مدیرعامل شرکت « رایز لیفت»
ممنوعیت واردات آسانسور، بدون توجه‌به مزیت رقابتی اشتباه است
کیفیت و بهره‌وری پایین آسانسور می‌تواند به آسیب‌های جانی، مالی و اجتماعی جدی برای ساکنان و مالکان ساختمان‌ها منجر شود. با این حال، از سال ۱۳۹۷ در ایران، ممنوعیت و محدودیت‌های شدید در زمینه واردات آسانسور و پله‌برقی، چالش‌های جدی را برای این صنعت ایجاد کرده و کیفیت و بهره‌وری این تجهیزات را تحت تأثیر قرار داده‌است.
رایز لیفت، یکی از بازیگران اصلی در تامین آسانسورهای شاخص است. رایز لیفت، برند شرکت راه‌یاب زرفام و نماینده انحصاری کارخانه Fujitec ژاپن در ایران است که از سال ۱۳۹۱ مسئولیت تأمین آسانسورهای شاخص در تهران را بر عهده دارد. این شرکت با ارائه بهترین آسانسورهای نصب‌شده در دهه ۹۰، به‌ویژه در مناطق یک، دو و سه تهران شناخته شده است. اما از سال ۱۳۹۷، به‌دلیل محدودیت‌های وارداتی، فعالیت‌های این شرکت به نصب و راه‌اندازی محدود شد. پس از این محدودیت‌ها، شرکت هامون‌آسانبر زرین‌فام با برند آنزن لیفت، تأسیس شد تا با استفاده از دانش طراحی و مهندسی بومی، آسانسورهای باکیفیت برای پروژه‌های فاخر تهران تأمین کند. همچنین شرکت ایمن پشتیبان راه‌یاب زرفام با برند آپ رایز در سال ۱۳۹۴ برای ارائه خدمات نگهداری و پشتیبانی آسانسورهای نصب‌شده تأسیس شد و با بهره‌مندی از پرسنل مجرب و سیستم‌های پیشرفته، یکی از بهترین خدمات را در این حوزه ارائه می‌دهد.
امیرفرهاد اسماعیلی، مدیرعامل شرکت رایزلیفت، در گفت‌و‌گو با «دنیای اقتصاد» با بیان اینکه در علم اقتصاد تولید به خلق کالا یا خدماتی اطلاق می‌شود که ارزش اقتصادی همراه داشته باشد، گفت: در وهله نخست باید بدانیم تولید فقط ساخت کالا نیست، بلکه در حال حاضر خدمات، عمده ارزش اقتصادی و اشتغال را در جهان ایجاد می‌کند. در مقوله تولید کالا با دو مفهوم Manufacturing (منیوفکچرینگ) و Production (پروداکشن) مواجه هستیم. در منیوفکچرینگ یا ساخت، فعال اقتصادی با احداث کارخانه و خرید مواد اولیه به ساخت کالا و تجهیزاتی اقدام می‌کند که عموما مشتری مشخصی ندارد و مشتری بر حسب نیاز خود، کالایی که در بازار عرضه شده را می‌خرد. در پروداکشن یا تولید، فعال اقتصادی از کنار هم گذاشتن خروجی خط تولید منیوفکچررهای مختلف، به تولید کالای مشخصی (عمومأ سفارشی و بر حسب نیاز مشتری) اقدام می‌کند.
به گفته این فعال در زنجیره ساختمان، در صنعت آسانسور و پله‌برقی، شرکت تولیدکننده برای هر پروژه خاص بر اساس نیاز مصرف‌کننده، طراحی انجام می‌دهد. این شرکت سپس با توجه به طراحی، قطعات مورد نیاز را از سازندگان داخلی و خارجی تأمین می‌کند. در مرحله بعد، در فضای چاه آسانسور یا محل نصب پله‌برقی، به مونتاژ، نصب و راه‌اندازی اقدام می‌کند. آنها همچنین مسئولیت سرویس و نگهداری، خدمات پس از فروش و اخذ گواهی استاندارد برای محصولات خود را بر عهده دارند. مهم‌ترین نکته اینکه مسئولیت ایمنی و عملکرد صحیح این تولیدات به‌طور کامل بر عهده تولیدکنندگان است.
