ایران چگونه می‌تواند جایگاه خود را در صنعت حمل‌ونقل جهانی احیا کند؟
نجات حمل‌ونقل ایران از تحریم
همچنین گسترش جاده‌ها و حمل‌ونقل هوایی با ایجاد فرودگاه‌های بین‌المللی، ایران را به‌تدریج وارد عرصه مدرن‌سازی حمل‌ونقل کرد. پس از انقلاب اسلامی و به‌ویژه در دوران جنگ ایران و عراق، بسیاری از زیرساخت‌های حمل‌ونقل آسیب دیدند و دولت تمرکز خود را بر بازسازی این بخش گذاشت. طی دهه‌های بعد، پروژه‌هایی مانند توسعه آزادراه‌ها، مترو و بنادر مهمی چون بندر شهید رجایی به عنوان دروازه‌های اصلی تجارت دریایی ایران اجرا شد. اما تحریم‌های بین‌المللی، چالشی بزرگ برای پیشرفت این صنعت به وجود آورد. محدودیت‌های واردات تجهیزات و فناوری‌های نوین، دسترسی به سرمایه‌گذاری خارجی و کاهش تعاملات بین‌المللی، توسعه این بخش را به‌شدت کند کرد. این امر به‌ویژه در حمل‌ونقل هوایی، که وابسته به واردات قطعات و فناوری است، آسیب‌پذیری بیشتری ایجاد کرد. همچنین در حمل‌ونقل دریایی، محدودیت‌های مالی و بیمه‌ای فشار مضاعفی بر ظرفیت رقابتی بنادر ایران وارد کرده است.
در حال حاضر، شبکه حمل‌ونقل ایران با وجود گستردگی در بخش‌های جاده‌ای، ریلی و هوایی، با چالش‌هایی چون فرسودگی ناوگان، کمبود نگهداری مناسب، و ضعف ایمنی مواجه است. سیستم حمل‌ونقل عمومی شهری نیز به‌رغم گسترش مترو و اتوبوسرانی در کلان‌شهرها، همچنان با مشکلاتی چون تراکم ترافیک و کیفیت پایین خدمات روبه‌رو است. در این میان، توسعه کریدورهای بین‌المللی مانند کریدور شمال-جنوب، فرصتی استثنایی برای ایران به‌شمار می‌رود که می‌تواند این کشور را به مرکز ترانزیت کالا در منطقه تبدیل کند. با این حال، برای بهره‌برداری کامل از این ظرفیت‌ها، ایران نیازمند اصلاحات ساختاری در مدیریت اقتصادی و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین است. همکاری با کشورهای همسو و بهره‌گیری از تکنولوژی‌های مدرن نظیر سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند می‌تواند به بهبود بهره‌وری و کاهش وابستگی به منابع خارجی کمک کند. آینده صنعت حمل‌ونقل ایران به اتخاذ سیاست‌های شفاف، برنامه‌ریزی راهبردی و تعامل موثر با بازارهای جهانی وابسته است. اگر این فرصت‌ها به درستی مدیریت شوند، ایران می‌تواند جایگاه خود را به عنوان یک قطب حمل‌ونقل منطقه‌ای تقویت کند و از مزایای اقتصادی و تجاری آن بهره‌مند شود. در این گزارش می‌خواهیم بررسی کنیم که تحریم‌ها علیه ایران چه تاثیری بر صنعت حمل‌ونقل کشور، از جمله دسترسی به فناوری‌های نوین، واردات تجهیزات، توسعه زیرساخت‌ها و همکاری‌های بین‌المللی گذاشته‌اند و چه راهکارهایی برای کاهش این تاثیرات وجود دارد.
