قفل دلار بر صنعت کاغذ
ارز واردات تخصیص داده نشد
به‌تدریج اعتراض‌ها به ثمر نشست، اوضاع اندکی آرام گرفت. حالا که دوباره بازار کاغذ با بحران روبه‌رو شده، فعالان حوزه نشر و چاپ و صحافان متوجه شده‌اند که پارسال فقط صورت مساله کمرنگ شده بود و مشکلات همچنان باقی است. حالا بیش از دو ماه است که ارزی برای واردات کاغذ تخصیص نیافته و بازار کاغذ به‌خصوص نوع تحریر آن آشفته است. وضعیت ادامه یابد بازار نشر و کتاب و دفتر به رکود کامل کشیده می‌شود.
وعده ناساز و بازار لجباز
آذر ۹۸ سید عباس صالحی، وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی بعد از جلسه هیات دولت به خبرنگار قول داد کاغذ نشر و روزنامه در سال ۹۹ همچنان در زیرمجموعه کالاهای اساسی باشد و با ارز ۴۲۰۰ تومانی عرضه شود.
محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی اردیبهشت سال قبل وعده دیگری داد: «هفته‌ای دو تا سه بار رئیس‌جمهور از شخص بنده پیگیر مساله کاغذ هستند. این در حالی است که تامین ارز موردنیاز کاغذ جزو برنامه‌های کوتاه‌مدت ما بود. ما مساله کاغذ در حوزه نشر و چاپ را داریم حل می‌کنیم. البته واردات جدید به نمایشگاه کتاب نرسید. سال آینده مشکلی ازلحاظ تامین کاغذ نخواهیم داشت و طبق برنامه پیشِ رو تا سال ۱۴۰۲ با همکاری چهار شرکت داخلی ان‌شاءالله به سمت صادرات کاغذ پیش خواهیم رفت.»
حالا خبر آمده که کاغذ تغییر مکان داده و از دسته اول کالاهای دارای اولویت واردات به دسته دوم سقوط کرده تا ارز نیمایی به آن تعلق نگیرد. ارز نیمایی پیشکش، بانک مرکزی اصلا ارزی تخصیص نداده تا بازار کاغذ تحریر و کتاب و دفتر درزمانی سکه شود که بازگشایی بزرگ‌ترین نمایشگاه نشر و کتاب نزدیک است و تا مهرماه و زمان آغاز بزرگ‌ترین رویداد علم و دانش ایرانیان چند ماهی بیشتر باقی نمانده.
خبر آمده بزرگ‌ترین کارخانه دفتر سازی کشور که نیاز ۷۵ درصدی دفتر ایران را برطرف می‌کند به دلیل نبود کاغذ تعطیل‌شده است. کارخانه دفتر سازی سروستان سپاهان در اصفهان باوجود ثبت سفارش ۱۰ هزار تن کاغذ و پرداخت ۲.۵ ماهه هزینه انبارداری کاغذهای واردشده اما به دلیل عدم تخصیص ارز توسط بانک مرکزی، پس از ۴۵ سال تعطیل‌شده و از تولید روزانه ۵۰۰ هزار جلد دفتر خبری نیست.
بانک مرکزی که در شرایط تحریم و نوسانات مکرر قیمت ارز قرارگرفته، ارز واردات کاغذ را تایید نکرد و در تایید ارز نیمایی هم محدودیت قائل شد. در چنین وضعیتی نه‌تنها امکان واردات کاغذ وجود نداشت که واردکنندگان هر چه در انبار داشتند را هم توزیع نکردند.
