سود آتی ساکارزیها به لحاظ P/ E و رشد ۲۰درصدی نرخ چغندر و شکر ارزیابی شد
معلوم‌ها و مجهول‌های صنعت قند و شکر
شکر کالایی اساسی و استراتژیک برای کشور محسوب می‌شود و همواره مورد توجه و حمایت و تحت کنترل دولت بوده است. در عمده شرکت‌های بورسی، شکر استحصال‌شده از چغندرقند است. بنابراین در این نوشتار بیشتر به کارخانه‌های تولیدکننده قند و شکر از چغندرقند و عوامل تاثیر‌گذار بر این صنعت پرداخته می‌شود.
از چغندر تا تولید شکر
شکر از دو محصول نیشکر و چغندرقند تولید می‌شود. در جهان تقریبا 80درصد این محصول از نیشکر و مابقی از چغندرقند تولید می‌شود. اما تولید شکر در ایران با جهان متفاوت است و 60درصد از چغندرقند شامل 28کارخانه در مناطق سردسیر با ظرفیت اسمی 73هزار تن در شبانه‌روز و 40درصد از نیشکر شامل 9کارخانه در استان خوزستان با ظرفیت اسمی 100هزار تن در شبانه‌روز تولید می‌شود که نشانه راندمان بالاتر کارخانه‌های نیشکر است. چغندر یک محصول صنعتی است که تقریبا مصرف انسانی ندارد و مستقیم به کارخانه‌ها رفته و به شکر تبدیل می‌شود. یکی از تمایز‌های صنعت با صنایع دیگر، عدم‌امکان صادرات و واردات مواد اولیه و همچنین فصلی بودن تولید است. نیشکر یک‌مرتبه در سال و چغندرقند دومرتبه در سال کشت می‌شود. برداشت کشت بهاره از اواخر شهریور تا پایان آذر و برداشت کشت پاییزه در بهار است. با توجه به راندمان پایین کشت پاییزه و جغرافیای کشور، عمده فعالیت کارخانه‌های قند و شکر براساس کشت بهاره است و با توجه به اینکه بیش از 20روز نمی‌شود چغندرقند را انبار کرد و در صورت نگهداری بیشتر، از عیار آن کاسته می‌شود، تولید شکر از اوایل مهر آغاز می‌شود و تقریبا تا 100روز اگر کارخانه‌ها مشکلی در تامین چغندر نداشته باشند ادامه دارد و مابقی سال عملا کارخانه‌ها تعطیل هستند. بنابراین ظرفیت تولید روزانه در صنعت بالاست؛ چرا که باید در طول سه‌ماه به‌اندازه یک‌سال تولید داشته باشند (عیار چغندر به درصد استحصال شکر از آن است که غالبا 16درصد است).
ساختار فروش صنعت
محصول اصلی صنعت، شکر تولیدی از چغندر است که به طور متوسط 78درصد فروش آن را تشکیل می‌دهد و محصولات فرعی شامل تفاله خشک 12درصد است که مشتریان عمده آن در شرکت‌های دامداری و دامپروری هستند و ملاس 5درصد که در صنعت الکل‌سازی کاربرد دارد (سایر تولیدات شامل شکر کارمزدی و شکر خام تصفیه‌ای است). ما با صنعت ریالی روبه‌رو هستیم که بازار هدف صنعت، داخلی است (صنعت غذایی و..) و سهم صادرات عملا صفر است. بنابراین، این صنعت درآمد ارزی ندارد و نوسانات نرخ ارز به‌طور مستقیم بر درآمد‌های شرکت‌ها اثر‌گذار نخواهد بود.
بررسی عوامل تاثیر‌گذار بر صنعت
کشت بهاره و پاییزه: تولید شکر از چغندرقند به دو صورت کشت پاییزه و کشت بهاره صورت می‌پذیرد. در سال 1400، 876هزار تن شکر از چغندرقند تولید شده که 19درصد آن از طریق کشت پاییزه است. همچنین کشت پاییزه نسبت به سال گذشته رشد 44درصدی داشته است که از تولید بیشتر چغندرقند براساس کشت پاییزه حکایت دارد و با توجه به اینکه هر چقدر شرکت‌ها چغندر بیشتری دریافت کنند، بیشتر می‌توانند شکر تولید کنند، این امر سبب رشد تولید شرکت‌ها شده است.
همبستگی منفی تولید شکر و واردات شکر خام: با توجه به اینکه نیاز کشور به شکر حدود 4/ 2میلیون تن در سال است، بخشی از آن در داخل تولید و مابقی از طریق واردات شکر خام تامین خواهد شد که این موضوع همبستگی منفی واردات و بازار داخل را بیان می‌کند. در نیمه دوم دهه 80، عمده‌ترین عامل موثر بر کاهش تولید شکر، واردات بی‌رویه شکر خام بوده است. اوج واردات در سال 1385 بوده که از سال 1393 با افزایش تولید داخلی، واردات کاهش چشمگیری داشته است. اما در سال 1398 پس از بروز مشکلاتی مثل وقوع سیل، خشکسالی و همچنین محدودیت‌های ایجادشده در مسیر تولید شکر (سیل در خوزستان و تعطیل شدن برخی کارخانه‌های نیشکری و...) باعث شد نیاز کشور از طریق واردات تامین شود و در ادامه با افزایش تولید داخل میزان واردات کاهش یافت.
