دنیای اقتصاد چالش‌ها و مواهب صنعتی بودن در استان اصفهان را بررسی می کند
راهبردِ صنعت، نیازمندِ بازنگری
جایگاه اصفهان در اقتصاد کشور
استان اصفهان یکی از قطب‌های اصلی تولید و صادرات در ایران است. از فولاد و پتروشیمی گرفته تا صنایع‌دستی و فرش، این استان نقشی کلیدی در اقتصاد کشور دارد. جمعیت اصفهان، به‌عنوان یکی از عوامل موثر در توسعه صنعتی، سهم مهمی در رونق صادرات این منطقه ایفا کرده است. اصفهان با در اختیار داشتن بزرگ‌ترین کارخانه فولاد کشور، یعنی فولاد مبارکه، در تولید فولاد خام ایران پیشتاز است.حدود ۵۰ درصد از فولاد خام ایران در این کارخانه تولید می‌شود.در سال ۱۴۰۲، فولاد مبارکه بیش از ۲.۵ میلیون تن فولاد به کشورهای منطقه و اروپایی صادر کرد که ارزآوری معادل ۳ میلیارد دلار داشت.علاوه بر این، پالایشگاه اصفهان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پالایشگاه‌های نفت کشور، نقش مهمی در صادرات فرآورده‌های نفتی دارد. این پالایشگاه حدود ۲۵ درصد از نیاز کشور به فرآورده‌های نفتی را تأمین می‌کند.
اصفهان به‌عنوان پایتخت فرهنگی ایران، سهم قابل‌توجهی در تولید و صادرات صنایع‌دستی دارد. فرش دستباف اصفهان یکی از مشهورترین ویژند(برند)های ایرانی در سطح جهان است. در سال ۱۴۰۱، صادرات صنایع‌دستی اصفهان حدود ۵۰۰ میلیون دلار ارزآوری داشت.بیش از ۷۰ درصد از صادرات فرش دستباف کشور از اصفهان صورت می‌گیرد. بازارهای اصلی این فرش‌ها شامل آلمان، ژاپن و آمریکا هستند.اگرچه اصفهان به دلیل کمبود منابع آبی با چالش‌هایی در حوزه کشاورزی روبه‌روست، اما همچنان در تولید محصولات گلخانه‌ای، زعفران، و فرآورده‌های لبنی پیشرو است.
اصفهان سهمی معادل ۱۰ درصد از صادرات زعفران ایران را دارد.استان اصفهان با بیش از ۱,۵۰۰ هکتار فضای گلخانه‌ای، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات گلخانه‌ای مانند خیار، گوجه‌فرنگی، و فلفل دلمه‌ای در کشور است.اصفهان به‌عنوان یکی از مقاصد اصلی گردشگری ایران، نقش مهمی در توسعه صنعت توریسم و صادرات غیرنفتی ایفا می‌کند. در سال ۱۴۰۱، اصفهان میزبان بیش از ۲ میلیون گردشگر خارجی بود که بیش از ۱ میلیارد دلار درآمدزایی به همراه داشت.
همچنین صنعت نساجی اصفهان با یک هزار و ۸۰۰ واحد صنعتی فعال و ۸۱۵ طرح در دست اجرا در مقام اول کشور قرارگرفته است.این استان با داشتن هفت کارخانه سیمان و سهم ۹ درصدی از تولید کشور رتبه برتر کشوری را در این صنعت به خود اختصاص داده است. صنعت قطعه‌سازی با بیش از ۱۸۰ واحد قطعه‌سازی در سطح استان اصفهان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده و صنعت آجر نیز رتبه برتر کشور را با تولید حدود ۵۰ درصد آجر کشور در اختیار داشته و همچنین در زمینه صنعت نسوز و اجرام نسوز رتبه اول کشور را در تولید این‌گونه محصولات دارد.استان اصفهان در صنعت تولیدات لوازم‌خانگی رتبه برتر را دارد.
همچنین اصفهان حدود هفت درصد وسعت کشور و ۱۱ درصد اقتصاد بدون نفت کشور از تولید محصولات کشاورزی و صنعتی را در اختیار دارد.