مدیرعامل رایز لیفت ادامه داد: با این تعریف، چهار دسته فعالیت اقتصادی ضروری در این صنعت شناسایی شده که شامل سازندگان قطعات تولید داخلی آسانسور و پله‌برقی؛ بازرگانان قطعات وارداتی آسانسور و پله‌برقی؛ تولیدکنندگان آسانسور و پله‌برقی یا به‌اصطلاح شرکت‌های دارای مجوز طراحی و مونتاژ از وزارت صمت و شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات پشتیبانی و سرویس و نگهداری آسانسور و پله‌برقی می‌شود. از این چهار دسته، سازندگان قطعات، تولیدکنندگان آسانسور و شرکت‌های خدماتی هر سه تولیدکننده و فقط واردکنندگان قطعات خارجی بازرگان به حساب می‌آیند.
ممنوعیت واردات آسانسور با هدف حمایت از تولید داخلی
اسماعیلی با بیان اینکه از سال ۱۳۹۷، وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) با هدف حمایت از تولید داخلی، تصمیم به ممنوعیت واردات بخش عمده‌ای از اقلام مورد نیاز تولیدکنندگان آسانسور و پله‌برقی گرفت، افزود: وزارت صمت با برچسب‌گذاری تمامی فعالان این صنعت به جز کارخانه‌داران و سازندگان قطعات، تمام امکانات دولت در این بخش را تنها به یک بخش کوچک از صنعت، یعنی کارخانه‌داران (منیوفکچررها) اختصاص داد. این اقدام بدون بررسی توانمندی‌ها و حجم تولید این کارخانه‌ها و کیفیت ساخت قطعات انجام شد. همچنین، امکاناتی مانند ثبت سفارش، تخصیص ارز و رفع تعهدات ارزی به این بخش محدود شد، در حالی‌که تأثیر این تصمیمات بر بقیه فعالان صنعت نادیده گرفته شد.
او با ذکر مثال از مفهوم تولید و ساخت و تفاوت منیوفکچرینگ و پروداکشن گفت: با دیدگاه وزارت صمت، شرکت‌هایی مانند فیسبوک با ۱۴۰۰ میلیارد دلار ارزش اقتصادی، تولیدکننده شناخته نمی‌شوند، چون کارخانه‌ای ندارند. حتی ایران‌خودرو که تمامی قطعاتش را از منیوفکچررها تأمین می‌کند و در خط مونتاژ آنها را کنار هم قرار می‌دهد، تولیدکننده خودرو به حساب نمی‌آید. با این دیدگاه، تولیدکننده کسی است که شیشه یا در خودرو را تولید کند.
مدیرعامل شرکت رایز لیفت ادامه داد: این در حالی‌است که فعالیت تولیدکنندگان آسانسور و شرکت‌های دارای مجوز طراحی و مونتاژ با ایران‌خودرو تفاوتی ندارد. در هر دو حالت، مجموعه‌ای از قطعات براساس طراحی از کارخانه‌های داخلی و خارجی تهیه و در یک خط مونتاژ به محصول نهایی تبدیل می‌شود. تفاوت اینجاست که در صنعت آسانسور، «چاه آسانسور» به‌عنوان محل نصب و مونتاژ عمل می‌کند و نه یک آدرس ثابت مانند کارخانه ایران‌خودرو در کرج.
نتایج سیاست‌گذاری غلط: از بروز فساد تا واردات کالای قاچاق
اسماعیلی با بیان اینکه نتیجه این سیاست‌گذاری غلط تنها به ایجاد چند شبه‌کارخانه فعال و غیرفعال محدود نمی‌شود، گفت: این تصمیمات باعث بروز فساد از طریق اعطای امتیاز برای امضاهای طلایی در ثبت سفارش و تخصیص ارز شده است. همچنین شرایطی برای ورود کالاهای قاچاق و تولید قطعات فیک با برندهای خارجی فراهم کرده و منابع کشور را هدر داده است. اختصاص وام‌های کم‌بهره به کارخانه‌های نیمه‌فعال و تأمین برق برای بسیاری از آنها در شرایط ناترازی تولید و مصرف انرژی، از دیگر پیامدهای منفی این سیاست‌ها است. این شرایط همچنین موجب ورود ماشین‌آلات بدون استفاده با مساعدت دولت در قالب تخفیف‌های گمرکی شده است.
