در گفت‌وگو با مهندس مرتضی شاهمیرزایی مدیر عامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی بررسی شد
راهبرد توسعه صنعت پتروشیمی
برنامه ریزی راهبرد زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی چه ارتباطی با رشد و پیشرفت دانش فنی و فناوری دارد و این راهبرد چه حلقه‌هایی را در برمی گیرد؟
تکمیل زنجیره ارزش در حوزه تولید به معنای تبدیل مواد خام به محصولات نهایی است که به این واسطه، کارخانجات و کارگاه‌های متعددی شکل می‌گیرند و سرمایه بخش خصوصی به گردش در می‌آید و سود خلق می‌کند.
در این مسیر، اشتغالزایی و افزایش درآمد مالیاتی دولت از محل سودآوری بخش خصوصی نیز به صورت توآمان محقق می‌شود. از طرفی خدمات پشتیبان بخش تولید نیز رفته رفته شکل می‌گیرد و به خلق ارزش افزوده بیشتر در اقتصاد و به تبع اشتغالزایی مضاعف کمک می‌کند. چنانچه با نگاه کلان تر به زنجیره ارزش نگاه شود، می‌توان مطابق منحنی صورت خندان، ابتدای زنجیره را بخش تحقیق و توسعه دانست که نقطه تولد یک فناوری و محصول جدید است. حلقه بعدی زنجیره ارزش، بخش طراحی مفهومی و جزئی است که قبل از اجرای طرح قرار دارد. سپس خرید کالا و تجهیزات است که پیش از مرحله تولید قرار گرفته است.
به طور کلی شرکت ملی صنایع پتروشیمی بر چه موضوعات و راهبردهایی تمرکز دارد؟
در پاسخ به این پرسش، در ابتدا باید ماموریت‌ها و اهداف شرکت ملی صنایع پتروشیمی را ترسیم کرد. طی سالهای اخیر با تغییر مأموریت شرکت ملی صنایع پتروشیمی از سازمان بنگاه‌دار به سازمان توسعه‌ای اهداف کلان صنعت پتروشیمی به قرار ذیل تثبیت شد:
۱- توسعه پایدار و متوازن صنعت پتروشیمی در راستای تحقق اهداف چشم انداز ۱۴۰۴ صنعت پتروشیمی کشور با رویکرد تکمیل زنجیره ارزش بر اساس مطالعات آمایش سرزمین،
۲- توسعه سرمایه‌گذاری و ایجاد ظرفیت‌های جدید محصولات پتروشیمیایی و افزایش ارزش افزوده منابع هیدروکربوری با لحاظ نمودن تکمیل زنجیره ارزش با اولویت تکمیل طرح‌های نیمه تمام،
۳- ارتقاء سهم صنعت پتروشیمی در اقتصاد ملی و حضور مؤثر در بازارهای جهانی،
۴- توسعه فناوری و فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی در راستای بومی‌سازی فناوری‌های نوین،
۵- توسعه بازار، تولید محصولات متنوع و حضور در بازارهای داخلی(صنایع پایین‌دستی) و بین‌المللی جدید،
۶- فراهم نمودن شرایط قانونی تخصیص منابع مالی مورد نیاز طرح‌های پتروشیمی،
شرکت ملی صنایع پتروشیمی در طی مدت برنامه‌های توسعه‌ای، تمامی تلاش و همت خود را به کار بسته تا با دستیابی به موقعیت برتر و حداکثر استفاده از مزیت‌های نسبی کشور حضوری موثرتر، در منطقه و جهان بدست آورد.
نماد چنین حضوری، تغییرات شاخص‌ها و متغیرهای اقتصادی بنگاه، چون تولید، صادرات، سرمایه‌گذاری، ارزش افزوده و سهم در تولید ملی، مشارکت‌های منطقه‌ای و گستردگی بازارهای هدف صادراتی بوده است.
