شکاف جنسیتی بازار کار
در اصفهان نرخ مشارکت اقتصادی مردان، پنج برابر زنان است
نرخ مشارکت اقتصادی در میان مردان در سه‌ماه نخست سال ۱۴۰۲ با افزایش ۰.۳۲ درصدی نسبت به دوره مشابه سال گذشته به ۶۸.۳ درصد رسیده است. این در حالیست که نرخ مشارکت زنان نیز با رشد ۰.۳ درصدی، رقم ۱۴.۱ درصدی را ثبت کرد! نرخ بیکاری زنان حدود دو برابر نرخ بیکاری مردان است. این مسئله نشان می‌دهد زنان در مقایسه با مردان از فرصت‌های شغلی، درآمد و امنیت شغلی کمتری برخوردارند و در مقابل شوک‌های اقتصادی نیز آسیب‌پذیرتر هستند.
خروج از بازار کار
نرخ مشارکت اقتصادی زنان از مردان ایرانی کمتر است و همان تعداد اندکی که تمایل به کاردارند هم نمی‌توانند شاغل شوند.بررسی داده‌ها در سطح کشور نشان می‌دهد که به‌طور متوسط از هر ۱۰۰ نفر شاغل ایرانی تنها ۱۸ نفر از آن‌ها را زنان تشکیل می‌دهند و تعداد شاغلان زن تنها در دو بخش سلامت و آموزش از مردان بیشتر است و این در حالی است که از هر ۱۰۰ بیکار، ۳۲ نفر زن هستند. درواقع زنان در بازار کار به میزان کمتری نسبت به مردان توانسته‌اند به شغل دست پیدا کنند. یعنی زنان در بازار کار با فرصت‌های کمتری مواجه شده‌اند.
این نسبت در اصفهان هم صدق می‌کند.نرخ مشارکت اقتصادی زنان اصفهانی در پاییز۱۴۰۲ به ۱۵.۴درصد رسید که در این تاریخ نرخ مشارکت اقتصادی مردان ۷۱درصد بوده است.نرخ بیکاری زنان در پاییز سال گذشته ۱۵.۸درصد و مردان ۷.۱درصد ثبت شد.
سال ۹۷ بهترین سال برای زنان بود. در این سال سهم زنان از کل شاغلین حدود ۱۸ درصد برآورد شد. به‌عبارت‌دیگر، از هر ۱۰۰ نفر شاغل، ۱۸ نفر آن‌ها زن بودند. در اصفهان هم بیشترین نرخ مشارکت در سال ۹۷ ثبت شد که ۱۹.۹درصد بود.
در سال ۹۹ و هم‌زمان با اوج گیری کرونا ازآنجا‌که اشتغال زنان از نوع ناپایدار بود، سرعت خروج زنان از بازار کار بیشتر از مردان بود تا سهم آن‌ها از بیکاری به پایین‌ترین نرخ برسد. در این سال سهم زنان از بیکاری حدود ۲۷ درصد محاسبه شد.
۶سال با اشتغال زنان
در سال ۱۳۹۷، نرخ مشارکت به بالاتر از ۴۳درصد افزایش داشت. درعین‌حال که نرخ بیکاری و به‌طور خاص نرخ بیکاری زنان نیز به‌طور قابل‌توجهی بالابود. بالا بودن نرخ بیکاری و نرخ مشارکت اقتصادی زنان به‌طور هم‌زمان نشان می‌دهد که تعداد زیادی از مردم جویای کار هستند ولی بازار کار ظرفیت پذیرش این حجم از نیروی کار را ندارد. در سال ۹۸نرخ مشارکت زنان و مردان در اصفهان هم‌زمان با کشور اندکی افت کرد. همه‌گیری کرونا در بهار ۱۳۹۹ بیشترین آسیب را به زنان وارد کرد. در پی شیوع کرونا، بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک و خرده‌فروشی که عمدتاً توسط زنان اداره می‌شدند، تعطیل شدند. باوجود کاهش تعداد کل بیکاران، تعداد زنان بیکار در کشور به حدود ۳۲درصد از کل بیکاران افزایش پیدا کرد. در اصفهان نرخ بیکاری مردان افزایش یافت و به۹.۹درصد رسید ولی نرخ بیکاری زنان کاهش یافت و به۱۶ درصد رسید. علت آن را می‌توان در رشد نرخ مشارکت اقتصادی مردان و کاهش نرخ مشارکت اقتصادی زنان در اصفهان دانست. چراکه کرونا باعث خروج تعداد زیادی از زنان از جمعیت فعال و از دایره تعریف بیکاری شد.
در بهار ۱۴۰۰، نرخ بیکاری و نرخ مشارکت اقتصادی زنان اصفهانی افزایش یافت. یعنی بازار کار برای زنان وضعیت خوبی نداشت. شواهد حاکی از آن است که حتی پس از بهبودی از کرونا نیز بازار کار به دوران قبل خود بازنگشته است و این وضعیت برای زنان بسیار بدتر بوده است. پس از کرونا، تعداد بیکاران تحصیل‌کرده کاهش یافت، اما تعداد زنان بیکار تحصیل‌کرده تغییر چندانی نکرد. این نشان می‌دهد که بازار کار ظرفیت لازم برای جذب نیروی کار تحصیل‌کرده زن را ندارد.
