بازآفرینیِ فرسوده ها
حال‌آنکه احیای بافت‌های فرسوده شهر و بازآفرینی محله‌های شهری از ضرورت‌های برنامه‌ریزی‌های مدیریت شهری است؛ و رویکرد متفاوت و قطعا جدی‌تر مسوولان را درزمینه بازسازی، نوسازی، توسعه مجدد و درنهایت بازآفرینی می‌طلبد.
احیای بافت‌های فرسوده شهری برای ارتقای زندگی
اطلس کلان‌شهر اصفهان، بافت‌های فرسوده و محلات کم برخورداری را نشان می‌دهد که نیازمند برنامه‌ریزی و مداخله هماهنگ برای ساماندهی و ارتقاء کیفیت سکونت است.
آن‌گونه که علیرضا قاری قرآن خبر می‌دهد در استان اصفهان بافت‌های حاشیه‌ای و سکونتگاه‌های غیررسمی دربرگیرنده ۵۲ محله با جمعیتی بالغ‌بر ۴۵۰ هزار نفر است؛ که این میزان بیش از ۱۰ درصد کل بافت‌های فرسوده و ناکارآمد کشور را دربرمی گیرد.
حدود ۱۴ هزار هکتار از اراضی شهری استان اصفهان در زمره بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری است که هشت هزار و ۱۰۰ هکتار از این پهنه‌ها به بافت فرسوده میانی، سه هزار و ۷۸۳ هکتار سکونتگاه‌های غیررسمی و حاشیه‌ای و دو هزار و ۲۰۰ هکتار به بافت‌های تاریخی شناسایی‌شده اختصاص دارد.
اگرچه بنا به گفته این مسوول چشم‌اندازها، راهبردها و راهکارهای رفع مشکلات بافت‌های حاشیه‌ای و سکونتگاه‌های غیررسمی در دستور کار این اداره کل قرار دارد.
اما بحث فعلی ما چرایی وجود این میزان از بافت فرسوده و کم برخوردار دریک استان بزرگ پر قابلیتی چون اصفهان است که نیاز به زنده شدن دارد.
واقعیت آن است از زنده کردن شهر یا بازسازی دوباره و نوسازی آن تحت عنوان بازآفرینی نام‌برده می‌شود. اقدامی که باهدف احیای بافت‌های فرسوده شهری با استفاده از پتانسیل‌های موجود و در راستای بهبود کیفیت زندگی ساکنان محلات تاریخی و بافت‌های قدیمی شهر انجام می‌گیرد.
چه‌بسا وجود یک بافت فرسوده و یا کم برخوردار دریک شهر نمادی از حیات بی‌رمق و نبود رونق در آن بخش است؛ که به جانی دوباره برای ازنو رشد کردن نیاز دارد.
بر این اساس با توجه به لزوم بازسازی، بهسازی و توانمندسازی یکسری از محلات شهر تاریخی اصفهان، گفته می‌شود که رویکرد جدید این دوره مدیریت شهری، محله محوری است و مدیریت شهری بیشتر به دنبال توزیع عادلانه خدمات در محلات به‌خصوص محلات کمتر برخوردار است.
این‌چنین که شهردار اصفهان با تأکید بر عزم مدیریت شهری بر ارائه خدمات به سمت محلات کمتر برخوردار می‌گوید: در این راستا علاوه بر توزیع عادلانه امکانات، شاهد کاهش سفر‌های شهری خواهیم بود.
در دسترس قرار دادن خدمات رفاهی برای تمام شهروندان اصفهان رویکردی جدی مدیریت شهری دوره ششم در اجرای پروژه‌ها است.
وضعیتی شرم‌آور در دل بعضی از مناطق برخوردار اصفهان
بنا بر آنچه کارشناسان شهرسازی و معماری عنوان می‌کنند میان بافت فرسوده و بافت تاریخی تفاوتی وجود دارد که نباید این دو را یکسان قلمداد کرد. بافت‌های فرسوده شهری، محلات فرسوده‌ای در فضای شهری با مسائل و پیچیدگی‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و شیوه خود هستند که از یک‌سو دارای ریشه‌های سکونتی ارزشمند با غنای فرهنگی، اجتماعی و معماری هستند و از طرف دیگر به جهت فرسودگی شدید و نیز عدم تطابق بازندگی امروز شهری و شهرسازی مدرن دارای مشکلات رو بنایی و زیرساختی متعددی هستند. ضمن آنکه در میان بافت غیر فرسوده شهری با محلات کم برخورداری هم مواجه می‌شویم که گمان می‌رود تکه‌ای از همین فرسوده‌ها باشد؛ اما گاه، فرسوده نیست بلکه علی‌رغم نو بودن، از امکانات، خدمات و امنیت کم، هم برخوردار نیست.
آقا محمدی جانشین وزیر کشور با اشاره به وجود ۲۰۲۰ محله کمتر برخوردار در ایران، وجود ۸۵ محله کمتر برخوردار در اصفهان را اعلام می‌کند که ۱۵ محله در شهرستان کاشان و باقی در سایر شهرستان‌های استان قرارگرفته‌اند.
به گفته این مسوول چهل‌وچند سال است که این افراد و محلات وجود دارد و ۱۹ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در این محلات زیست می‌کنند. پس باید فکری متفاوت می‌کردیم. روش‌های قبل شاید کمک می‌کند اما مشکل را تمام نمی‌کرد.
