چندگانگیهای صادراتی لوازم خانگی توسط «دنیای‌اقتصاد» بررسی شد
موشکافی صادرات لوازم خانگی
در شرایطی که صنایع نفتی ایران گرفتار تحریم‌های بین‌المللی شده و برخی از صنایع دیگر مانند خودروسازی نیز با مشکلاتی ازجمله زیان‌‌‌دهی مواجه شده، باید روی پتانسیل صادراتی برخی صنایع دیگر مانند لوازم خانگی تمرکز بیشتری داشت تا شاید با کاهش برخی موانع، بتوان از ظرفیت این صنعت استفاده کرد و هم شرایط ارزآوری مناسب‌تری داشت و هم اینکه به شکوفایی در تولید با‌کیفیت آن کمک کرد. گردش مالی لوازم خانگی در دنیا در سال ۲۰۲۲ حدود ۶۰۰ میلیارد دلار بوده که ۳۶۰ میلیارد دلار آن در کالاهای حجیم است و انتظار رشد ۷درصدی سالانه را به لحاظ گردش مالی در بازار دارد که در سال ۲۰۲۶ به ۸۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید.
افزایش تولید و رویای صادرات
البته صنعت لوازم خانگی در ایران هم مانند بسیاری از صنایع دیگر، در حوزه تولید و همچنین صادرات با چالش زیادی مواجه است و در این خصوص کمک دولت برای برون‌‌‌رفت از این چالش‌‌‌ها بسیار مهم و اساسی خواهد بود. تا چند سال پیش که بازار لوازم خانگی ایران در تسخیر برندهای خارجی و خصوصا کره‌‌‌ای بود شاید تصور تولیدات میلیونی در این صنعت بیشتر شبیه به یک رؤیا بود؛ اما با خروج تولیدکنندگان خارجی از بازارهای ایران که به بهانه تحریم‌ها انجام شد، تولید لوازم خانگی ایرانی به شکوفایی رسید و حالا طبق آمارهایی که از سوی برخی کارشناسان این صنعت اعلام می‌شود، سال گذشته تولیدکنندگان ایرانی در غیاب خارجی‌‌‌ها توانستند نزدیک به ۱۷ میلیون کالای لوازم خانگی انرژی‌بر (برقی و گازی) تولید کنند که این یک موفقیت بزرگ محسوب می‌شود.
حالا تولیدکنندگان ایرانی با اتکا به همین موفقیت‌ها، سعی در ارتقای کیفیت تولید کالای لوازم خانگی دارند تا شاید بتوانند بازار برخی از کشورهای منطقه را به دست بیاورند. این نگاه و رویای صادرات با حجم بالا درحالی به وجود آمده که متاسفانه بازارهای داخلی به دلیل تورم بالا، افزایش نرخ ارز، کاهش قدرت مصرف‌کننده و برخی دیگر از عوامل، در رکود سنگینی قرار گرفته و فروش نامناسب کالا در بازارهای داخلی، تولیدکنندگان لوازم خانگی ایرانی را وا داشته تا بیشتر از قبل به فکر افزایش میزان صادرات خود باشند.
موشکافی آمار صادراتی لوازم خانگی
بر اساس آمار منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت، در ۱۱ ماهه سال گذشته، ۳۵۷ میلیون دلار لوازم خانگی صادر شده و این درحالی است که در سال ۱۴۰۰ حدود ۳۲۷ میلیون دلار صادر شده بود. بنابراین ارزش صادرات لوازم خانگی در سال گذشته افزایش ۹درصدی داشته است. در همین خصوص دبیر انجمن صنفی کارفرمایی تولیدکنندگان لوازم خانگی کوچک گفته بود که بیشتر صادرات لوازم خانگی ایران مربوط به یخچال و کولر آبی است که کولر آبی بیشتر به عراق، افغانستان و سایر کشورهای با آب و هوای خشک صادر می‌شود. این درحالی است که در خیلی از کالاهای لوازم خانگی می‌توان نیاز کشور را با تولید داخلی تامین کرد ولی همچنان در برخی کالاها همچون مایکروویو، اسپیلت یونیت، قهوه‌ساز و چندکاره‌ها کمبود وجود دارد.
اما آمار صادراتی در بخش لوازم خانگی در حالی اعلام شده که برخی از کارشناسان و فعالان صنعت لوازم خانگی کشور نسبت به آن شک و شبهه‌هایی دارند. به عنوان مثال مسوول یکی از انجمن‌های مرتبط با تولید لوازم خانگی، مدتی پیش در خصوص شرایط صادراتی لوازم خانگی ایران به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفته بود: صادرات کالای لوازم خانگی ایرانی نیز مانند سایر محصولات با موانع و چالش‌های زیادی روبه‌رو است. به شکلی که صادرات در این بخش بیشتر از چند کانتینر در سال نیست. وی در همین خصوص تاکید کرده بود: در شرایطی که تحت تحریم‌های شدید بین‌المللی هستیم چگونه می‌شود انتظار داشت که حجم وسیعی از لوازم خانگی ایران به کشورهای دیگر صادر شود؟ این فعال صنعت لوازم خانگی در ادامه به عدم‌دسترسی تجار و صادرکنندگان ایرانی به سیستم بین‌المللی بانکی اشاره کرده و گفته بود: در این شرایط چگونه می‌توان پول و ارز حاصل از صادرات با حجم بالا را به کشور بازگرداند؟ دورانی که پول کالای صادراتی را به شکل چمدانی تحویل می‌گرفتیم گذشته و تولیدکنندگان به دلیل مشکلات و محدودیت‌های بزرگی که دارند، اغلب قید صادرات محصولات خود را می‌زنند.