ارزش صادرات غیرنفتی از گمرکات اصفهان شامل فولاد مبارکه، ذوب‌آهن، کاشان و پالایشگاه ۲.۹ درصد کل صادرات کشور است و مقدار قابل‌توجهی از صادرات اصفهان از مرزهای دیگری انجام می‌شود، مثل صادرات فلفل دلمه که از مرزهای شمالی صورت می‌گیرد و اگر این مقدار به سهم اصفهان اضافه شود، می‌توان گفت حدود ۵ درصد صادرات کشور به محصولات اصفهان اختصاص دارد.
چالش‌های یک استان صنعتی
در کنار این موفقیت‌ها، اصفهان با چالش‌هایی نظیر بحران کم‌آبی، فرسودگی زیرساخت‌های صنعتی و تحریم‌های بین‌المللی مواجه است. بااین‌حال، با سرمایه‌گذاری‌های هوشمندانه در حوزه‌های فناوری و صادرات غیرنفتی، این استان می‌تواند نقش پررنگ‌تری در اقتصاد ایران ایفا کند.
تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی، ارسال مستقیم محصولات به برخی کشورها را دشوار کرده است.یکی از مشکلات عمده، نبود بسته‌بندی‌های استاندارد و جذاب برای رقابت در بازارهای جهانی است. عدم بازاریابی مناسب باعث شده برخی محصولات در بازارهای بین‌المللی به‌خوبی شناخته نشوند. کشورهای مانند هند و چین با تولید انبوه و قیمت پایین‌تر، رقابت شدیدی با صنایع اصفهان دارند.
همه موارد فوق باعث شد تا اصفهان به دلیل محدودیت در صادرات برخی محصولات مانند فولاد و فرش، با کاهش درآمدهای صادراتی مواجه شود. نوسانات نرخ ارز، هزینه‌های واردات مواد اولیه را افزایش داده و سوددهی کسب‌وکارها را کاهش داده است. نرخ بیکاری بالاتر از متوسط کشوری این استان و نرخ درشت بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی،نا ترازی انرژی، رشد منفی سرمایه‌گذاری و...افزایش اختیارات مدیران دستگاه‌های اجرایی را در رفع مشکلات صاحبان کسب‌وکار را ضروری کرده است.
راهبرد صنعتی اصفهان بازخوانی شود
پس از حدود بیش از ۸۰ سال نبود راهبرد مشخص برای توسعه صنعتی در اصفهان، ضرورت تغییر مدل راهبرد توسعه این بخش در کشور و به‌خصوص اصفهان و توجه به آینده‌پژوهی در تدوین سند چشم‌انداز و راهبرد صنعتی ضروری است. تعدادی از صنایع اصفهان به سبب کاهش بهره‌وری و یا نبود اقبال به تولیدات آن‌ها باید برای افزایش سوددهی در یکدیگر ادغام و یا از چرخه تولید حذف شوند. در این خصوص تشکل‌های بخش خصوصی در واکاوی مشکلات و ارائه راهکارهای موثر برای حل آن‌ها به‌منزله بازوی توانمند برای پیشبرد اهداف اقتصادی استان محسوب می‌شوند. حضور فعال و موثر تشکل‌های بخشی خصوصی اصفهان می‌تواند به جامع بودن سیاست‌گذاری در بخش‌های مختلف و رسیدن به هدف مشترک که همان رشد اقتصادی کشور است، کمک کند.
امروز یکی از چالش‌های مهم در حوزه تولید نبود نیروی کار ماهر است که در این خصوص آموزش نیروی کار و ارتقای مهارت‌های نیروی کار ضروری است. در این راستا تغییر مسیر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای می‌تواند به افزایش کیفیت محصولات کمک کند.
سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه برای ایجاد نوآوری در محصولات و فرآیندهای تولیدی ضروری است. تولیدکنندگان اصفهانی در زمینه بازاریابی بین‌المللی نیز با مشکلاتی مواجه هستند، در این راستا، ایجاد شبکه‌های بازاریابی بین‌المللی برای معرفی محصولات اصفهانی در بازارهای جهانی می‌تواند به افزایش صادرات کمک کند.
