رئیس سازمان دامپزشکی کشور در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» اعلام کرد:
دامپزشکان، حافظان نظام سلامت
ضرورت توجه به نقش دامپزشکی در سلامت و ایمنی مواد غذایی از مزرعه تا سفره
با توجه به اینکه سرمایه دامی و سرمایه‌گذاری انجام شده در زیر بخش دام و طیور بر اساس آمارهای به دست آمده در سال ۱۴۰۲ بیش از ۶۰۰ هزار میلیارد تومان سرمایه در صنعت دام، طیور و صنایع وابسته که ۱۰۰ درصد سرمایه‌ها متعلق به بخش خصوصی است برآورد می‌شود، این صنعت بعد از نفت یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های ملی در کشور است . باید توجه داشت ایران در تولید محصولات دامی جز ۳۰ کشور دنیا قرار داد، بالاخص در زمینه گوشت گوسفند رتبه چهارم، گوشت بز رتبه هفتم، گوشت طیور رتبه نهم، عسل رتبه یازدهم، گوشت گاو میش رتبه سیزدهم، گوشت شتر رتبه نوزدهم، شیررتبه بیست و یکم و در تولید گوشت گاو رتبه سی و یکم جهان را دارد. از انجا که بهره‌برداران و دریافت‌کنندگان خدمات دامپزشکی تمام جامعه اعم از عشایری، روستایی و شهری را در بر می‌گیرد، در بحث سلامت غذا، علاوه بر مخاطرات بیولوژیکی (باکتریایی، ویروسی، انگلی و قارچی)، مخاطراتی از قبیل باقیمانده‌های دارویی به ویژه آنتی بیوتیک‌ها، هورمون‌ها، سموم و آفتکشها، فلزات سنگین (سرب، جیوه، کادمیوم، مس و ...) در سلامت مواد غذایی نیز باید مورد توجه، نظارت و کنترل قرار گیرند. برای پیگیری تلاش‌های انجام شده در بخش دامپزشکی بامجتبی نوروزی رئیس سازمان دامپزشکی کشور به گفت‌وگو نشسته‌ایم.
ماهیت وظایف و خدمات دامپزشکی، کمک به بهبود بهره وری و ارتقای تولید و کاهش ضایعات محصولات در بخش دام، طیور، آبزیان و صنایع مرتبط، ارتقای کیفیت بهداشتی مواد خام دامی از طریق مبارزه با بیماری‌های دامی و اقدامات نظارتی و نیز کمک به ارتقای بهداشت عمومی با کنترل بیماری‌های قابل انتقال به انسان و تضمین سلامت و ایمنی محصولات دامی است آیا در این بخش‌ها موفق عمل کرده‌ایم؟
در ابتدای گفت‌وگو باید خاطرنشان کنم منابع تولید و خوراک هر کشوری در اختیار بخش کشاورزی است و از این رو اگر می‌خواهیم مشکلات بهداشتی کشور در حوزه تغذیه حل شود باید به حوزه وزارت جهاد کشاورزی و حوزه دام و حفظ نباتات اهمیت دهیم.
در سال ۱۳۵ میلیون تن محصولات کشاورزی در کشور تولید می‌شود که ۱۷ میلیون تن از این محصولات در حوزه فرآورده‌های دامی شامل دام، طیور، آبزیان، زنبور عسل و کرم ابریشم است.
حمایت، بهبود و ارتقای بهداشتی و کمی و کیفی این میزان محصولات وظیفه سازمان دامپزشکی است که با نظارت، کنترل، واکسن‌های متعدد، داروها، ضدعفونی‌ها در محیط‌های پرورش انجام می‌شود. به طور کلی این سازمان بر تولیدات ۱۱ میلیون و ۵۰۰ هزار تن شیر استحصال شده، یک میلیون و ۱۵۰هزار تن گوشت قرمز، یک میلیون و ۲۵۰هزار تن آبزیان ،یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن تخم مرغ و ۲میلیون و ۶۰۰ هزار تن گوشت مرغ نظارت کیفی بالایی دارد.
