تلخکامی صنعت شیرینی
داود بایرامی از دلایل نبود اسم ایران در میان صنایع شیرینی دنیا میگوید
چرا صنایع مختلف غذایی ایران، به‌خصوص شرکت‌های شیرینی و شکلات نتوانسته‌اند آن‌طور که باید و شاید در عرصه منطقه‌ای و بین‌المللی بدرخشند و خود را به عنوان برند شاخص معرفی کنند؟
در عرصه‌های بین‌المللی متاسفانه نتوانسته‌ایم به عنوان برندهای شاخص خود را معرفی کنیم. دلایل متعددی برای این مسئله وجود دارد. البته باید قبول کرد یکی از صنایع موفق ایران در بحث صادرات البته صنعت شیرینی و شکلات است، اما اینکه نتوانسته‌ایم به آن اندازه که ظرفیت داریم در عرصه جهانی حضور داشته باشیم، حرف درستی است. ما متاسفانه در اروپا تقریباً هیچ جایگاهی نداریم. از نظر کیفیت و کمیت قابل رقابت با صنایع شیرینی و شکلات اروپایی نیستیم. می‌توانیم در آسیا و آفریقا حضور پررنگ‌تر و قوی‌تری داشته باشیم. با توجه به محدودیت‌های صادرات ایران، ما همین اندازه که صادرات می‌کنیم ممکن است به خطر بیفتد. چون به خاطر مسائل مرتبط با تحریم و محدودیت‌های مالی و البته تنش‌های دیپلماتیک، بسیاری از کشورها روی ما حساس هستند و عملاً فعالیت با ایران را از اولویت خود خارج می‌کنند. این اتفاق که هر سال دارد بدتر هم می‌شود، لطمه جبران‌ناپذیری به صنعت شیرینی و شکلات ایران وارد می‌کند. ما عملاً با بسیاری از کشورهای دنیا قطع رابطه هستیم. آنها محصولات ما را وارد نمی‌کنند و از ورود تکنولوژی به کشور جلوگیری می‌کنند. ما در بسیاری از نمایشگاه‌های جهان نمی‌توانیم حضور داشته باشیم. اغلب کشورهای مهم دنیا در صنعت شیرینی و شکلات عملاً در نمایشگاه‌های ما یا حضور پیدا نمی‌کنند یا حضوری کم‌اثر دارند. همین ایام نمایشگاه شیرینی و شکلات هم در ایران و هم در دوبی برگزار می‌شود. ما در این نمایشگاه‌ها حضور داریم و با بسیاری از شرکت‌ها و کشورها مذاکره می‌کنیم اما آنها به‌رغم علاقه‌ای که دارند به یکباره تصمیم می‌گیرند در ایران حضور پیدا نکنند و مشارکتی با ما نداشته باشند. تحریم‌ها در همه ابعاد اثر خود را بر اقتصاد ما گذاشته است. و صنایع شیرینی و شکلات ما را نیز مثل بسیاری از جاها به شکل‌های مختلف متاثر کرده است. واقعیت این است که عمدتاً دولت‌ها هستند که مانع فعالیت شرکت‌ها می‌شوند. در واقع همین عوامل سبب شده صنعت شیرینی و شکلات ایران به‌رغم کیفیت بسیار خوبی که در دنیا دارد، نتواند به عرصه رقابت‌های بین‌المللی راه پیدا کند و خود را به عنوان یک برند معرفی کند.
علاوه بر تحریم، آیا سیاست‌گذاری داخلی پیرامون صنایع غذایی از جمله صنایع شیرینی و شکلات و دیگر صنایع مرتبط، سیاست‌گذاری مناسبی بوده است؟
این واقعیت دارد که علاوه بر تحریم، نوع سیاست‌گذاری داخلی نیز بر پیشرفت صنایع از جمله صادرات و توسعه صنعت شیرینی و شکلات اثرگذار بوده است. اما باید پذیرفت که اگر تحریم نبود، می‌توانستیم از بروز سیاست‌گذاری‌های غلط در داخل نیز جلوگیری کنیم یا لااقل بهانه دست آنها ندهیم. در نظر بگیرید، گرانی ارز اگرچه تحت تاثیر شرایط تحریم و مسائلی از این دست است، اما اثر خود را به شکلی بر صنعت شیرینی و شکلات گذاشته که بسیاری را از فعالیت در این زمینه منصرف کرده است. ما اکنون در خرید مشکل داریم. ما توان رقابت با شرکت‌های دیگر را نداریم. وقتی نرخ ارز بالا می‌رود، دیگر روی هیچ چیزی نمی‌توانیم برنامه‌ریزی کنیم. نوعی نااطمینانی به وجود می‌آید. سال ۱۳۹۱ ماشین شکلات‌سازی را ۳۰۰ هزار یورو خریدم. آن زمان یورو ۱۴۰۰ تومان بود. الان یورو نزدیک به ۷۰ هزار تومان است. من نمی‌توانم