خانۀ پدریِ ادارۀ میراث فرهنگی در انتظار صاحبخانۀ جدید
خانۀ حاج حسن غفوری یکی از بناهای دورۀ محمدشاه و ناصرالدین شاه قاجار است که در ضلع جنوبی میدان شهشهان قرار دارد. مالک این خانه، تاجری بود که به علت تجارت با قزوین، به قزوینی شهرت داشت و لذا این خانه که تا اوایل دهۀ ۵۰ مسکونی بود به خانه قزوینی‌ها شهرت یافت در سال ۵۳ توسط دولت وقت، خریداری و بعد از مرمت در سال ۱۳۶۰ با نام دفتر فنی سازمان ملی حفاظت آثار باستانی استان اصفهان گشوده شد. ازاین‌رو به‌عنوان نخستین پایگاه اداره میراث فرهنگی استان اصفهان نیز شناخته می‌شود. خانه قزوینی‌ها که سال ۵۴ در فهرست میراث ملی به ثبت رسیده است و در پروندۀ ثبتی آن چنین آمده است: «در قسمت غربی خانه یک سالن وجود دارد که سقف آن صاف و گیلویی آن مقرنس شیر و شکر است. شاه‌نشین خانه در بالا و دارای یک سقف هلالی شکل مقرنس است. طاقچه بلندها و طاقچه‌ها هم گچبری مقرنس شیر و شکر شده و فاصلۀ طاقچه بلند و طاقچه گچبری مقرنس ریز است. ارسی در جلو دارای شیشه‌های بزرگ سفید است. در جبهۀ جنوبی خانه نیز یک سالن دارای دو شاه‌نشین در عقب و جلو است که تنها ارسی جلوی سالن سه دری با شیشه‌های رنگی (سبز، زرد، سرخ و آبی) سالم و کتیبۀ این ارسی باارزش است. راه ورودی این خانه هم از خانه اول و هم از داخل کوچه است و در حدود ۸۰۰ مترمربع مساحت دارد.»
خانۀ کهکشانی
اما معماری و ظرافت خانۀ قزوینی‌ها نسبت به خانۀ کهکشانی بسیار چشمگیرتر است. جبهه شمالی خانۀ کهکشانی اصلی‌ترین فضای خانه است که به‌صورت یک تالار در قسمت میانی و دو اتاق سه‌دری در طرفین است.
پروندۀ ثبتی این خانه اشاره می‌کند: «این خانه دارای پلان مربع‌شکل از نوع حیاط مرکزی است که فضاهای مختلف در سه جبهه آن شکل گرفته‌اند. سه‌دری‌ها ایوان‌های به صورت متقارت در پیش‌رو دارند و دو اشکوبه‌اند. طبقه‌های بالا توسط ارسی‌هایی با قوس هلالی به حیاط مشرف می‌شوند. همه فضاها در این جبهه دارای پوشش تخت است و تالار طاقچه و طاقچه بلندهایی با قوس هلالی دارد. دسترسی به اشکوب بالا توسط راه‌پله‌هایی در دو گوشه شمال شرقی و شمال غربی میسر می‌شود. در جبهۀ شرقی بنا یک اتاق پنج‌دری و دو اتاق سه‌دری در طرفین آن واقع شده است. پوشش اتاق‌ها در این ضلع نیز به صورت تخت است.»
خانۀ ابطحی
در کنار دو خانۀ قزوینی‌ها و کهکشانی باید از خانۀ ابطحی نیز نام برد که در خیابان ابن‌سینا و محله دردشت، در کوچه میرعلاالدین و کوچه حمام قاضی قرار دارد و در زمان ثبت در فهرست میراث ملی یعنی سال ۸۶، مسکونی و در تملک آقای هاشمی بوده است؛ ضمن اینکه پرونده ثبتی خانۀ ابطحی اشاره کرده که این خانه متعلق به مجموعه‌ای بزرگ بوده که در دوره‌های بعدی تفکیک شده‌اند.