تاثیرات تحریم بر حمل‌ونقل
تاریخچه و وضعیت کنونی صنعت حمل‌ونقل ایران نشان‌دهنده روندی است که تحت تاثیر عوامل گوناگون داخلی و خارجی قرار گرفته و فرصت‌های پیشرفت را محدود کرده است. از جمله این عوامل، تحریم‌های بین‌المللی است که در دهه‌های اخیر اثرات گسترده‌ای بر تمامی جنبه‌های این صنعت گذاشته است. تحریم‌ها دسترسی ایران به فناوری‌های نوین حمل‌ونقل را به‌شدت محدود کرده‌اند. در حمل‌ونقل هوایی، تحریم‌ها موجب شده‌اند که ایران قادر به واردات قطعات یدکی و هواپیماهای جدید نباشد. این محدودیت‌ها ناوگان هوایی را فرسوده کرده و باعث کاهش ایمنی و بهره‌وری در این بخش شده است. در بخش ریلی، عدم دسترسی به فناوری‌های پیشرفته ساخت لوکوموتیوها و سیستم‌های نگهداری، روند توسعه خطوط ریلی و خدمات این حوزه را کند کرده است. حمل‌ونقل دریایی نیز از تاثیرات تحریم‌ها در امان نبوده است. محدودیت در استفاده از فناوری‌های جدید ناوبری و تجهیزات بندری، توان رقابتی بنادر ایران را در سطح جهانی کاهش داده و بهره‌وری عملیاتی آنها را مختل کرده است.
واردات تجهیزات حیاتی نیز تحت تاثیر تحریم‌ها قرار گرفته است. عدم امکان خرید تجهیزات باکیفیت از بازارهای جهانی، ایران را به سمت وابستگی به تولیدکنندگان داخلی یا کشورهای خاص مانند چین و روسیه سوق داده است. این شرایط نه‌تنها هزینه‌های تامین تجهیزات را افزایش داده، بلکه در بسیاری از موارد کیفیت این تجهیزات پایین‌تر از استانداردهای بین‌المللی بوده است. تاخیر در تامین این تجهیزات نیز بر سرعت اجرای پروژه‌های زیربنایی اثر منفی داشته است. تحریم‌ها همچنین تاثیر عمیقی بر توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل گذاشته‌اند. محدودیت در تامین مالی از طریق منابع بین‌المللی، بسیاری از پروژه‌های بزرگ مانند احداث آزادراه‌ها، خطوط ریلی جدید و توسعه بنادر را به تعویق انداخته یا متوقف کرده است. این مشکل به‌ویژه در بخش بنادر و حمل‌ونقل دریایی، که نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان دارد، چشمگیرتر بوده است.
یکی دیگر از تاثیرات تحریم‌ها، کاهش همکاری‌های بین‌المللی بوده است. شرکت‌های خارجی به دلیل فشار تحریم‌ها از همکاری با ایران خودداری کرده‌اند و این موضوع فرصت‌های انتقال دانش، تجربه و فناوری را محدود کرده است. برای مثال، شرکت‌های بزرگ کشتیرانی و بنادر جهانی از ارائه خدمات به کشتی‌های ایرانی خودداری کرده‌اند، که این امر جریان تجارت دریایی ایران را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. مشکلات مربوط به بیمه کشتی‌ها و دسترسی به بنادر بین‌المللی نیز از جمله موانعی بوده که هزینه‌های حمل‌ونقل دریایی را افزایش داده است.
چه راهکارهایی وجود دارد؟
برای کاهش تاثیرات تحریم‌ها بر صنعت حمل‌ونقل ایران، راهکارهایی چندجانبه و استراتژیک باید دنبال شود. نخست، توسعه زیرساخت‌های داخلی و بومی‌سازی فناوری‌ها از طریق حمایت از صنایع دانش‌بنیان و تقویت تولید ملی می‌تواند وابستگی به واردات را کاهش دهد. همچنین، ایران باید با استفاده از موقعیت استراتژیک خود در کریدورهای بین‌المللی مانند کریدور شمال-جنوب، روابط اقتصادی و همکاری‌های منطقه‌ای خود را با کشورهای همسو مانند چین، روسیه و هند گسترش دهد تا فرصت‌های جدیدی برای تامین مالی و انتقال فناوری ایجاد کند. به‌کارگیری فناوری‌های نوین نظیر سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند، دیجیتالی‌سازی فرآیندها، و توسعه حمل‌ونقل سبز نیز می‌تواند بهره‌وری را افزایش داده و هزینه‌ها را کاهش دهد. در این میان، جذب سرمایه‌های داخلی و حمایت از بخش خصوصی با ارائه مشوق‌های مالی و اصلاح ساختارهای مدیریتی می‌تواند توان اقتصادی این بخش را تقویت کند.
