تداوم رشد
رشد اقتصاد در سال ۱۴۰۲ چه مسیری در پیش گرفته است؟
در خصوص ارقام به قیمت‌های جاری، آمارها نشان می‌دهد تولید ناخالص داخلی اقتصاد ایران در بهار ۱۴۰۲ به ۲۹۷۶ هزار میلیارد تومان رسید که حاکی از رشد ۴۰درصدی نسبت به بهار سال گذشته است. طی دوره یادشده، سهم گروه خدمات از تولید ناخالص داخلی ۵۰ درصد، سهم گروه صنایع و معادن ۲۸ درصد، سهم گروه کشاورزی ۱۲ درصد و سهم گروه نفت و گاز ۱۰ درصد بود. نکته قابل توجه آنکه سهم گروه خدمات از تولید ناخالص داخلی کشور در بهار سال گذشته ۴۵ درصد بود و با این حساب این سهم در بهار سال جاری با افزایش پنج واحد‌درصدی مواجه بود و در نقطه مقابل سهم گروه نفت و گاز با کاهش پنج واحد‌درصدی همراه بود.
در بهار ۱۴۰۲ گروه خدمات از رشد قابل توجه ۲ /۶درصدی ارزش افزوده به قیمت ثابت نسبت به بهار سال گذشته برخوردار شد و بیشترین تاثیر را بر رشد اقتصاد کشور به جا گذاشت. فعالیت «حمل‌ونقل و انبارداری» با افزایش ۸ /۱۱درصدی، فعالیت «اطلاعات و ارتباطات» با افزایش ۸ /۱۷درصدی و فعالیت «عمده‌فروشی، خرده‌فروشی و...» با افزایش ۷ /۴درصدی به ترتیب بیشترین تاثیر را بر رشد ارزش افزوده گروه خدمات در بهار ۱۴۰۲ داشتند. همچنین باید توجه شود که فعالیت‌های «تامین جا و غذا»، «هنر، سرگرمی و...»، «بهداشت و مددکاری اجتماعی» و «آموزش» از رشدهای دورقمی ارزش افزوده به قیمت ثابت در بهار ۱۴۰۲ برخوردار بودند. درواقع در گروه خدمات، ۹ زیرگروه از ۱۲ زیرگروه با رشد مثبت ارزش افزوده مواجه بودند.
بعد از گروه خدمات، دومین گروهی که بیشترین تاثیر مثبت را بر رشد اقتصاد کشور در بهار ۱۴۰۲ داشت، گروه نفت و گاز بود. به مدد افزایش صادرات نفت این گروه در بهار ۱۴۰۲ با رشد ۴ /۱۶درصدی ارزش افزوده به قیمت ثابت نسبت به بهار سال گذشته مواجه بود. تحریم‌های اقتصادی منجر به ورود ارزش افزوده این گروه به محدوده رشدهای منفی از تابستان ۱۳۹۷ شد که این رشدهای منفی تا بهار ۱۳۹۹ نیز ادامه یافتند (۸ فصل متوالی) اما پس از آن تا بهار امسال (۱۲ فصل متوالی) رشد ارزش افزوده این گروه به‌طور مستمر مثبت بوده که این امر نقش بسزایی در تحقق رشدهای مثبت اقتصاد ایران داشته است.
در بهار ۱۴۰۲، ارزش افزوده گروه صنایع و معادن با رشد ۷ /۳ درصد نسبت به بهار سال گذشته مواجه بود. در مجموع طی دوره مزبور چهار زیرگروه این گروه با رشد مثبت ارزش افزوده و تنها یک زیرگروه با رشد منفی ارزش افزوده مواجه بودند. بخش صنعت به عنوان بزرگ‌ترین زیرگروه این گروه، افزایش ۲ /۴درصدی ارزش افزوده به قیمت ثابت را در بهار امسال تجربه کرد. بعد از اعمال تحریم‌های اقتصادی فقط طی سه فصل زمستان ۱۳۹۸ تا تابستان ۱۳۹۹، ارزش افزوده بخش صنعت با افت مواجه بود و در ادامه این بخش توانست افزایش مستمر ارزش افزوده را تجربه کند (جز در تابستان ۱۴۰۰ که کمبود برق در کشور به‌طور محسوسی آثار خود را نشان داد اما در تابستان بعدی راهکارهای مدیریت تقاضا تا حدودی توانست آثار منفی کمبود انرژی برق در کشور را پوشش دهد). نکته حائز اهمیت دیگر آنکه در بهار امسال شتاب رشد بخش صنعت در مقایسه با سه فصل گذشته با کاهش محسوسی همراه بوده است و لازم است برای رفع موانع و مشکلات رشد این بخش سهم بالای مستقیم و غیرمستقیم آن در اقتصاد کشور توجه ویژه شود.
بخش ساختمان به عنوان دومین زیرگروه بزرگ در گروه صنایع و معادن با افزایش 6 /1درصدی ارزش افزوده به قیمت ثابت در بهار امسال، برای چهارمین فصل متوالی رشدهای مثبتی را تجربه کرد، هرچند این رشدهای مثبت چندان محسوس نبودند. در ادامه لازم به ذکر است در نخستین فصل 1402، ارزش افزوده بخش «تامین برق، گاز و...» با افزایش 6 /4درصدی و ارزش افزوده بخش «استخراج معدن» با افزایش 5 /3درصدی مواجه بودند و در مقابل ارزش افزوده بخش «آبرسانی و...» 0 /7 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشت.
در نهایت، لازم است اشاره شود ارزش افزوده گروه کشاورزی به‌رغم خشکسالی‌های اخیر در کشور در بهار امسال با افزایش 2 /2درصدی نسبت به بهار سال گذشته مواجه بود.
در این بخش به‌طور مختصر به تحولات سمت هزینه پرداخته می‌شود که حاکی از افزایش 4 /6درصدی تولید ناخالص داخلی به قیمت بازار و به قیمت‌های ثابت سال ۱۳۹۵ در بهار ۱۴۰۲ است. در این میان، هزینه‌های مصرف نهایی بخش خصوصی در بهار امسال با افزایش چشمگیر 2 /8درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل به بیشترین میزان خود از ابتدای دهه ۹۰ رسیده است. در مجموع طی شش فصل اخیر رشد هزینه‌های مصرف نهایی بخش خصوصی به‌طور مستمر بیش از پنج درصد بوده است. در خصوص مصرف دولتی نیز آمارها نشان می‌دهد این بخش هزینه به‌رغم تجربه رشد منفی در سال گذشته، افزایش 3 /5درصدی را در نخستین فصل امسال تجربه کرد.
تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در بهار امسال افزایش 0 /2درصدی را نسبت به بهار سال گذشته تجربه کرد که در این میان رشد تشکیل سرمایه در ماشین‌آلات 9 /1 درصد و رشد تشکیل سرمایه در ساختمان 7 /1 درصد بوده است. نگاهی به روند تشکیل سرمایه نشان می‌دهد در حالی که تشکیل سرمایه ثابت ناخالص به قیمت‌های ثابت سال ۱۳۹۵، در سال ۱۳۹۰ معادل ۵۲۵ هزار میلیارد تومان بوده است، این رقم در سال ۱۴۰۱ به ۲۷۵ هزار میلیارد تومان یعنی چیزی حدود ۵۳ درصد آن رسیده است. از این‌رو با وجود رشدهای مثبت تشکیل سرمایه طی چهار فصل اخیر، این رشدها بسیار اندک بوده و اقتصاد ایران برای تداوم رشدهای مثبت نیازمند تشکیل سرمایه بسیار بیشتری طی سال‌های آتی است.