یکی از فروشندگان عمده کاغذ در خیابان حافظ می‌گوید:»وقتی‌که جنسی در بازار کم شود، طبیعی است که قیمت‌ها افزایش می‌یابد. از اسفند پارسال هم برای کاغذ همین اتفاق افتاد. توزیعش محدود شد و می‌گفتند هم وارداتش کم شده و هم انبارداران، بازار را پوشش نمی‌دهند. چون قیمت دلار نوسان داشت و زمزمه‌های گرانی دوباره آن‌هم وجود داشت، بنابراین توزیع‌کننده هم برای سود بیشتر و نگرانی از عدم توان جایگزینی اجناس فروخته‌شده در انبار، بازار را تشنه نگه داشت. »
ارز کاغذ تحریر و روزنامه که باید توسط بانک مرکزی و دولت تامین می‌شد در تنگنای کمبودها و نوسانات قیمت گرفتار آمد و سایر گروه‌های کاغذ هم در تله گرانی و تورم ناشی از جهش قیمت دلار افتادند تا سایه کمبود و رکود تورمی بر بازار کاغذ سنگینی کند.
بلاتکلیفی ارز دولتی
دی سال گذشته، احمد شریفیان، رئیس اتحادیه فروشندگان کاغذ و مقوا از واردات کاغذ با ارز ۳۱هزارتومانی خبر داد و تاکید کرد: ما قیمت بالاتری برای واردات نسبت به سایر صنایع پرداخت می‌کنیم. به گفته او بیش از ۸۵ درصد نیاز بازار کاغذ کشور از طریق واردات تامین می‌شود.
یک ماه بعد و در بهمن ۱۴۰۱ یاسر احمدوند، معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از واردات اولین محموله کاغذ دولتی به کشور یک سال پس از تخصیص ارز خبر داد: سال ۱۴۰۰ به دستور رئیس‌جمهور در دولت مصوب شد که ۲۰ میلیون دلار ارز ترجیحی برای واردات کاغذ اختصاص داده شود که این ارز سال ۱۴۰۱ اختصاص داده شد. برخی از کاغذهای واردشده از گمرک ترخیص شده و به انبار تهران رسیده است و منتظر قیمت‌گذاری نهایی هستیم تا بتوانیم این کاغذ‌ها را به سیستم توزیع وارد کنیم.
این سخنان در حالی مطرح شد که واردات کاغذ از همان زمان یعنی بهمن سال قبل به دلیل عدم تخصیص ارز قطع شد و مشکل تا امروز همچنان پابرجاست. عدم حل این مشکل باعث شده تا قیمت کاغذ تحریر به‌صورت هفتگی افزایش ۱۰۰ هزارتومانی را برای هر بند تجربه کند. این رشد قیمت که به دلیل هجوم ناشران کتاب به کاغذ تشدید شده تا جایی پیش رفته که عمده‌فروشان و توزیع‌کنندگان بازار از فروش کاغذ امتناع می‌کنند.
در آستانه برگزاری نمایشگاه کتاب واردکنندگان بازار کاغذ قیمت تحریر را ۱۰۰ هزار تومان افزایش دادند. در حال حاضر قیمت هر بند کاغذ چاپ و تحریر ۷۰ در ۱۰۰ با گرماژ ۷۰ گرم از بندی یک‌میلیون و ۳۲۰ هزار تومان به بندی بیش از یک‌میلیون و ۴۵۰ هزار تومان رسیده است؛ این در حالی است که پس از افزایش قیمت‌های این بازار در هفته‌های پایانی سال، قیمت‌ها متعادل شده و به یک‌میلیون و ۳۲۰ هزار تومان رسیده بود. همچنین کاغذ تحریر ۶۰ در ۷۰ نیز از بندی یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار تومان به یک‌میلیون و ۴۰۰ هزار تومان رسیده است. افزایش قیمت ۱۰۰ هزارتومانی کاغذ در سال جدید در حالی انجام‌شده است که فعالیت‌های خریدوفروش تازه آغازشده و بازار هنوز از خواب بیدار نشده است.
ناشران و روزنامه‌هایی که در سال‌های ۹۸ و ۹۷ گرانی و کمبود کاغذ را تجربه کرده‌اند، برای چندمین بار هر آنچه دارند را برای خرید و انبار کاغذ هزینه می‌کنند. عمده‌فروش دیگری در خیابان سپه اصفهان می‌گوید:» واردکنندگان نگران سیاست‌های ارزی دولت هستند. آن‌ها اجازه نمی‌دهند محموله جدید وارد بازار شود و کاغذ هم وارد نمی‌کنند. همه این‌ها باعث کمبود کاغذ در بازار شده است.»