از بهار ۱۴۰۱ نرخ مشارکت اقتصادی زنان و مردان به‌طور ملایم صعودی بود. نرخ بیکاری مردان و کل جامعه نیز سیری نزولی داشت، ولی نرخ بیکاری زنان افزایش یافت.
در سال گذشته اما نرخ بیکاری زنان اندکی کاهش یافت ولی نرخ مشارکت اقتصادی آن‌ها در اصفهان با سال۱۴۰۱چندان تفاوتی نداشت.
سال گذشته حدود ۲ میلیون و ۱۵۰ هزار نفر در کشور بیکار بودند که حدود ۴۰ درصد از این افراد فارغ‌التحصیل آموزش عالی بودند. بیش از ۵۳ درصد از بیکاران تحصیل‌کرده را زنان تشکیل می‌دادند. بررسی‌ها نشان می‌دهد از هر سه بیکار، یک نفر زن است و از هر دو بیکار دانشگاه رفته، یکی زن است. (سایت پنجره – ۲۴تیر ۱۴۰۳)
در بهار سال ۱۴۰۳ کل جمعیت شاغل در بازار کار ایران ۲۴ میلیون و ۷۴۵ هزار نفر است که از این تعداد ۳ میلیون و ۹۵۶ هزار نفر زن هستند که معادل ۱۶ درصد از کل جمعیت شاغل کشور است. ( اکو ایران – ۴ مرداد ۱۴۰۳)
بنابراین ۸۴درصد از جمعیت شاغلان در ایران سهم مردان و تنها ۱۶درصد سهم زنان است. این نسبت حاکی از عدم دسترسی به فرصت‌های شغلی برابر است که زنان تنها از کمتر از یک‌چهارم آن برخوردارند.
امسال نرخ بیکاری کل جامعه ایران به کمترین حد خود در ۲۰بهار گذشته رسیده است. بااین‌وجود، نرخ مشارکت اقتصادی همچنان از دوران پیش از کرونا کمتر است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که نرخ مشارکت اقتصادی زنان حدود یک‌پنجم و نرخ بیکاری آن‌ها ۲.۵ برابر مردان است. این بدان معناست که باوجود برابری در جمعیت حاضر در نیروی کار، شکاف جنسیتی بر بازار کار حاکم است.
دلایل خروج زنان از بازار کار
در ایران عوامل مختلفی بر نرخ مشارکت اقتصادی زنان تاثیر دارد. در ۸۱نشریه"زن در توسعه و سیاست" پژوهش "مدلی برای تبیین نرخ مشارکت اقتصادی زنان شهری و تحولات آینده" را توسط لادن نوروزی و همکاران منتشر کرد. نتایج مدل ارائه شده در این تحقیق, نشان داد که مهم‌ترین عامل موثر بر افزایش مشارکت زنان شهری در بازار کار ایران, سطح تحصیلات آنان است. افزایش سهم زنان دارای تحصیلات عالی در سال‌های آتی, به‌تنهایی می‌تواند سالانه نزدیک به۰.۵درصد بر نرخ مشارکت زنان شهری بیفزاید. بالا رفتن سن ازدواج و افزایش سهم نسبی دختران مجرد از جمعیت زنان, دومین عامل موثر در افزایش نرخ مشارکت زنان خواهد بود.
کاهش قدرت خرید و تغییر ساختار سنی جمعیت از دیگر عوامل تأثیرگذار درروند رشد نرخ مشارکت زنان هستند. از سوی دیگر افزایش نرخ بیکاری, موثرترین اهرم در جهت کاهش نرخ مشارکت زنان شهری است.
بازخوانی دوباره داده‌های این پژوهش تاکید می‌کند که وضعیت بازار کار زنان تغییر کرده چراکه در حال حاضر همه مولفه‌های فوق وجود دارد ولی نرخ مشارکت زنان کاهش محسوس داشته است.
پژوهش دیگری به‌تازگی با عنوان " عوامل و بسترهای پایین بودن نرخ مشارکت اقتصادی زنان ایران" به نویسندگی نادر مطیع حق‌شناس و همکاران منتشرشده که نشان می‌دهد:"تصمیم زنان برای فعالیت در نیروی کار، تحتتاثیر بسیاری از عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است که برخی از آن‌ها به آهستگی در طول زمان تغییر می‌کنند، درحالی‌که برخی دیگر می‌توانند به‌سرعت، توسط تغییرات در سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی دولت‌ها تحتتاثیر قرار گیرند.تاثیر تعیین‌کننده ساختار جمعیت بر بازار کار، افزایش تقاضا برای ایجاد فرصت تحصیل در سطوح عالی و افزایش تقاضای دانش‌آموختگان دانشگاهی برای ورود به بازار کار، ایجاد دوگانگی بین نظام آموزش و بازار کار زنان که بخشی به فشارها و اجبارهای توسعه و سپس به فرهنگ و سنت‌های حاکم مرتبط است، روشن نبودن رابطه کار و باروری، جداسازی مشاغل، محدودیت تنوع شغلی و فرصت‌های ارتقای شغلی برای زنان در سطوح بالای مدیریتی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصادی-اجتماعی و جمعیت شناختی موضوع بودند.به‌طورقطع کوچک بودن حجم اقتصاد کشور و مساله عدم ثبت اشتغال غیررسمی زنان نیز تاثیر قابل‌ملاحظه‌ای بر نرخ مشارکت زنان داشته است."