پیش‌ازاین نیز میرباقری رئیس کمیسیون عمران و شهرسازی شورای اصفهان در ارتباط با بافت فرسوده این شهر گفته بود بیشتر درصدد درست کردن پوسته و ظاهر شهر بوده‌ایم درصورتی‌که در دل بعضی از مناطق برخوردار اصفهان با محلاتی روبرو می‌شویم که شاید شرایطی پایین تراز یک روستا را داشته باشند. در بعضی از مناطق اصفهان که توریست پذیر هستند، اگر پس از تماشای آثار تاریخی پا را چند قدم فراتر بگذاریم، با صحنه‌هایی شرم‌آور مواجه می‌شویم.
وی با تأکید بر آنکه بازآفرینی بافت فرسوده یکی از اولویت‌های جدی این دوره از مدیریت شهری به شمار می‌رود می‌گوید: در این راستا کارگروه ویژه‌ای در کمیسیون عمران و شهرسازی شورای اسلامی شهر تشکیل‌شده است، اما خلاصه فعالیت ۱۵ سال گذشته بازآفرینی یک محله اصفهان به نام همت‌آباد است، بنابراین اگر با این دست‌فرمان حرکت کنیم، می‌بینیم دوره تمام‌شده و در بازآفرینی موفق نبوده‌ایم، مدیران مناطق در این دوره هرکدام باید در منطقه خود یک پروژه همت‌آباد داشته باشند.
و حالا در عصری قرارگرفته‌ایم که رویکرد بازآفرینی پایدار نه‌فقط در اصفهان و ایران بلکه یکی از جدیدترین رویکردهای پذیرفته‌شده جهانی در مواجه با بافت‌های فرسوده است.
قطعاً ساماندهی بافت فرسوده و کهن شهری نیازمند دخالت و ساماندهی مدیران و برنامه ریزان شهری است. در این مناطق به دلیل فرسودگی، کیفیت زندگی متقابلاً حقوق شهروندی افول می‌یابد و بر همین اساس با تنزل کیفیت زندگی، مهاجرت زیاد شده و این مناطق به متروکه‌هایی تبدیل می‌شوند.
حل مشکل محلات کم برخوردار با همراهی دولت و ساکنان
تحقق و اجرایی کردن برنامه جامع اقدام مشترک محدوده‌ها و محلات هدف بازآفرینی در شهر اصفهان و جذب اعتبارات دولتی در خصوص اجرای پروژه‌های بازآفرینی، برگزاری طرح آموزشی تربیت نیروی متخصص دفاتر تسهیلگری بافت‌های ناکارآمد شهر اصفهان، اقدامات دبیرخانه انتقال تجربیات بازآفرینی منطقه دو کشور، تهیه طرح آماده‌سازی اراضی پشتیبان بافت ناکارآمد و تهیه بانک اطلاعاتی در محله‌ها و محدوده‌های هدف بازآفرینی بافت ناکارآمد شهری اصفهان ازجمله اقداماتی است که در راستای بازآفرینی بافت ناکارآمد این شهر انجام‌شده است.
اما آنچه تجربه یک دهه فعالیت در حوزه بازآفرینی شهری نشان می‌دهد مشخص می‌کند بدون توجه به علل پیدایش و گسترش نواحی نابسامان شهری و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه با تأکید بر اقدامات صرفاً کالبدی درزمینه احیای بهسازی و نوسازی نمی‌توان برای این مساله پیچیده راه‌حل ارائه داد.
سعید ولی پور کارشناس ارشد شهرسازی با اشاره به وجود محلات فرسوده بی‌شمار در شهرهای تاریخی و قدیمی مانند اصفهان به دنیای اقتصاد می‌گوید: این محلات در برخی از موارد ارزش‌های تاریخی دارد که کارشناسان تعیین‌کننده این موضوع هستند.
اما آن بخش از محلاتی که ارزش چندانی نداشته و فقط به دلیل گذر زمان دچار فرسودگی شده‌اند توجه زیادی را از سوی نهادهای مربوطه نیاز دارند؛ زیرا افرادی در این محلات سکونت دارند که حق زندگی خوب و امکانات لازم رادارند حق دارا بودن امنیت را و حق بهره‌مندی از مواهبی که در استان اصفهان بسیار پیدا می‌شود اما متأسفانه به‌طور ناعادلانه‌ای در برخی از مناطق بسیار زیاد و در برخی دیگر، اندک توزیع‌شده است.
به گفته این کارشناس در میان همین مناطق اصفهان که قدمت زیادی دارد و در هم‌جواری مناطق برخوردار هم قرارگرفته‌اند محلاتی وجود دارد که جدای از نبود امکانات رفاهی ازلحاظ امنیتی در شرایط نامطلوبی قرارگرفته و کودکان و نوجوانانی در این محلات زندگی می‌کنند که به‌راستی باوجوداین شرایط، مشخص نیست چه آینده‌ای داشته باشند. وی یادآور می‌شود: زمانی که حرف از فرسودگی زده می‌شود قدمت و اعتبار را تداعی می‌کند اما در یکسری از زمان‌ها فرسودگی یادآور ناامنی و نبود امکانات شده است.
ولی پور بیان می‌کند: به‌هرحال لازم است با تفکری صحیح و عزمی جدی برای بهبود شرایط این مناطق گام برداشته شود.
موضوعی که فقط توسط یک دستگاه امکان‌پذیر نیست بلکه هم‌زمان، نیازمند همراهی چند نهاد به‌علاوه بخش خصوصی و البته همراهی مردم همان منطقه است.
گذری بر تجارب شهرسازی در کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه نیز حاکی از تأثیر بسزای مشارکت در امر بازآفرینی شهری است که باید هم‌زمان انجام گیرد نخست، مشارکت دستگاه‌های متولی امر بازآفرینی و دوم که بر اولی هم ارجح و شرط اساسی است؛ مشارکت مردمی ساکنان و مالکان است. این مشارکت نه‌تنها مشارکت اقتصادی بلکه شامل مشارکت اجتماعی هم می‌شود.