که اگر فعالیت‌های شبانه روزی همکاران این سازمان در اقصی نقاط کشور نبود این تولید،از لحاظ کیفی و کمی به این میزان نمی‌رسید. در دوران قبل از انقلاب کل تولیدات بخش کشاورزی ۳۵ میلیون تن بود که این رقم با مساعدت‌های فراوان و نظارت‌های بهداشتی به رقم بالایی رسیده است. افزایش ۱۰۰ میلیون تن به میزان تولید سالانه ناشی از ارتقای حوزه بهداشت در بخش کشاورزی و حفظ امنیت غذایی است. در حوزه دام و طیور اتفاق‌های خوبی در بخش بهداشت این دو حوزه رخ داده است باید یادآور شوم بیماری در بین دام و طیور مساله‌ای بسیار حیاتی است چرا که با یک مورد از جمله آنفلوانزای طیور ما بخش بزرگی از یک سبد غذایی را از دست می‌دهیم. بنابراین حفظ و ارتقای بازار ۱۷ میلیون تنی این محصولات نشان از تلاش‌های مستمر دارد.
البته ما بر ۱۳ میلیون تن نهاده وارداتی از جمله گندم،سویا، ذرت ، حوزه داروها و واکسن‌ها که داستان مفصلی دارد نیز نظارت دقیق داریم.
بنابراین می‌توانیم ادعا کنیم سازمان دامپزشکی در این حوزه‌ها موفق بوده است؟
در حال حاضر سه چالش عمده غذایی و افزایش گرسنگی در جهان، نبود تعادل در رژیم غذایی روزانه و چالش‌های تولید متاثر از فرسایش خاک، کمبود آب و تهدیدات زیست‌محیطی است، با توجه به اینکه تهدیدات جدید ایمنی مواد غذایی به‌طور مداوم در حال ظهور است، تغییرات در محیط‌زیست و افزایش مقاومت میکروبی، امنیت غذایی و ایمنی غذایی پایدار را تهدید می‌کند.
در این خصوص کاهش میزان تلفات و افزایش سطح ایمنی در مقابل بیماری‌های مختلف نشان می‌دهد عملکرد این سازمان مطلوب بوده است و براساس آمارها سرویس‌های دامپزشکی کشور یکی از سرویس‌های مطلوب غرب کشورهای آسیا است و حرف‌های خوبی برای گفتن دارد.
به چه میزان در بخش دارو و سلامت دام و طیور به کشورهای دیگر وابسته هستیم؟ برای کاهش این وابستگی چه اقداماتی تا کنون داشته‌ایم؟ آیا در این زمینه تفکرات و سیاست‌های جدی برای صادرات دارو و خدمات پزشکی به کشورهای دیگر اجرا شده است؟
سالی حدودا یک میلیارد دلار واردات دارو، مواد ضد عفونی کننده و واکسن‌ها، مباحث مکمل و ریز مغذی‌ها داریم که البته کشور ما در زمینه تولید داروها، واکسن‌ها و پکین‌ها به نقاط خوبی رسیدیم، اما چالش‌های جدی در مواد اولیه این موضوعات داریم.
البته کارهای خوبی در زمینه تولید مواد اولیه نیز توسط دانش بنیان‌ها ایجاد شده است و برای ارتقای این موارد سازمان دامپزشکی آماده هر نوع حمایتی برای ورود بیشتر دانش بنیان‌ها به این عرصه است.
آیا توانسته‌ایم در حوزه صادرات داروها ورود کنیم؟
طی سال‌های اخیر در حوزه صادرات اقدام‌هایی داشته‌ایم به طور مثال بخشی از شرکت‌های خصوصی در حوزه واکسن صادرات خوبی داشته اند که به کشورهای آفریقایی و کشورهای همسایه صادر می‌شود .البته هنوز به صادراتی که مد نظر خودمان است نرسیدیم.