ضعف برندینگ
یکی از مشکلاتی که در فضای تولید و به‌خصوص صادرات کالا در ایران وجود دارد ضعف برند شرکت‌های تولیدی است. برندسازی در دنیای کنونی لازمه فعالیت در یک بازار رقابتی بوده و باعث ایجاد تمایز می‌شود. به همین دلیل شناخته شدن و اعتماد به برند از سوی مصرف‌کننده، عامل بسیار موثری برای صادرات است. هم‌‌‌اکنون در بحث برند ملی ضعف بسیار فاحشی وجود دارد، به طوری که ایران را در جهان به‌‌‌عنوان یک کشور صنعتی به ویژه در حیطه لوازم خانگی نمی‌‌‌شناسند. همین ضعف هشدار می‌دهد که در راستای برندسازی دولت باید کاری انجام دهد چرا که در حال حاضر «Made In Iran» یک برند صنعتی شناخته نمی‌شود. مشکل دیگر در خصوص برندینگ در ایران این است که به علت اینکه فرآیند برندسازی نیازمند فعالیت و هزینه‌‌‌های دراز‌‌‌مدت بوده و کشور نیز در شرایط تورمی قرار دارد باعث شده که برخی تولیدکنندگان از موضوع برندسازی صرف نظر کنند و با کاهش قیمت کالا و افزایش فروش به سود مورد نظر خود دست پیدا کنند.
نبود رقیب و موضوع کیفیت
از سوی دیگر گفته می‌شود یکی از دلایلی که کالای لوازم خانگی ایران توفیق زیادی برای به دست آوردن بازارهای منطقه‌ای نداشته، کاهش کیفیت آنها نسبت به تولیدات خارجی است. برخی در این خصوص معتقد هستند در شرایطی که رقبای خارجی در بازار ایران حضور ندارند، سطح رقابت پایین آمده و باعث شده سطح کیفی فعالیت‌‌‌ها و محصولات رشد کافی نداشته باشد. از سوی دیگر کارشناسان معتقدند ممنوعیت واردات در عمل به‌‌‌جای اینکه به‌‌‌زعم سیاستگذار به نفع صادرات لوازم‌‌‌خانگی باشد، به این موضوع ضربه زد؛ چرا که با ممنوعیت واردات، بازار داخل به صورت انحصاری و بدون رقیب در اختیار تولیدکننده داخلی قرار می‌گیرد و تقاضا در این بازار ناخودآگاه افزایش یافته و انگیزه صادرات به‌‌‌مراتب کاهش می‌‌‌‌‌‌‌‌‌یابد. از طرف دیگر نبود رقیب قدرتمند خارجی، سطح رقابتی و کیفی تولیدات را کاهش می‌دهد و با برهم‌‌‌زدن نسبت عرضه و تقاضا روند افزایش قیمت را تشدید می‌کند. از همین رو بازنگری در سیاست‌‌‌‌‌‌‌‌‌های وارداتی برای افزایش قدرت رقابت و تقویت برندهای داخلی در حوزه صادرات باید در دستور کار سیاستگذار قرار گیرد.
امیدواری به آینده
فارغ از همه موانع و مشکلاتی که برای صادرات لوازم خانگی ایرانی به آن اشاره شد، عباس علی‌آبادی وزیر صمت چند بار تاکید کرده که به دنبال بهبود و ارتقای وضعیت و جایگاه لوازم خانگی کشور است. با توجه به برنامه دولت در این حوزه، می‌توان به افزایش میزان صادرات لوازم خانگی در آینده امیدوار بود. که اگر امیدی نبود این شرکت‌های تولیدی در زمینه صادرات سرمایه‌گذاری انجام نمی‌‌‌دادند. اما باید به شکلی برنامه‌ریزی شود که سرمایه‌گذار از بازگشت سرمایه خود مطمئن شده و بتواند سهم خود را از بازارهای بین‌المللی نیز به دست بیاورد. در این خصوص گفته می‌شود در کنار تلاش‌های وزارت صمت، وزارت امور خارجه نیز می‌تواند نقش موثری داشته باشد و برای کمک به افزایش صادرات، از ظرفیت دیپلماسی استفاده و از طریق رایزن‌های اقتصادی، شرایط را برای گسترش فضای صادراتی صنعت و به‌خصوص حوزه لوازم خانگی فراهم کند.