لوازم‌التحریرفروشان اما نظر دیگری دارند. آن‌ها معتقدند که شهریورماه و هم‌زمان با بازگشایی مدارس، قیمت کاغذ بازهم گران‌تر می‌شود و تعویق ثبت سفارش کتاب دانش آموزان را هم به دلیل کمبود کاغذ تحریر در بازار می‌دانند. در بازار لوازم‌التحریرفروشان، هرچند دفاتری از سال قبل وجود دارد اما فعالان بازار از افزایش قیمت‌ها و کمبود دفتر می‌گویند.
بلبشوی کاغذی
بیش از ۹۵ درصد از کاغذ موردنیاز صنعت چاپ استان از چین و کره جنوبی تامین می‌شود و امسال واردات کاغذ کمتر از مصرف داخلی بوده است. گزارش میدانی دنیای اقتصاد از سطح شهر اصفهان نشان می‌دهد اصفهان در زمینه تولید کاغذ به خاطر نبود حمایت‌های لازم و رکود اقتصادی از دیگر کشور‌های خارجی عقب‌مانده و در حال حاضر این استان فقط تولیدکننده ۵ درصد کاغذ صنایع چاپ کشور است. فعالان بازار کاغذ اصفهان علت اصلی کمبود کاغذ در صنعت چاپ اصفهان را نبود نظارت بر توزیع و عرضه الوار کاغذ توسط تهران بین استان‌های مختلف کشور می‌دانند.
اصفهان از تولید کاغذ و دفاتر دانش‌آموزی بی‌نصیب نیست اما آمار رسمی از میزان تولید این کالا وجود ندارد و به همین دلیل می‌توان حدس زد که سهم استان در تولید کاغذ و دفتر درشت نیست. یک فروشنده لوازم‌التحریر از رکود در تولید دفتر در اصفهان خبر می‌دهد. او که نگران بازار سال تحصیلی جدید است، می‌گوید:» صحافان و تولیدکنندگان دفتر، با کمبود و گرانی کاغذ و مقوا مواجه هستند و به همین دلیل قیمت‌ها صعودی است و نوسان زیادی دارد.»
سال سخت کاغذ
حدود چهار ماه است که ارز نیمایی به کاغذ تعلق نگرفته و وعده‌ها هم به ثمر ننشسته است. تاجران کاغذ خبر می‌دهند که به‌جای ارز نیمایی شاید ارز ترجیحی باقیمت ۳۶ هزار تومان برای کاغذ تخصیص داده شود که دلار با این قیمت هم نصیب واردکننده نمی‌شود.
تاجران باید ارز موردنیاز خود را از صرافی‌های مجاز تهیه کنند که درنهایت باقیمت ۴۰ هزار تومان آن را دریافت خواهند کرد. چرخه باطل و طولانی دریافت ارز باقیمت گران، بازار کاغذ و زیرمجموعه‌های آن را در ماه‌های پیش رو با بحران مواجه می‌کند. به گفته فعالان بازار ارز ۴۰هزارتومانی قیمت خام هر تن کاغذ را به ۴۴ میلیون تومان افزایش می‌دهد و این در حالی است که قیمت خام هر تن کاغذ با دلار نیمایی حدود ۳۰ میلیون تومان بود. به این قیمت باید هزینه‌های جانبی مانند حمل‌ونقل را هم افزود.
شیوه سیاست‌گذاری بازار کاغذ باعث شد تا صنایع مرتبط با کاغذ و زیرمجموعه‌های آن در اسفند سال قبل کاهش تولید بیش از ۲۹ درصدی را نسبت به ماه بهمن تجربه کنند. نوسانات قیمتی درراه است.