چرا ما در بهداشت کلی کشاورزی موفق بوده‌ایم، اما نتوانسته‌ایم در مواد اولیه تا حدودی خود کفا شویم مشکل کجاست؟
به دلیل محدودیت‌های داخلی و خارجی و کمبود نقدینگی نتوانسته‌ایم در مواد اولیه موفق عمل کنیم البته طی سال‌های اخیر شرکت‌های خوبی در این حوزه‌ها ورود کرده‌اند که نیازمند رفع موانع پیش رویشان هستند.
باید متذکر شوم در گذشته دور، محور اصلی فعالیت‌های دامپزشکی واکسیناسیون، کنترل بیماری‌ها به‌ویژه بیماری‌های مشترک بین دام و انسان و قرنطینه تعریف شده بود؛ اما امروز علاوه بر بروزرسانی محورهای قبلی، در بحث تجارت بین‌المللی اعم از واردات، صادرات و ترانزیت کالاهای دامی نقش اساسی ایفا می‌کند. بنابراین در این راستا سازمان دامپزشکی کشور به‌دنبال بازمهندسی در فرآیندهای سازمانی است و با ایجاد مرکز بیماری‌های منتقله دامی و فرآورده‌های خام دامی به دنبال بنیان گذاشتن دامپزشکی نوین در کشوری است.
بخشی از چالش‌های دامپزشکی با نهاده‌های دامی است چرا کشور ما تمرکز جدی برای تامین این نهاده‌ها ندارد؟
با توجه به اقلیم، محدودیت آب و خاک و خشکسالی‌های مکرر هر ساله مجبور به واردات متعدد سویا و ذرت وغیره هستیم . بنابر این در بخشی از موارد می‌توانیم به خودکفایی برسیم و در برخی محصولات باید به خود اتکای فکر کنیم و در مواردی هم نگاه جدی به واردات داشته باشیم.
چه اقدامات دامپزشکی به مناطق کم برخوردار ارائه می‌کنید ؟
بخشی از عملیات واکسیناسیون در مناطق روستایی و عشایری سازمان دامپزشکی کشور با بهره‌گیری از توان بخش خصوصی انجام و بخشی دیگر توسط کارکنان خدوم سازمان عملیاتی می‌شود، نظر به اهمیت بیماری‌های دامی در صنعت و تولیدات دامی‌کشور و در مواردی بویژه در مناطق کم‌برخوردار ناخواسته در زنجیره‌ای قرار گرفتیم که دامدار شناخت کافی از بیماری و شیوه پیشگیری از آن ندارد. بنابراین وظیفه سازمان دامپزشکی کشور در حمایت از این صنعت و اقتصاد روستایی و عشایری کشور سنگین‌تر شده و عملیات واکسیناسیون را از تامین و توزیع و تزریق به صورت رایگان به مردم خدمت‌رسانی می‌کند تا از رخداد بیماری‌ها پیشگیری و موارد بروز برخی نیز تا حد ریشه کنی همگام با تعهدات بین‌المللی پیگیری شود.
کنترل بیماری‌های واگیردار و آموزش بهداشت عمومی از جمله مهم‌ترین اهداف بهداشتی است و دامپزشکی از دستگاه‌های اصلی در سیاست‌گذاری، تحقیقات، نظارت برنامه‌های کنترل و پیشگیری بیماری‌ها و... است که نقش بسزایی در تحقق این اهداف دارد. آیا سیاست‌های ما در این بخش همسو و همتراز جوامع پیشرفته است ؟ چه چالش‌هایی در این بخش وجود دارد؟
نقش دامپزشکی در سلامت و ایمنی مواد غذایی از مزرعه تا بشقاب بعنوان نقشی استراتژیک و کلیدی بسیار حائز اهمیت و انکار‌ناپذیر است. در واقع با توجه به ابعاد گسترده وظایف و مسوولیت‌ها، دامپزشکی یکی از ارکان اساسی زمینه‌ساز امنیت غذایی محسوب می‌شود. در نگاه کلی، نقش دامپزشکی را می‌توان در سه محور عمده و اساسی شامل بعد اقتصادی، بعد بهداشتی و بعد تحقیقاتی و پژوهشی دانست که این سازمان طی سال‌های اخیر تواسنته اقدامات مطلوبی در این سه سطح داشته باشد.