مقایسه سطح زیر کشت چغندر و شکر تولیدی: تولید شکر از چغندر با دریافت چغندر از بخش کشاورزی رابطه مستقیم دارد. بنابراین شاهد همبستگی مثبت بین تولید شکر و سطح زیر کشت (چغندر) و راندمان زمین هستیم؛ به‌طوری که از سال 1380 تا 1386 به طور متوسط شکر تولیدشده از چغندر بین 450هزار تن تا 500هزار تن بوده و در همان سال‌ها به طور متوسط 160هزار هکتار زمین برای کشت چغندر زیر کشت رفته است؛ اما در سال‌های 87 و 88 با افت کشت چغندر از 160هزار به 55هزار هکتار روبه‌رو شدیم که این امر سبب افت تولید شکر از چغندر شد. در ادامه از سال 90 تا 97 رشد سطح زیر کشت و همچنین افزایش راندمان چغندر دریافتی (از 33درصد در دهه 80 به 45درصد در دهه 90) سبب شد که تولید شکر افزایش و واردات کاهش یابد. اگر سال‌های 1350 تا 1400 را بررسی کنیم، سطح زیر کشت چغندرقند کاهش یافته، ولی تولید شکر افزایش یافته است که دلیل آن، افزایش راندمان زمین است.
دلیل افت سطح زیر کشت و در ادامه افت تولید شکر عمدتا شرایط جوی (خشکسالی، سیل و...) و صرفه اقتصادی است؛ به طوری که اگر برای کشاورز چغندر صرفه اقتصادی نداشته باشد، رغبت کشاورزان برای کشت دیگر محصولات مثل گندم، ذرت علوفه‌ای و... بیشتر می‌شود و سطح زیر کشت چغندر کاهش می‌یابد و باعث می‌شود که به شرکت‌ها چغندر کمتری برسد و شاهد کاهش شکر تولیدی از چغندر خواهیم بود.
رابطه نرخ شکر و نرخ چغندرقند:با توجه به اینکه شکر کالایی اساسی است، نرخ‌گذاری شکر دستوری است؛ یعنی از سوی دولت اعلام می‌شود و همین امر با فصلی بودن (به دلیل ایجاد ظرفیت بیشتر روزانه) صنعت سبب شده است که سرمایه‌گذاری جدید در آن انجام نشود. به‌طور متوسط 80درصد فروش کارخانه‌های قند و شکر (چغندر) براساس قیمت‌گذاری دستوری و مابقی محصولات فرعی (ملاس و تفاله خشک) با قیمت‌گذاری آزادانه است که نرخ آنها توسط هیات‌مدیره تعیین می‌شود.
نرخ شکر براساس نرخ مصوب چغندر اعلام می‌شود. به طور متوسط در 15سال گذشته نرخ شکر 11برابر نرخ چغندر بوده است؛ چرا که نرخ چغندر قبل از کشت بهاره و نرخ شکر قبل از شهریور اعلام می‌شود. نرخ مصوب هر کیلو چغندر در سال 1402، 2،800تومان اعلام شده و طبق همبستگی‌ای که بین نرخ شکر و چغندر وجود دارد، نرخ هر کیلوگرم شکر 25هزار و 500تومان اعلام شد. در سال 1402، نرخ شکر 1/ 9برابر نرخ چغندر قیمت‌گذاری شده که نسبت به سال 1401 کاهش محسوسی داشته است.
نرخ چغندر با نرخ گندم در 15سال گذشته همبستگی زیادی داشته و به طور متوسط 21درصد نرخ گندم نرخ چغندر اعلام شده، به دلیل اینکه اگر نرخ چغندر فاصله بیشتری با نرخ گندم بگیرد، برای کشاورز کاشت چغندر صرفه اقتصادی نخواهد داشت و به جای آن گندم کشت می‌کند، بنابراین همیشه نرخ چغندر بین 20 تا 25درصد نرخ گندم، قیمت‌گذاری می‌شود. به دلیل قیمت‌گذاری دستوری در سال‌هایی که جهش دلار داشتیم، نرخ دلاری شکر کاهش یافته است؛ مثل سال97 که جهش نرخ دلار شروع شد و نرخ شکر از 650دلار (به‌ازای تن) در سال 96 به 300دلار در سال‌های 97 تا 99 رسید. عدم‌تطابق با نرخ دلار و تورم باعث شد در ادامه نرخ دلاری شکر دوباره به میانگین گذشته خود برگردد. بنابراین اگر با جهش دلار روبه‌رو بودیم با تاخیر یک یا دوساله نرخ دلاری شکر به میانگین خود برمی‌گردد (متوسط نرخ دلاری شکر 570دلار است).
