تقویت لجستیکی
چرا ایران هنوز هاب لجستیک منطقه نشده است؟
اما ضعف‌های ساختاری و مدیریتی در این حوزه باعث شده‌اند که این پتانسیل هنوز به طور کامل به بهره‌برداری نرسد. بررسی این ضعف‌ها از جنبه‌های مختلف نشان می‌دهد که کشور در این زمینه درگیر چالش‌های متعددی است که نیازمند برنامه‌ریزی جامع و اقدام هماهنگ برای رفع آنهاست.
نقش زیرساخت‌های ناکارآمد در بهره‌وری
ایران با داشتن بیش از ۲۲۰ هزار کیلومتر جاده، ۱۴ هزار کیلومتر خط ریلی و دسترسی به دریاهای آزاد، هنوز نتوانسته زیرساخت‌های خود را به سطح رقابتی برساند. تمرکز بیش از حد بر حمل‌ونقل جاده‌ای (سهم ۹۰درصدی) باعث افزایش هزینه‌های نگهداری زیرساخت‌ها، مصرف سوخت، و آسیب‌های زیست‌محیطی شده است. حمل‌ونقل ریلی و دریایی که هزینه‌های کمتری دارند، به دلیل نبود سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی مناسب، در سطح پایین‌تری از بهره‌برداری قرار دارند. این وضعیت نه تنها هزینه‌های داخلی را افزایش داده، بلکه فرصت‌های ترانزیتی بین‌المللی را نیز محدود کرده است.
موانع مدیریتی و ساختاری
بوروکراسی پیچیده و غیرشفاف، یکی از موانع جدی در توسعه لجستیک کشور است. تاخیر در ترخیص کالاها از گمرک، عدم هماهنگی میان سازمان‌های دولتی و نبود قوانین جامع، کارایی سیستم لجستیک را کاهش داده است. علاوه بر این، تمرکزگرایی در تصمیم‌گیری‌ها و عدم تفویض اختیارات به استان‌ها و مناطق، موجب شده است که توسعه لجستیکی به شکل نامتوازن صورت گیرد.
فناوری؛ حلقه مفقوده لجستیک ایران
فناوری‌های مدرن مانند سیستم‌های مدیریت هوشمند، ردیابی محموله، و دیجیتالی‌سازی فرآیندها، نقش مهمی در کاهش هزینه‌ها و افزایش سرعت عملیات لجستیکی دارند. اما در ایران، بسیاری از شرکت‌ها هنوز از روش‌های سنتی مدیریت استفاده می‌کنند. عدم بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین، نه تنها کارایی زنجیره تامین را کاهش داده، بلکه توان رقابت‌پذیری شرکت‌های ایرانی را در بازارهای بین‌المللی محدود کرده است.
پیامدهای ضعف لجستیک بر اقتصاد ملی
ناکارآمدی سیستم لجستیک، هزینه تمام‌شده کالاها را افزایش داده و قدرت رقابتی تولیدکنندگان ایرانی را به دلیل افزایش هزینه‌ها، کاهش داده است.
ایران به دلیل ضعف زیرساخت‌ها و ناهماهنگی‌ها، نتوانسته جایگاه خود را در کریدورهای بین‌المللی تثبیت کند و در ترانزیت بین‌المللی فرصت‌سوزی شده است. مشکلات لجستیک یکی از دلایل اصلی کاهش جذابیت ایران برای سرمایه‌گذاران خارجی بوده که باعث کاهش جذب سرمایه‌گذاری خارجی شده است.
فرصت‌ها؛ چرا باید به لجستیک توجه کرد؟
ایران با اصلاح ساختارها، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، و بهره‌گیری از فناوری می‌تواند به یک بازیگر اصلی در لجستیک منطقه‌ای تبدیل شود. افزایش حجم تجارت بین‌المللی و اهمیت روزافزون کریدورهای ترانزیتی مانند INSTC (کریدور شمال-جنوب) و OBOR (ابتکار کمربند و جاده چین) فرصتی استثنایی برای کشور ایجاد کرده است.
رفع ضعف لجستیک در ایران مستلزم برنامه‌ریزی جامع، هماهنگی میان‌بخشی و اقداماتی شامل سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل ریلی و دریایی (انتقال بار از جاده به ریلی و دریایی برای کاهش هزینه‌ها)، نوسازی ناوگان حمل‌ونقل (جایگزینی وسایل نقلیه قدیمی با فناوری‌های جدیدتر و کارآمدتر)، ایجاد هاب‌های لجستیک (تاسیس مراکز لجستیک مدرن در نقاط استراتژیک کشور)، دیجیتالی‌سازی فرآیندها (بهره‌گیری از فناوری‌های مدرن برای مدیریت لجستیک)، اصلاح قوانین و کاهش بوروکراسی (تسهیل فرآیندهای گمرکی و تشویق بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در لجستیک) است. ایران در صورت اجرای این اصلاحات می‌تواند ضمن کاهش هزینه‌های داخلی، جایگاه خود را به عنوان یک کریدور ترانزیتی کلیدی در منطقه تقویت کند و نقش پررنگ‌تری در تجارت بین‌المللی ایفا کند.
