حضور معنادار زنان در صنعت
کمبود نیروی کارصنعت با زنان جبران می شود؟
سنت و صنعت!
در بازار کار ایران مردان به‌صورت سنتی نسبت به زنان فرصتهای بیشتری داشته و نرخ اشتغال آنان در مشاغل صنعتی بالاتر از زنان است. بااین‌حال، به نظر می‌رسد این وضعیت در برخی استان‌ها متفاوت است و زنان سهمی بالاتر از مردان در اشتغال گروه صنعت دارند.
بر اساس داده‌های مرکز آمار در تابستان پارسال، ۲۶.۵ درصد از زنان شاغل، در بخش صنعت مشغول به فعالیت بوده‌اند که سهم استان‌های مختلف با یکدیگر برابر نبوده است. در سال ۱۴۰۲ از میان ۳۱ استان کشور، سهم زنان از اشتغال بخش صنعت در ۴ استان بیشتر از ۴۰ درصد بوده است. همچنین، این نسبت در ۱۶ استان بین ۲۰ تا ۴۰ درصد قرار داشته و درنهایت، سهم زنان از اشتغال در بخش صنعت در ۳ استان به کمتر از ۱۰ درصد می‌رسد. از میان این استان‌ها، استان سیستان و بلوچستان با۶۱ درصد و پس‌ازآن به ترتیب هرمزگان، آذربایجان شرقی، قم و اصفهان با ۳۶.۸ درصد بیشترین فعالیت زنان در بخش صنعت را داشته‌اند . تا پایان تابستان سال قبل ۵۶.۸ درصد از بانوان شاغل در بخش «خدمات» مشغول به فعالیت بوده‌اند. بدین ترتیب این بخش، بیشترین سهم از اشتغال بانوان را به خود اختصاص داده است. پس‌ازآن بخش «صنعت» اشتغال ۲۶.۵ درصد از زنان شاغل را تامین نموده است. بنابراین سال گذشته اشتغال زنان اصفهانی در حوزه صنعت، جایگاه پنجم کشور را داشته است.امسال اما در جهشی آشکار اصفهان کنار سیستان و بلوچستان قرارگرفته و نرخ بیش از ۵۴درصد را از آن خودکرده است.باید به این نکته توجه کرد که نرخ مشارکت اقتصادی زنان اصفهانی در سال جاری حدود ۱۵.۵درصد بوده و نسبت به متوسط کشور که حدود۱۴ درصد گزارش‌شده، بالاتر است. بنابراین نیمی از ۱۵.۵ درصد جامعه زنان اصفهانی که در جستجوی کار بوده‌اند در حوزه صنعت شاغل شده‌اند.
داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که در بهار امسال، زنان در استان سیستان و بلوچستان بیشتر از نصف اشتغال بخش صنعت را به خود اختصاص داده‌اند. در مقابل، در ۱۳ استان کشور سهم زنان از اشتغال بخش صنعت کمتر از ۲۰ درصد است. همچنین، در سه استان کشور زنان حتی ۱۰ درصد از اشتغال بخش صنعت را هم به دست نیاورده‌اند.طبق گزارش مرکز آمار، در بهار امسال سهم زنان از اشتغال بخش صنعت در کل کشور به‌طور میانگین ۲۵.۵ درصد بود. به‌عبارت‌دیگر، از هر ۱۰۰ زن شاغل، ۲۵ زن در بخش صنعت مشغول به کار بودند.
بدین ترتیب در استان‌های سیستان و بلوچستان، اصفهان، آذربایجان شرقی، چهارمحال و بختیاری و قم با بیشترین شاغلان زن در بخش صنعتی سهمی بین ۵۴.۸ تا ۳۸ درصدی در اشتغال دارند. رشد بیش از ۱۷درصدی اشتغال زنان اصفهانی در حوزه صنعت در مدت یک سال نشان‌‌‌دهنده افزایش گرایش زنان به مشاغل صنعتی یا افزایش فرصتهای شغلی برای آن‌ها در این بخش است که البته به علت فاصله زیاد نرخ مشارکت زنان اصفهانی نسبت به مردان باید گفت گسترش مشاغل صنعتی هنوز به‌طور نامتوازن به نفع اشتغال مردان عمل می‌کند.
تحلیل داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که در بهار امسال، یک‌میلیون و ۹ هزار و ۵۳۳ زن در بخش صنعت مشغول به کار بودند یعنی حدود ۲۵.۵ درصد از زنان در بخش صنعت کار می‌کنند. آمار اشتغال زنان در بخش صنعتی امسال نسبت به مدت مشابه بهار سال گذشته روند رو به رشد داشته است و شامل یک درصد یعنی چیزی حدود ۲۹ هزار و ۵۵ نفر به تعداد زنان شاغل در بخش صنعت افزوده‌شده است.