با این وضعیت با هیچ جای جهان و با هیچ شرکتی در دنیا رقابت کنم. بنابراین ما با این وضعیت دائم باید توقع خود را پایین بیاوریم. اثر منفی تحریم در کنار روش‌های غلط سیاست‌گذاری داخلی تقریباً صنایع شیرینی و شکلات را از بین می‌برد. سیاست‌گذاری داخلی بی‌ارتباط با روابط خارجی ما نیست. برای مثال مواد اولیه ما از نظر حجمی ۳۰ تا ۴۰ درصد و از نظر ریالی حدود ۷۰ درصد به ارتباط با کشورهای دیگر و به قولی با خارج از ایران وابستگی دارد. سیاست‌گذاری داخلی در ایران به بحث تسهیلات بانکی هم مربوط می‌شود. تقریباً این سیاست همه را دچار بن‌بست کرده است. همه چیز قفل است. ما در کارخانه‌های خود حداکثر با ۶۵ درصد ظرفیتمان داریم کار می‌کنیم. دلیل آن هم این است که مواد اولیه سه سال پیش ۱۰۰ تومان بوده الان مثلاً شده ۴۰۰ تومان. بنابراین ما نمی‌توانیم تامین کنیم. در مورد تسهیلات بانکی و وام‌ها نیز هربار می‌خواهند تمدید کنند، رقم آن را کم می‌کنند. اگر من قبلاً توان خریدم ۱۰۰ تومان بود الان باید ۴۰۰ تومان بخرم. در حالی که دولت همان ۱۰۰ تومان تسهیلات مرتبط را تمدید نمی‌کند. بانک‌ها ۳/ ۲ درصد سود می‌گرفتند، الان ۳۵ تا ۴۰ درصد بهره می‌گیرند. در کنار این وضعیت سپرده می‌خواهند، وثیقه می‌گیرند و... این شرایط سخت است. یکی مثل من بیش از ۴۰ سال است در این صنعت است، کار برای من هم سخت شده، چه برسد به آنکه نسل جدیدتر که تجربه کمتری دارد چطور می‌تواند در این وضعیت دوام بیاورد. من در بهترین حالت با ۶۵ درصد و در زمان‌های دیگر با ۳۵ تا ۴۰ درصد ظرفیت و توان تولید کار می‌کنم. هیچ‌وقت فرصتی فراهم نشده که من با صد درصد توان شرکت و کارخانه خود تولید داشته باشم. امکان توسعه از کارخانه‌ها و شرکت‌های شیرینی و شکلات در ایران گرفته شده است. ارز و تسهیلات تاثیری فوق‌العاده بر روی ما دارد و اگر بخواهیم بعد از تحریم بخواهیم اثر منفی را در نظر بگیریم باید سراغ این مسائل برویم.
برای اینکه صنایع ایرانی هم بتوانند در عرصه جهانی و منطقه‌ای حضوری موثر داشته باشند باید چه نوع سیاستی در پیش گرفته شود؟
ما باید ارتباطات خود را با دنیا و با خودمان بهبود دهیم. دولت باید با همه ارتباط داشته باشد و از انعطاف کافی برخوردار باشد. ما قبلاً مواد اولیه را تعهدی می‌خریدیم و بعدها پول آن را پرداخت می‌کردیم. اکنون هیچ‌کسی به هیچ‌کسی تعهد نمی‌دهد. باید پول واریز شود تا مواد و آن چیزی مدنظر شماست به دست شما برسد. اعتماد از بین رفته است. حکومت باید به سمت رفع تحریم برود تا فعالان این حوزه بتوانند تکنولوژی و محصولات مورد نظر خود را وارد کنند. ما هیچ قطعه‌ای نمی‌توانیم از هیچ جایی وارد کنیم. من از آلمان می‌خواستم قطعه‌ای وارد کنم امکانش نیست. قطعات تحریم است و این مسائل دائم وجود دارد. یکی از مهم‌ترین چالش‌های صنعت شیرینی و شکلات در ایران نیز بحث یارانه‌ها در مواد اولیه مانند آرد، شکر و روغن و افزایش ارزش افزوده شکر است. این موارد باعث شده فعالیت فعالان این عرصه تحت تاثیر قرار بگیرد. فعالان صنعت شیرینی و شکلات، معتقد هستند علاوه بر مسائل مرتبط با تسهیلات بانکی، نرخ ارز و بحث یارانه‌ها، رشد صنعتی کشورهای همسایه و کشورهای صاحب صنایع شیرینی و شکلات نیز مزید بر علت است و از بزرگ‌ترین تهدیدهایی است که این صنعت در ایران با آن مواجه است و عملاً توان رقابت را از ما گرفته است. در واقع این شرایط سبب شده به‌رغم کیفیت خوب محصولات ایرانی در بخش صادرات با ارزآوری خوب دچار افت شده‌ایم و در سال‌های اخیر آمار صادرات روند کاهشی داشته است.