او ادامه داد: نتیجه نهایی این سیاست‌گذاری، بیکاری بخش عمده‌ای از اشتغال در صنعت آسانسور و پله‌برقی به‌دلیل عدم دسترسی به قطعات مرغوب و کاهش کیفیت آسانسورها و پله‌برقی‌ها است. این مساله به‌ویژه در پروژه‌های بلندمرتبه، ساختمان‌های عمومی و با ترافیک بالا، مانند هتل‌ها و بیمارستان‌ها مشهود خواهد بود. در نهایت، هزینه‌های ساخت ساختمان به‌دلیل خرید کالاهای گران‌قیمت و با کیفیت پایین‌تر نسبت‌به بازار جهانی و مصرف انرژی بالاتر از استانداردهای جهانی افزایش خواهد یافت. این آثار منفی در سال‌های آینده به‌وضوح نمایان خواهد شد، همان‌طور که نتایج محدودیت و ممنوعیت‌ها در صنایع دیگر مانند خودرو و لوازم خانگی برای همگان ملموس شده‌است.
در ایران رقابتی برای تولید آسانسور وجود ندارد
این فعال در زنجیره صنعت ساختمان با بیان اینکه در ایران هیچ مزیت رقابتی برای تولید آسانسور وجود ندارد، گفت: قبل از بررسی لزوم خودکفایی و تولید در صنعت آسانسور، بهتر است با واکاوی مفاهیمی در این باب بحث را آغاز کنیم. در حال حاضر مفهوم خودکفایی در تولید همه نوع کالا و تجهیزات در تمام دنیا حتی در کشورهای درجه اول صنعتی جهان نیز محلی از اعراب ندارد. پیشرفت سریع تکنولوژی و وابستگی تمام کشورها به یکدیگر از جهت تامین مواد اولیه و دانش، مفهوم خودکفایی را با چالش جدی روبه‌رو کرده است. بنابراین هر کشوری با توجه به شرایط و امکانات اقلیمی، اجتماعی و اقتصادی صرفا در تعداد محدودی از صنایع، سرمایه‌گذاری جدی در تولید را در دستور کار قرار می‌دهد.
اسماعیلی خاطرنشان کرد: برای ایجاد تولیدات قابل سرمایه‌گذاری در کشور، نیاز است پنج شرط اصلی رعایت شود. اول، باید دارای مزیت رقابتی پایدار و طولانی‌مدت باشد. دوم، مواد اولیه، دانش و تجهیزات موردنیاز برای تولید تا حد امکان در کشور در دسترس باشد. سوم، تولید باید به صرفه‌جویی قابل‌توجهی در خروج منابع ارزی کشور منجر شود. چهارم، شرایط صادرات آن باید به‌گونه‌ای باشد که ارزآوری بلندمدت برای کشور ایجاد کند. پنجم، تولید باید کالای مصرفی باشد و نه کالای سرمایه‌ای، زیرا جمعیت ایران باید در توجیه تولید آن مؤثر باشد.
او ادامه داد: با توجه به شرایط فعلی، آسانسور و پله‌برقی در کشور کمترین امتیاز برای تولید را کسب می‌کند. این کالاهای سرمایه‌ای به‌شدت به واردات مواد اولیه و تجهیزات وابسته هستند و مزیت رقابتی پایدار ندارند. به علاوه، این محصولات به حجم ساختمان‌سازی مرتبط هستند و تولید یک دستگاه آسانسور باید ۳۰ تا ۴۰ سال در یک ساختمان فعالیت کند. بازار مصرف آسانسور و پله‌برقی در ایران در سال ۱۴۰۳ به حدود ۲۰ هزار دستگاه می‌رسد، در حالی‌که این رقم در سال ۱۳۸۵ حدود ۸۵ هزار دستگاه بوده و سال به سال در حال کاهش است. این وضعیت به‌اندازه تولید یک سال کارخانه درجه ۲ و ۳ چینی است و رقابتی نبودن تولید آسانسور در کشور را نشان می‌دهد.
تولیدات داخلی آسانسور، از کیفیت جهانی بی‌بهره است
مدیرعامل رایز لیفت گفت: میزان ارز مصرفی برای واردات آسانسور و پله‌برقی در سال ۱۳۹۶ به حدود ۱۵۰ تا ۱۸۰ میلیون دلار رسید. این میزان ارز برای واردات آسانسور و پله‌برقی پکیج و قطعات مورد نیاز برای حدود ۴۵ هزار دستگاه آسانسور و پله‌برقی صرف شد. با توجه به این که بخش عمده‌ای از قطعات مورد نیاز تولیدات داخلی از خارج وارد می‌شود و همچنین هزینه‌های حمل و گمرکی، امکان صادرات این تولیدات به هیچ وجه با قیمت‌های جهانی قابل رقابت نیست. این شرایط، مانع از رقابت‌پذیری تولیدات داخلی در بازار جهانی می‌شود.