شرایط صنعت پتروشیمی در دوره برنامه ششم توسعه چگونه بوده است؟
برنامه ششم توسعه سالهای ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۲ را در برمی گیرد. در پایان سال ۱۳۹۶ در صنعت پتروشیمی با تعداد ۵۳ مجتمع تولیدی به ظرفیت ۶۴ میلیون تن توانست با مصرف مجموع ۳/ ۳۳ میلیون تن خوراک و سوخت از منابع بالادستی ۶/ ۵۳ میلیون تن محصولات پتروشیمی تولید گردید و با فروش ۷/ ۳۰ میلیون تن به عنوان محصول نهایی در بازارهای داخلی و صادراتی درآمدی معادل ۱/ ۱۷ میلیارد دلار کسب شد.
در پایان سال ۱۴۰۱ در صنعت پتروشیمی با تعداد ۶۷ مجتمع تولیدی به ظرفیت ۵/ ۹۱ میلیون تن و با مصرف مجموع ۵/ ۴۷ میلیون تن خوراک و سوخت از منابع بالادستی ۶/ ۶۹ میلیون تن محصولات پتروشیمی تولید گردید و با فروش ۶/ ۳۹ میلیون تن به عنوان محصول نهایی در بازارهای داخلی و صادراتی درآمدی معادل ۸/ ۲۶ میلیارد دلار کسب شد.
طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده و اهداف تعیین شده در طی سالهای برنامه ششم۲۰ طرح با مجموع ظرفیت ۳/ ۲۸ میلیون تن به بهره‌برداری رسیده است که پیش بینی می‌کنیم تا پایان سال ۱۴۰۲ نیز ۵ طرح دیگر با ظرفیت ۶/ ۴ میلیون تن بهره‌برداری خواهد شد که باعث محقق شدن ظرفیت ۳/ ۹۶ میلیون تن در پایان برنامه ششم می‌شود.
سند توسعه و تکمیل زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی چندی پیش رونمایی شد، شرکت ملی صنایع پتروشیمی در اجرایی کردن این سند به دنبال چه اهدافی است؟
به منظور کاهش واردات ۱/ ۲ میلیارد دلاری محصولات پتروشیمی و ارتقای تاب‌آوری زنجیره ارزش محصولات نفتی، پس از مطالعه روی محصولات وارداتی و شناسایی کمبود و نیاز داخلی، مطالعه زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی در جهت اهداف زیر توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی انجام شد:
افزایش ارزش افزوده و به تبع، درآمدزایی بیشتر برای بخش خصوصی و دولت
کاهش خام و نیمه‌خام فروشی
رفع نواقص موجود در زنجیره ارزش کشور برای کاهش واردات
خودکفایی در تأمین بازار داخلی و افزایش تاب‌آوری
کاهش ارزبری
اشتغالزایی
تنوع‌بخشی سبد محصولات و در نتیجه مقاصد صادراتی.
نتایج این مطالعه در قالب طرح‌های زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی به صورت ۲۰ بسته در پنج زنجیره پروپیلن، متانول، اتیلن، آروماتیک و بوتیلن به مجموع ظرفیت اسمی ۸/ ۳ میلیون تن در سال با سرمایه‌گذاری ۲/ ۴ میلیارد دلار و با قابلیت تولید سالانه ۴/ ۴ میلیارد دلار از انواع محصولات پایین‌دستی ارائه شده است.
اشتغالزایی این طرح‌ها نیز در دوره ساخت حدود ۲۳ هزار نفر خواهد بود.طرح‌های فوق بر اساس دسترسی هلدینگ‌ها به خوراک‌های مورد نیاز، در قالب طرح‌های ملی خودکفایی به آنها ابلاغ شده است و تعدادی از هلدینگ‌ها برای سرمایه‌گذاری در این زمینه پیش‌قدم شده‌اند.
در حال حاضر ۳۶ موافقت‌نامه اصولی به ظرفیت بیش از ۵ میلیون تن در سال برای طرح‌های زنجیره ارزش صادر شده است و ۷ طرح دیگر نیز منتظر ورود سرمایه‌گذاران جدید هستند.