پیش‌بینی سود براساس چهار فصل آتی
با توجه به ساختار صنعت، تولید شکر به مقدار مصرف چغندر و عیار آن بستگی دارد که در تحلیل چهار فصل آتی با توجه به هر شرکت، اول مقدار مصرف چغندر طبق سال‌های گذشته پیش‌بینی شده است و براساس عیار هر شرکت که بین 13 تا 15درصد است، تولید شکر به دست آمده است. نرخ شکر هم با توجه به نرخ اعلامی برای چهار فصل آتی 25هزار و 500تومان در نظر گرفته شده است.
صنعت قند و شکر در بورس یکی از صنایع گران است، کف P/ E این صنعت 6 است و بازار تا 8 از سهم‌ها استقبال می‌کند و 10 تا 12 به بالا گران است. در حال حاضر با مفروضات، نرخ هر کیلو چغندر 2،800تومان و نرخ هر کیلو شکر 25هزار و 500تومان و P/ E تحلیلی صنعت 2/ 13 به دست می‌آید و شرکت‌هایی که کمترین P/ E تحلیلی را دارند به ترتیب شامل «قشهد» با P/ E 73/ 8، «قهکمت» با P/ E 64/ 7، «قصفها» با P/ E 26/ 9 و «قچار» با P/ E 50/ 11 هستند. از بین شرکت‌های برتر صنعت که کمترین P/ E تحلیلی را داشتند، شرکت «قشکر» اهرم بالاتری دارد و نقطه سربه‌سر مصرف چغندر در این شرکت 72هزار تن و مصرف چغندر 100هزار تن است و ریسک بیشتری دارد. شرکت «قهکمت» از ثبات بیشتری برخوردار است و در مصرف چغندر، در سال‌های گذشته نوسان کمتر و حاشیه سود بالاتری داشته و اهرم کمتری دارد بنابراین گزینه کم‌ریسک‌تری است. با افزایش 20درصدی مصرف چغندر، به طور متوسط 45درصد سود شرکت‌ها افزایش می‌یابد و با افزایش 20درصدی نرخ شکر 131درصد سود شرکت‌ها رشد می‌کند. بنابراین حساسیت صنعت به نرخ شکر و نسبت نرخ شکر به چغندر بیشتر از سایر مفروضات است و عدم‌تناسب نرخ شکر با نرخ چغندر سود شرکت‌ها را دچار مشکل می‌کند. نقطه سربه‌سر نرخ شکر برای صنعت کیلویی 21هزار تومان است و افزایش 20درصدی نقطه سربه‌سر، نشان می‌دهد که نرخ شکر کمتر از کیلویی 25هزار تومان برای شرکت‌ها صرفه اقتصادی ندارد.
معلوم‌ها و مجهول‌های سال 1402
صنعت قند و شکر در سال 1402 معلوم‌ها و مجهول‌هایی دارد که شناخت آنها برای پیش‌بینی آینده صنعت ضرورت تمام‌عیار دارد. معلوم اصلی این است که کشور به تهیه 4/ 2میلیون تن شکر در سال 1402 نیاز دارد. در صورتی که سرانه مصرف شکر با تغییرات بزرگی روبه‌رو نشود، باید این میزان شکر به بازار عرضه شود تا بازار به تعادل برسد.
معلوم دیگر این است که با توجه به فصلی بودن صنعت، تولید داخل هرگز به اندازه نیاز داخلی نبوده و کشور نیاز به واردات دارد تا بازار به تعادل برسد.
معلوم دیگر این است که چغندرکاران ایرانی مانند هر فعال اقتصادی به این می‌اندیشند که از داشته خود بیشترین سود را ببرند و در صورتی که نرخ چغندر 25درصد نرخ گندم نباشد، کشاورز به سراغ کشت گندم می‌رود که این اتفاق سبب می‌شود کارخانه‌های قند و شکر در تامین چغندر مصرفی دچار مشکل شوند.
مجهول اصلی صنعت، نگاه وارداتی در برابر تولید داخل است. در صورتی که واردکنندگان شکر خام در لایه‌های گوناگون نهاد‌ها و وزارتخانه‌های ذی‌نفوذ در تولید و تنظیم بازار شکر راه یابند می‌توانند سبب کاهش تولید شکر داخلی شوند.دیگر مجهول صنعت، نرخ دستوری شکر است. در صورتی که نرخ شکر متناسب با نرخ چغندر افزایش نیابد، به زیان شرکت‌های این صنعت منجر می‌شود.
از دیگر مجهولات صنعت می‌توان به وضعیت جوی کشور و خشکسالی اشاره کرد که سبب کاهش برداشت چغندر و راندمان زمین و در ادامه موجب کاهش تولید شکر می‌شود.