اسماعیلی با اشاره به تولید آسانسور در کشور در دهه ۷۰ بیان کرد: از آن زمان تا کنون، سازندگان قطعات آسانسور به تولید برخی قطعات آسانسور و پله‌برقی پرداخته‌اند. این تولیدکنندگان حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از قطعات مورد نیاز آسانسورها را تأمین می‌کنند. این قطعات شامل مواردی چون کابین، قاب، وزنه، براکت و تابلوی فرمان می‌شود. این تأمین‌کنندگان برای حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد بازار مصرفی کشور که شامل آسانسورهای کم‌ارتفاع تا ۴۰ متر و با سرعت ۱.۶ متر بر ثانیه است، فعالیت می‌کنند.
او ادامه داد: این تولیدات از نظر ایمنی و کیفیت در سطح متوسط قرار دارند و قیمت آنها بیشتر یا حداکثر برابر با تولیدات با کیفیت خارجی است. حال این سؤال مطرح می‌شود ساخت آسانسوری که به تولید کالایی با کیفیت متوسط و قیمت بالاتر از تولیدات باکیفیت جهانی منجر شود، چه ارزش افزوده‌ای برای کشور دارد؟ حقوق مصرف‌کننده اولیه (سازنده ساختمان)، اگر قادر به خرید کالای باکیفیت و قیمت مناسب نباشد، کجا دیده شده است؟ همچنین، حق مصرف‌کننده نهایی (ساکنان ساختمان) در استفاده از کالایی که مصرف انرژی پایین، خرابی کم و ایمنی و دوام لازم را ندارد، چه خواهد شد؟ در این شرایط به جز مالک کارخانه، چه کسی از منافع به‌اصطلاح تولید بهره‌مند می‌شود؟
این فعال در زنجیره صنعت ساختمان اظهار کرد: نگاهی به آمار صادرات قطعات آسانسور و پله‌برقی تولیدشده در کشور نشان‌دهنده عدم دستیابی به نتایج مطلوب از حمایت‌های دولت در این زمینه است. از سال ۱۳۹۷ تاکنون، با وجود اعمال ممنوعیت و محدودیت‌ها در ورود قطعات خارجی، در سال ۱۴۰۲ صادرات قطعات و تجهیزات آسانسور تنها ۳۰ هزار دلار بود، در حالی‌که واردات این قطعات به ۱۰۰ میلیون دلار برای حدود ۲۰ هزار دستگاه آسانسور و پله‌برقی رسید. بخش عمده‌ای از این ۱۰۰ میلیون دلار صرف خرید قطعات و تجهیزات موردنیاز برای تولید شد. در حالی‌که انتظار می‌رفت این حمایت‌ها به کاهش مصرف انرژی در کشور منجر شود، در عمل به ساخت و مونتاژ کالاهای با کیفیت پایین و درجه ۲ منجر شد.
اسماعیلی اشاره کرد: سرنوشت این صنعت در کشور ما، همان سرنوشت خودروسازی کشور را در ذهن تداعی می‌کند؛ با این تفاوت که خودرو حداقل به‌عنوان کالای مصرفی و با توجه‌به جمعیت کشور از حداقل مزیت‌هایی برای تولید در کشور برخوردار بود که حمایت بخش‌های اقتصادی کشور و کنترل دستگاههای نظارتی و مجاری استاندارد را نیز به همراه داشت. اما ممانعت از واردات و نبود فضای رقابتی برای تولیدکننده، کار را به جایی رسانده که فرمانده پلیس راهور کشور و فرمانده کل نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران در تلویزیون ملی، تولیدات خودرو داخلی را ارابه مرگ می‌نامند.
او در پایان خاطرنشان کرد: نبود حمایت اقتصادی و نظارت قانونی در صنعت آسانسور و پله‌برقی می‌تواند به تولید محصولات بی‌کیفیت و پرمصرف انرژی منجر شود. بدون وجود نظارت و حمایت، تنها نتیجه‌ای که حاصل می‌شود، ایجاد مجموعه‌ای از کارخانجات فلزکاری بلااستفاده است. این کارخانجات به تولید و نصب آسانسورهای بی‌کیفیت و با تکنولوژی قدیمی می‌پردازند که مصرف انرژی بالایی دارند. این وضعیت نه‌تنها احتمال بروز خطرات جانی و جبران‌ناپذیر برای استفاده‌کنندگان را افزایش می‌دهد، بلکه می‌تواند معضلات مالی سنگینی برای ساکنان ساختمان‌ها به همراه داشته باشد.