درحالی که خانۀ ابطحی به مرکز نوآوری و خلاقیت صنایع دستی وابسته به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری واگذار شده، اما دو خانۀ قزوینی‌ها و کهکشانی که پیش‌ازاین محل استقرار مرکز اسناد و کتابخانۀ اداره میراث فرهنگی اصفهان و همچنین ادارۀ ثبت آثار و حرایم بوده‌اند، تخلیه شده و به زودی به نهادهای دیگری واگذار می‌شوند و یا از طریق صندوق احیا در اختیار بخش خصوصی قرار خواهند گرفت. در حالی نام یکی از دفاتر شورای حل اختلاف قوۀ قضائیه و شورای اسلامی شهر اصفهان به‌عنوان نهادهای متقاضی برای استقرار در این دو خانه مطرح شده است که خانۀ قزوینی‌ها نخستین پایگاه اداره میراث فرهنگی اصفهان بود.
سیدمهدی موسوی موحد، معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان می‌گوید خانه قزوینی‌ها هنوز به هیچ نهادی واگذار نشده، اما او تأیید کرد که در این‌خصوص چند درخواست وجود داشته که یکی از آن‌ها دادگستری است.
او اضافه کرد: گزینه‌های دیگری نیز متقاضی هستند ازجمله شورای اسلامی شهر و مجموعه‌های فرهنگی متعددی که درتلاش هستند فعالیتی را در خانه قزوینی‌ها شروع کنند، ولی هنوز واگذاری صورت نگرفته است.
او درخصوص چراییِ تصمیم اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان برای واگذاری خانه قزوینی‌ها نیز توضیح داد: خانه قزوینی‌ها بخشی از مجموعۀ این اداره بود که باتوجه به متمرکز شدن این اداره در میدان انقلاب و خیابان ۲۲ بهمن، خانۀ قزوینی‌ها دیگر فضای اداری نیست و نیاز است که تغییر کاربری داده شده و دراختیار نهادهایی قرار بگیرد که قصد انجام فعالیت فرهنگی دارند.
موسوی تأکید کرد: یکی از دفاترِ شورای حل اختلافِ قوه قضائیه ازجمله نهادهای متقاضی است. البته این فقط یک درخواست است که از سوی این نهاد مطرح شده، اما هنوز هیچ نوع واگذاری رخ نداده است.
معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان با اشاره به اینکه خانۀ قزوینی‌ها و خانۀ کهکشانی تخلیه شده و تنها یکی از این مجموعه خانه‌ها به نام خانۀ ابطحی همچنان فعال است، بیان کرد: خانۀ ابطحی در اختیار خانه خلاق صنایع دستی قرار دارد که بخش خصوصی است و در حوزۀ ترویج صنایع‌دستی فعالیت دارد و با معاونت صنایع‌دستی در استان در ارتباط هستند.
موسوی این موضوع را نیز تأیید کرد که ممکن است خانه قزوینی‌ها مانند خانۀ شیخ‌الاسلام به بخش خصوصی واگذار شود. او دراین‌باره گفت: با توجه به نامۀ وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مبنی بر اینکه بناهای تاریخی که در اختیار اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان‌ها قرار دارد باید از طریق صندوق احیا واگذار شوند، لذا ممکن است که در مورد خانۀ قزوینی‌ها نیز از طریق این صندوق عمل شود، یعنی یکی از گزینه‌ها برای واگذاری این خانه، صندوق احیا است.
موسوی درخصوص برنامۀ زمان‌بندیِ واگذاری خانه قزوینی‌ها نیز چنین گفت: نزدیک به ۴ ماه است که موضوع واگذاری این خانه مطرح شده اما اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان باید با درخواست نهاد متقاضی نیز موافقت کند، اما ما تاکنون موافقت نکرده و به دنبال این هستیم که نوعی کاربری در شأن مجموعۀ خانۀ قزوینی‌ها تعریف شده و در این بنا مستقر شود.
معاون میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان دربارۀ امکان واگذاری خانۀ قزوینی‌ها به دانشگاه هنر اصفهان نیز اظهار کرد: تعدادی از بناهای تاریخی شهر اصفهان در دهه‌های قبل به این دانشگاه واگذار شد که هنوزهم در کش و قوس‌های مالکیت این بناها هستیم. البته دانشگاه هنر در مورد خانۀ قزوینی‌ها نیز درخواست داشته و یکی از گزینه‌ها است؛ البته تعدد بناهای متعلق به این دانشگاه بسیار زیاد است که باعث تمرکزدایی برای دانشگاه هنر نیز شده است؛ ولی در هرحال یکی از گزینه‌ها دانشگاه هنر است.
منبع و تلخیص: ایسنا
