسرعت جهان می‌پردازد. براساس گزارش‌های این اتحادیه، کشورهای دنیا در حال برنامه‌ریزی برای احداث ۴۴۵۹ کیلومتر خطوط پرسرعت هستند و ۱۴ هزار و ۳۸۲ کیلومتر خطوط پرسرعت نیز در برنامه بلندمدت کشورهای دنیا قرار دارد. براساس این گزارش در سال ۲۰۲۵ حدود ۵۴ هزار و ۵۵۰ کیلومتر خطوط پرسرعت در دنیا احداث می‌شود. وضعیت پروژه قطار پرسرعت ایران در این گزارش‌ها، در دسته پروژه‌های «در حال انجام» قرار دارد. این در حالی است که در بخش مربوط به خطوط پرسرعت آسیا به وضعیت خط پرسرعت عربستان (مدینه - جده- مکه) که در سال ۲۰۱۵ با سرعت ۳۰۰ کیلومتر در ساعت راه‌اندازی شده، اشاره کرده است.
اولین سریع‌السیرها در عربستان
عربستان در سال ۲۰۱۵ قطار پرسرعت در مسیر مدینه- جده- مکه را با سرعت ۳۰۰ کیلومتر در ساعت راه‌اندازی کرد. از پروژه قطار عربستان سعودی به عنوان پروژه نخستین خط آهن قطار پرسرعت خاورمیانه یاد می‌شود. پروژه قطار پرسرعت «حرمین»، شهرهای مقدس مکه و مدینه را با جده و شهر اقتصادی ملک عبدالله به هم پیوند می‌زند. طول این خط آهن بیش از ۴۵۰ کیلومتر است و به جمعیتی در حدود ۷ میلیون نفر خدمات‌رسانی کند. به علاوه، این قطار پر سرعت حمل‌ونقل میلیون‌ها زائر حج واجب و عمره را که هر ساله از منطقه دیدن می‌کنند، انجام می‌دهد.
شهر اقتصادی ملک عبدالله فرصت‌های زیادی را برای سرمایه‌گذاری در سیستم قطار پرسرعت در خود دارد. یک ایستگاه قطار پرسرعت که قرار است در این شهر تا سال ۲۰۱۸ به بهره‌برداری برسد، پروژه اصلی زیرساخت این شهر را تشکیل می‌دهد. این ایستگاه دسترسی آسان بین این شهر و منطقه بزرگ‌تر غرب عربستان را میسر خواهد کرد. علاوه‌بر این نواحی اطراف ایستگاه قطار پرسرعت این پتانسیل را دارد که به دروازه فیزیکی و نمادین مهم شهر اقتصادی ملک عبدالله تبدیل شود و ارزش‌ها و اهداف عربستان مدرن را به نمایش گذارد.
واضح است که شهر جدیدی همچون شهر اقتصادی ملک عبدالله از مزیت خوبی برای راه‌اندازی سیستم قطارهای پرسرعت برخوردار است چون هنوز زیرساخت‌های آن به‌طور کامل توسعه نیافته است. چنین مناطقی درست برعکس مناطق توسعه‌یافته‌ای همچون لندن هستند. در مناطق توسعه‌یافته زیرساخت‌های موجود قدیمی شده است و باید به‌روز‌رسانی شود یا حتی از بین برود تا سیستم جدید جای آن را بگیرد. در مناطق در حال توسعه اما زمین‌های دست‌نخورده بسیاری وجود دارند که برای راه‌اندازی سیستم قطارهای پرسرعت یک مزیت محسوب می‌شوند اما در عین حال پیش از هر اقدام عملی، نوع استفاده، معماری و تجربه شهری کل منطقه اطراف ایستگاه‌های قطار باید به دقت مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد.
خطوط پرسرعت ترکیه
ترکیه نیز از کشورهایی است که سرعت زیادی به برنامه‌های راه‌اندازی قطارهای پرسرعت خود داده است. ترکیه تا پایان سال ۲۰۱۶ حدود ۲۳۶۷ کیلومتر راه‌آهن پرسرعت احداث کرده است و تا سال ۲۰۲۵ حدود ۲۹۱۵ کیلومتر راه‌آهن پرسرعت را راه‌اندازی خواهد کرد.
۱۱ سال انتظار برای قطار سریع‌السیر ایران
ایران اما در سال ۱۳۸۵ کلنگ احداث خط پرسرعت قم- اصفهان را که بعدها به تهران- قم- اصفهان تغییر نام داد بر زمین زد؛ اما احداث این خط به‌دلیل مشکلاتی در تامین مالی پس از گذشت ۱۱ سال هنوز به مرحله بهره‌برداری نرسیده است. مسوولان راه آهن اما در سال ۹۶ از آغاز عملیات اجرایی این مسیر خبر دادند.
افزایش محبوبیت قطارهای حومه‌ای در دنیا
در کنار قطارهای پرسرعت، قطارهای حومه‌ای نیز به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین سیستم‌های حمل‌ونقلی در شهرهای بزرگ جهان مطرح هستند و با گذشت سال‌ها و شلوغی شهرها نه‌تنها از محبوبیت این سیستم حمل‌ونقلی کاسته نشده است بلکه روز به روز بر این محبوبیت اضافه نیز شده است. قطارهای منظم و پرظرفیت، بین شهرهای بزرگ و شهرهای واقع در حومه آنها که عمدتا مسافران با اهداف اشتغال، آموزش و درمان را جذب می‌کنند، قطارهای حومه‌ای محسوب می‌شوند. این سیستم، عموما برای مسیرهایی طراحی می‌شود که سفرهای طولانی‌تری نسبت به سفرهای درون‌شهری دارند و فواصل بین ایستگاه‌های آن، برای افزایش سرعت و ظرفیت قطارها، بیشتر از فواصل ایستگاه‌های قطارهای شهری در نظر گرفته می‌شود. مسیرهای این سیستم معمولا از سایر سیستم‌های ترابری ریلی و جاده‌ای، جداسازی و تفکیک می‌شوند. این سیستم‌ها قابلیت طراحی و کارکرد تا بعد ۲۰۰ کیلومتری از شهر مادر را نیز دارند، اگرچه در اکثر موارد، دارای طولی کمتر از ۱۰۰ کیلومتر هستند.
به‌منظور کاهش مصرف سوخت و رفع معضل ترافیک، اکثر کشورهای دنیا، در کنار بهبود و توسعه سیستم اتوبوسرانی موجود، از سیستم‌هایی که با هدف جابه‌جایی انبوه مسافر طراحی شده‌اند، استفاده کرده‌اند. این سیستم‌ها، اغلب در مجموعه سیستم‌های ریلی قرار می‌گیرند. مجموعه عوامل (امکانات، قابلیت‌ها و تجهیزات) در این سیستم‌ها و استراتژی‌های مدیریتی به‌گونه‌ای در نظر گرفته شده است که مردم ترجیح می‌دهند به جای استفاده از وسیله نقلیه شخصی، از این وسایل برای تردد روزانه خود استفاده کنند. از ثمرات این فرآیند، در کنار سایر سیاست‌ها، علاوه‌بر رسیدن به ترافیکی روان (در مقایسه با شهرهای ایران) می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- استفاده مناسب‌تر از انرژی
- کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی
- کاهش اتلاف وقت
- کاهش بیماری‌های جسمی و روانی
- استفاده مناسب‌تر از فضا
- کاهش سوانح و حوادث ترافیکی
- و...
ارسال نظر