درمجموع آمار جدید نشان می‌دهد علی‌رغم برخی پیشرفت‌‌‌ها، زنان ایرانی همچنان با چالش‌‌‌های جدی در زمینه مشارکت اقتصادی به‌ویژه در بخش صنعت روبه‌رو هستند. شکاف عمیق جنسیتی در نرخ مشارکت اقتصادی، چالش‌‌‌های پیشِ روی زنان تحصیل‌‌‌کرده در یافتن شغل مناسب و روند نامتوازن رشد اشتغال در بخش صنعت، همگی نشان‌‌‌دهنده نیاز به سیاست‌گذاری‌های هدفمند و جامع برای بهبود وضعیت زنان در بازار کار ایران است.
کارنامه زنان در اشتغال صنعتی
در حال حاضر تامین نیرو در بازار کار با سه پدیده متفاوت مواجه شده است: رویگردانی مردان از کارگری در کارخانه‌ها و جذب گسترده زنان با دستمزد نازل که این مساله گویای وضعیت نامطلوب تولید است. مهاجرت کارگران بامهارت متوسط و بیشتر به خارج از کشور و جایگزینی کارگران خارجی بامهارت پایین. به نظر می‌رسد اتفاقات فوق باعث جهش اشتغال زنان در حوزه صنعت شده باشد اما آماری از استخدام در حوزه‌های مختلف و زیرمجموعه‌های صنعتی وجود ندارد که بتوان چرایی وضعیت موجود را به‌درستی تحلیل کرد. در این زمینه تعدادی پژوهش در دسترس است که هرچند زمان گردآوری اطلاعات آن‌ها مربوط به سالیان گذشته است، اما می‌توان به داده‌های آن استناد کرد.
در سال۸۸مقاله "بررسی روند اشتغال زنان در مقایسه با مردان، و عوامل موثر بر سهم اشتغال زنان در بخش صنعت ایران" در نشریه مطالعات زنان توسط اسماعیل ابونوری و همکاران منتشر شد. در این پژوهش اشتغال صنعتی زنان در دوره زمانی 1379 تا 1384, موردمطالعه قرارگرفته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که صنایع «مواد غذایی و آشامیدنی» و «تولید منسوجات», نسبت به سایر صنایع, دارای بیشترین تعداد کارکنان زن بوده و بیشترین رشد نسبی شاغلان زن در صنعت انتشار،چاپ و تکثیر رسانه‌های ضبط‌شده صورت گرفته است. کارگران ماهر دارای بیشترین سهم و مهندسان و تکنسین‌ها دارای کم‌ترین سهم در صنایع کشور هستند و شاغلان زن در قسمت غیر تولیدی، بیشترین سهم و شاغلان زن تکنسین و مهندس کم‌ترین سهم (اغلب کمتر از 10درصد) اشتغال زنان را در بیشتر صنایع ایران به خود اختصاص داده‌اند. همچنین داده‌های فوق نشان داد در صنایعی که بنگاه‌های آن‌ها با مدیریت خصوصی اداره می‌شوند، اشتغال زنان به‌طوری معنادار بیشتر است.
پژوهش" تحلیل عوامل مؤثر بر اشتغال زنان در کارگاه‌های صنعتی ایران" با نویسندگی علیرضا امینی و همکاران نشان داد در فاصله سال‌های ۷۳تا۸۵رفع موانع رشد تولید در صنایع، به افزایش اشتغال زنان بیشترین کمک را کرده و همچنین فرضیه جانشینی نیروی کار زنان با سرمایه فیزیکی و نیروی کار مردان تایید شد. درنهایت مشخص شد اگرچه دستمزد واقعی زنان تأثیر منفی بر اشتغال زنان دارد ولی این تاثیر معنادار نیست.
پژوهش دیگری با عنوان " اثر اشتغال زنان در بخش صنعتی بر رشد اقتصادی ایران" که توسط سیمین قادری و همکاران در سومین کنفرانس ملی سالانه اقتصاد، مدیریت و حسابداری در سال 1397ارایه شد، تاثیر معنادار و مثبت اشتغال زنان بر رشد اقتصادی ایران را تایید کرد و نشان داد که فرصتهای شغلی برای زنان در بخش صنایع به پایین‌ترین سطح خود رسیده است.