اهمیت و جایگاه صنعت پتروشیمی در بخش صنعت و اقتصاد کشور به ویژه در شرایط تحریم‌های پیچیده و نقش آفرینی این صنعت در تبعیت از فرمایشات مقام معظم رهبری (مدظله العالی) مبنی بر کاهش خام فروشی بر کسی پوشیده نیست، به نظر شما رویکرد دولت سیزدهم برای تقویت جایگاه این صنعت ارزش آفرین چه بوده است؟
در مورد جایگاه صنعت پتروشیمی در اقتصاد و صنعت کشور و به ویژه در مورد نقش آفرینی آن در حوزه ارزآوری باید گفت که با رشد فزاینده مصارف محصولات پتروشیمیایی در جهان و ایجاد بازاری گسترده در این حوزه، طی سالیان گذشته، سیاست‌گذاران کشور با تمرکز در برنامه‌ریزی، طراحی و احداث مجتمع‌های عظیم نفت، گاز و پتروشیمی در صدد استفاده بهینه از این منابع اقتصادی با مشارکت سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی و بهره‌گیری بهینه از مزیت وجود منابع عظیم هیدروکربوری و موقعیت استراتژیک جغرافیایی کشور با استفاده از آخرین دستاوردهای دانش و فناوری در این صنعت مهم بوده‌اند. اکنون پس از گذشت بیش از نیم قرن از فعالیت رو به رشد صنعت پتروشیمی در کشور، روزانه حدود یک میلیون بشکه معادل نفت خام از منابع هیدروکربوری به مواد ارزشمند پتروشیمی تبدیل می‌شود.
بر اساس گزارش‌ها، سهم صنعت پتروشیمی ایران از ظرفیت تولید محصولات عمده پتروشیمی منطقه خاورمیانه در سال ۱۴۰۱ برابر ۴۲/ ۲۷ درصد و سهم صنعت پتروشیمی ایران از ظرفیت تولید محصولات عمده پتروشیمی جهان ۶۸/ ۲ درصد است. طبق آمارهای سال ۱۳۹۹ ترازنامه هیدروکربوری کشور، سهم هیدروکربورهای مصرف شده در صنعت پتروشیمی به عنوان خوراک، حدود ۹% کل هیدروکربورهای مصرفی در کشور بوده است، که در نتیجه آن حدود ۷/ ۶۹ میلیون تن محصول پتروشیمی تولید شده است. سهم صنعت پتروشیمی از ارزش صادرات محصولات غیر نفتی کشور ۳۰ درصد است، که نشان-دهنده ارزش افزوده بالای این صنعت و نیز کاهش خام فروشی از طریق صنعت پتروشیمی است.
شما در بسیاری از سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های بر خودکفایی صنعت پتروشیمی در تولید کاتالیست‌های مورد نیاز در صنعت تا پایان دولت سیزدهم تاکید دارید، تا به امروز جهت محقق شدن این هدف چه اقداماتی انجام شده است؟
ما متعهد شده ایم که تا پایان دولت سیزدهم همه کاتالیست‌های مورد نیاز صنعت پتروشیمی را با کمک شرکت‌های دانش بنیان داخلی‌سازی شود و در این راستا شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران در راستای اجرای سیاست‌های کلان و نقش‌آفرینیِ دانش و فنّاوری پیشرفته در همه عرصه‌های تولید صنعت پتروشیمی به منظور توسعه دانش فنی، کاهش هزینه‌های تولید، افزایش بهره‌وری، ارتقای کیفیت محصولات، رقابت‌پذیر شدن تولیدات در بازارهای جهانی و کاهش قیمت تمام‌شده محصولات از طریق شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی از شرکت‌های زیرمجموعه فعالیت می‌کند که از جمله آنها امضاء ۲۳ قرارداد و تفاهم‌نامه همکاری در حوزه تولید دانش‌های فنی، کاتالیست‌ها و مواد شیمیایی با شرکت‌های داخلی است.