ما سطح ایمنی خوبی در حوزه دام و طیور ایجاد کرده‌ایم از لحاظ واکسناسیون و سطح ایمنی در جایگاه قابل قبولی قرار داریم که امیدواریم این سطح ایمنی را ارتقا دهیم.
نظارت بر مراکز تولید فرآورده‌های خام دامی، کشتارگاه‌ها، دامداری‌ها نقش مهمی در تولید فراورده‌های خام دامی سالم و بهداشتی دارد. در صورتی که فعالیت‌های بهداشتی دامپزشکی به شکل مطلوب ارایه نشود سبب شیوع انواع بیماری‌های واگیر دام و طیور و بیماری‌های قابل انتقال از دام به انسان شده و علاوه بر بروز بحران‌ها و مخاطرات بهداشتی برای مردم و جامعه انسانی، باعث ضرر و زیان‌های سنگین اقتصادی به دامداران و مرغداران می‌شود. در این خصوص چه اقدامات پیشگیرانه‌ای داشته‌ایم؟
نظارت دامپزشکی بر کلیه مراحل زنجیره تولید، فرآوری، توزیع و عرضه از یک سو و بهداشت و پیشگیری و کنترل بیماری‌های قابل انتقال از دام به انسان از سوی دیگر، نقش مهم دامپزشکی در توسعه پایدار امنیت غذایی و ارتقا سلامت عمومی جامعه را مشخص می‌کند. در همین راستا بحث پایش باقیمانده‌های دارویی به ویژه آنتی بیوتیک‌ها، هورمون‌ها، سموم و آفتکشها، فلزات سنگین (سرب، جیوه، کادمیوم، مس و ...) در سلامت مواد غذایی نیز بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است.
صدها نوع بیماری مشترک یا قابل انتقال از دام به انسان شناخته شده است که می‌توانند از طرق مختلف به انسان منتقل شده و خطری جدی برای سلامت انسان‌ها ایجاد کند. به عنوان مثال، مصرف فرآورده‌های خوراکی مثل گوشت، شیر، تخم‌مرغ و... یا استفاده از فرآورده‌های غیرخوراکی مثل پشم، پوست مو، پر و... یا از طریق تماس‌های محیطی مستقیم و غیر مستقیم با حیوانات و قرار گرفتن در چرخه‌های مختلف زیست محیطی عوامل بیماری‌زا، ممکن است باعث وقوع و شیوع بیماری‌های قابل توجهی در انسان‌ها می‌شود.
بنابراین سازمان دامپزشکی روی کلیه مراکز تولید، توزیع، عرضه و دپو درسراسر کشور نظارت جامع و قرنطینه‌ای دارد و تمام آزمایشگاه‌های این ارگان و همچنین از توان ۵۰هزار نفری بخش خصوصی در این عرصه در مباحث پیشگیری و درمان بهره می‌برد.
و سخن آخر ؟
دامپزشکان در واقع سربازان گمنام نظام سلامت بوده و حضور آنان را در فعالیت‌های گسترده علمی، تحقیقاتی و اجرایی در بخش‌های دامپزشکی، پزشکی، صنایع غذایی و دارویی، برای حفظ سلامت جامعه و محیط زیست مهم و نشان از ظرفیت و توانایی علمی بالای این حرفه است.