اگر بخواهیم بحث تحریم‌ها و فشارهای بین‌المللی و ارز و فقدان تکنولوژی را کنار بگذاریم و فرض کنیم که به این موارد می‌رسیم، آیا تولیدات شیرینی و شکلات ایران توان رقابت کیفی با نمونه‌ها و رقیب‌های خارجی را دارد؟
من به‌طور نسبی می‌گویم. ۸۰ درصد ما به بهترین محصولات خارجی شیرینی و شکلات رسیده‌ایم و با آنها فاصله نداریم. با اینکه ما از نظر تکنولوژی و مواد اولیه بسیار در مضیقه هستیم و تحت شرایط تحریم کار می‌کنیم، اما محصولات ایرانی بسیار باکیفیت هستند. ما عقب نیستیم، اما مشکلات حاشیه‌ای که ارتباطی به‌طور مستقیم با صنعت شیرینی و شکلات ندارد، باعث شده ما نتوانیم آن ۲۰ تا ۳۰ درصد اختلاف را جبران کنیم. ما با اداره مالیات مشکل داریم، خیلی دارند سخت‌گیری می‌کنند. هم باید کار کنیم و هم مالیات پرداخت کنیم اما اولویت ما ارز و تسهیلات است که متاسفانه آنها مورد توجه نیست.
گردش مالی صنایع غذایی به‌خصوص صنایع شیرینی و شکلات در ایران چه سهمی از اقتصاد کشور را دربر می‌گیرد؟ این وضعیت در مورد صنایع شیرینی و شکلات در دنیا چگونه است؟
سالانه حدود ۵/ ۲ میلیون تن شکلات در ایران تولید می‌شود. سهم صادرات ما خیلی عالی است. ارزآوری بسیار بالایی دارد. سهم مصرف سرانه هر نفر در دنیا سالانه ۷۰ تا ۸۰ کیلوگرم است. اما سهم هر ایرانی در طول سال طبق آخرین برآوردها حدود هفت کیلوگرم است که نسبت به میانگین جهانی عدد پایینی است. در سال‌های اخیر وضع بدتر هم شده است چرا که به خاطر گرانی کالا قدرت خرید مردم پایین آمده است. بنابراین سهم مردم در مصرف شیرینی و شکلات نیز پایین آمده است. ما پارسال برای مثال شکلات را ۳۰۰ هزار تومان به مردم می‌فروختیم، ولی امسال همان شکلات را باید یک میلیون تومان بفروشیم. قدرت خرید مردم در ایران پایین آمده است. در دنیا وضعیت بهتر است.
البته باید پذیرفت که صادرات ایران در طول سال‌های گذشته به‌شدت افت کرده است. و مهم‌ترین عامل که بالاتر نیز به آنها اشاره کردم بحث تامین مواد اولیه و مشکلات موجود بر سر راه این کار است. نوسانات شدید ارزی اینقدر تاثیرگذار است که عملاً ما نمی‌دانیم سال آینده با چه وضعیتی روبه‌رو هستیم. در طول پنج سال نرخ ارز حدوداً ۱۰ برابر شد. در سال ۱۴۰۱ نرخ ارز از ۲۵ هزار تومان به ۵۰ هزار تومان در سال ۱۴۰۲ و در سال ۱۴۰۳ به ۶۰ هزار تومان رسید. این وضعیت هر صنعتی را زمین می‌زند. ارز ترجیحی سه ماده اولیه اساسی نظیر گندم، روغن و شکر در طول این سال‌ها برداشته شده و همین مسئله سبب افزایش قیمت همه مواد اصلی مورد نیاز صنعت شیرینی و شکلات شد. وضعیت تورمی بازار همه مواد مورد نیاز صنعت شیرینی و شکلات را تحت تاثیر قرار داد و طبیعی است که ما توان رقابت با کشورهای همسایه خود و البته توان رقابت با کشورهای جهان را نداریم و سهم بازار خود را در برابر سهم دیگر کشورها از دست می‌دهیم. صنعتی که حدود صد هزار نفر را به‌طور مستقیم وارد بازار کار می‌کند نیازمند توجه است. ده‌ها هزار شغل دیگر در کنار این صنعت به‌طور غیرمستقیم شکل می‌گیرد. از طرفی مصرف بیش از یک چهارم شکر و یک‌چهارم روغن کشور در صنعت شیرینی و شکلات نشان می‌دهد ارزش افزوده این صنعت در کنار اشتغال‌زایی خیلی برای اقتصاد کشور اهمیت دارد.
صنایع غذایی سهم ۷/ ۳درصدی از تولید ناخالص داخلی و سهم ۱۸درصدی از کل اشتغال صنعتی دارد. سهم صنایع غذایی از ارزش افزوده بخش صنعت حدود ۱۱ درصد و سهم صادرات آن نیز ۷/ ۳ درصد از کل صادرات صنایع است. از سوی دیگر در حال حاضر هشت هزار و ۳۰۰ واحد صنعتی ثبت‌شده با اشتغال ۳۶۱ هزار نفر و تولید ۴۰ میلیون تن فرآورده غذایی در کشور فعال هستند.