در وضعیت فعلی بیش از ۸۵ درصد کاتالیست‌ها بومی‌سازی شده است. این شرکت در زمینه توسعه دانش فنی و بومی‌سازی کاتالیست پروژه‌هایی به شرح زیر در دست اجرا دارد:
پنج پروژه در دست اجرا برای دستیابی به بهبود دانش فنی تولید الفین از شکست حرارتی.
چهار پروژه برای دستیابی به بهبود دانش فنی تولید آمونیاک.
این شرکت برای بومی‌سازی و تولید کاتالیست‌ها و آغازگرهای پرمصرف صنعت نفت با برخی از تولیدکنندگان کاتالیست و پراکساید همکاری می‌کند که باتوجه به زیرساخت‌های موجود در کارخانه شرکت تولیدکننده، نوع کاتالیست و پراکساید برای همکاری و تولید انبوه آن انتخاب می‌گردد. در حال حاضر بخش قابل توجهی از کاتالیست‌های مندرج در سند کاتالیست شامل ۲۰ نوع از مهمترین و پرمصرف‌ترین کاتالیست‌های صنعت نفت ایران توسط شرکت‌های کاتالیست ساز در داخل کشور در حال تولید است.
یکی از رویکردهای دولت سیزدهم در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی مدیریت پژوهش، فناوری و ساخت داخل بوده است، شرکت ملی صنایع پتروشیمی در این زمینه چه اقداماتی را انجام داده است؟
شرکت ملی صنایع پتروشیمی بنا به ضرورت تمرکز بر توسعه ساخت داخل، توانمندسازی شرکت‌های دانش بنیان و به هم رسانی کسب و کارهای این حوزه اقدام به تاسیس مرکز نوآوری و خودکفایی صنعت پتروشیمی نموده است که اقدامات متعددی در راستای شناسایی و انعقاد قرارداد همکاری با شرکت‌های دانش بنیان انجام شده است که از آن جمله می‌توان به احصای نیازمندی‌های مجتمع‌ها و طرح‌های صنعت پتروشیمی و شناسایی توانمندی‌های شرکت‌های دانش بنیان و به همرسانی عرضه و تقاضا، تعداد ۱۰۷ شرکت دانش بنیان در سال ۱۴۰۰ و ۲۳۴ شرکت دانش بنیان در سال ۱۴۰۱ در حوزه اجرا و ساخت تجهیزات داخل اشاره کرد.
از سوی دیگر، طرح‌های توسعه‌ای صنعت پتروشیمی با راهبرد تکمیل و توسعه زنجیره ارزش و با هدف جبران کمبود خوراک‌های مورد نیاز صنایع تکمیلی، تنوع‌بخشی سبد محصولات، ایجاد ارزش افزوده و اشتغالزایی در شرکت ملی صنایع پتروشیمی تعریف شده است.
با توسعه طرح‌های مذکور در زنجیره‌های اصلی پروپیلن، متانول، اتیلن، بنزن، اوره و بوتادین، ۲۰ نوع محصول جدید پتروشیمی تولید می‌شود که ضمن ارزآوری از طریق صادرات، حدود ۷۰ درصد از واردات محصولات پتروشیمی نیز کاهش می‌یابد. بر این اساس ۴ قرارداد پژوهشی به ارزش ۱۲۰۰ میلیارد ریال بین شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران با دانشگاه‌های شیراز، صنعتی امیرکبیر، تربیت مدرس و پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران امضا شد.
در حال حاضر مرکز خودکفایی با همکاری شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی، نظارت و راهبری پروژه‌های مذکور را بر عهده داشته و طبق برنامه زمانبندی، عملکرد انستیتوها را پایش می‌نماید.
به طور کلی، رویکرد توسعه کیفی همزمان با توسعه کمی، می‌تواند ضمن ایجاد ارزش افزوده بالاتر برای صنعت، طیف متنوعی از محصولات مورد نیاز صنایع مختلف کشور را تولید کیفی کند.
شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران نیز با تأکید بر ماده (۱۰) « قانون جهش تولید دانش‌بنیان» سعی بر تشویق مجتمع‌ها و طرح‌های پتروشیمی در راستای استفاده از محصولات دانش بنیان ساخت بار اول را دارد تا ضمن اجرایی نمودن سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، پایداری توسعه را به همراه داشته باشد در این راستا و جهت تاکید بر این امر ارزشمند ساختار مناسبی با عنوان مدیریت پژوهش، فناوری و ساخت داخل در شرکت ملی صنایع پتروشیمی در حال ایجاد است.
یکی از شاخص‌های اصلی سنجش اثربخشی صنایع، ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم و شکل گیری با فعال‌سازی بنگاه‌های تولیدی و اقتصادی است. عملکرد صنعت پتروشیمی در دوسال گذشته را چگونه تشریح می‌فرمائید؟
یکی از سیاست‌های اصلی دولت سیزدهم و تاکیدات وزیر محترم نفت همواره حمایت از تولید داخلی در راستای تکمیل زنجیره ارزش مواد و محصولات پتروشیمی تا تولید محصول نهائی به منظور پرهیز از خام و نیمه فروشی و ایجاد اشتغال در مناطق کمتر توسعه یافته بوده است. در این راستا این شرکت برنامه‌هایی از جمله تامین مالی واحدهای پایین دستی از طریق عرضه اعتباری، تنظیم بازار و مدیریت عرضه و تقاضا، عارضه یابی و آسیب شناسی واحدهای راکد و زیر ظرفیت صنایع پایین دستی، مطالعات تکمیل زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی را در دستور کار قرار داده است.
از سوی دیگر، با توجه به تاکید مقام معظم رهبری (مدظله العالی) و رییس‌جمهور محترم مبنی بر احیای واحدهای اقتصادی راکد و زیر ظرفیت، با تشکیل کارگروه تسهیل و رفع موانع تولید استانها با محوریت معاون هماهنگی امور اقتصادی استانداری‌ها و به صورت کاملا تخصصی در حوزه صنایع پایین دستی پتروشیمی با حضور دبیر نهضت احیای واحدهای اقتصادی نهاد ریاست جمهوری، دبیر ستاد ملی تسهیل و رفع موانع تولید و اعضای کارگروه‌های استانی، طرح شناسایی واحدهای راکد و زیر ظرفیت صنایع پایین دستی با همکاری این نهادها آغاز شده است. با مشارکت تشکل‌های تخصصی صنایع پایین دستی در سطوح ملی و استانی و کارآفرینان و صنعتگران، مشکلات و موانع موجود در سطوح ملی و استانی ( عمومی و تخصصی) و نقاط ضعف و گلوگاه‌های قانونی شناسایی شده است که بر حسب چالش‌های پیش رو دستور العملی نیز ابلاغ شده است.
احیای واحدهای تولیدی در قالب راهبرد عرضه اعتباری بوده است؟
بله. شرکت ملی صنایع پتروشیمی این اطمینان را می‌دهد که حداکثر تلاش خود را برای تاب‌آوری زنجیره تأمین مواد اولیه از طریق ابزارهای مختلف به ویژه ابزارهای مدیریت توسعه صنایع پایین‌دستی صورت خواهد داد.
از اقدامات ارزشمند صنعت پتروشیمی که با پیگیری‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی در سال جاری محقق شد، فروش اعتباری محصولات پتروشیمی به صنایع پایین دستی است که از ابتدای سال به بیش از ۶۳ همت فروش اعتباری به عنوان هدیه صنعت پتروشیمی به بخش خصوصی بوده است که با این امر موجب رونق کارگاه‌های کوچک و متوسط شده است و هم به موضوع اشتغال و هم ایجاد ارزش افزوده بیشتر کمک شایانی شده است.
