گذر جوانمردان
با روی کارآمدن حکومت قاجار، مشکلات خارجی و کشمکش‌های داخلی شاهزادگان بر سر قدرت و بی‌کفایتی شاهان اوضاع کشور را مغشوش و ناآرام کرد. در این شرایط عامه مردم که همواره بدترین صدمات را متحمل می‌شدند، به دنبال مأمنی برای امنیت و حمایت بودند. مرام عیاری و جوانمردی را در این زمان می‌شد در صنف «لوطی‌ها» یافت. اما برخی عوامل این قشر را از مسیر فتوت منحرف کرده و به سمتی سوق داد که بیشتر آن‌ها نه‌تنها کارکردشان به عنوان مدافعان ضعفا از دست دادند، بلکه به معضلی برای طبقه رعیت تبدیل شدند که خود از آن برخاسته بودند. در این کتاب افزون بر معرفی و بیان ویژگی‌های این صنف، معنی جوانمردی و تفاوت آن با نالوطی‌گری و ناجوانمردی و مسیری که لوطیان در عصر قاجار پیمودند، در دو بخش نقش سیاسی و اجتماعی آن‌ها شرح داده‌شده و در پایان به جایگاه این قشر در هنر و ادبیات پرداخته‌شده است.
بخش نخست کتاب اختصاص به شناختن لوطی دارد. در این بخش به مباحثی چون تعریف لوطی در لغت و اصطلاح، پوشاک، آرایش صورت، ابزار و اسباب، سلسله‌مراتب، زبان و ادبیات، تفریحات، مذهب و عقاید و .... لوطیان پرداخته‌شده است. لوطی‌ها بیشتر به شکل گروه یا دسته‌هایی بودند که در رأس آن‌ها رهبری منتخب تحت عنوان لوطی‌باشی قرار داشت و همین سازمان‌دهی آن‌ها را قادر می‌کرد در امور سیاسی تأثیرگذار باشند. اما ناآگاهی و عدم داشتن دیدگاه ژرف نسبت به مسائل سیاسی موجب شده بود حضور لوطیان در عرصه سیاسی سطحی باشد و عموماً به عنوان نیرو و سپاه عناصر صاحب قدرت نقش‌آفرینی می‌کردند. فصل دوم اختصاص به بررسی نقش سیاسی لوطی‌ها در دوره قاجاریه دارد.
لوطی‌ها را در هر قشر و طبقه‌ای می‌شد یافت. به دلیل این گستردگی نیز دسته‌بندی‌های مختلفی از آن‌ها ارائه‌شده است. این اتفاق نظر وجود دارد که آن‌ها بازماندگان عیاران و فتیان بودند؛ اما در این عصر فرهنگ جوانمردی رو به اضمحلال رفت و گروه‌هایی که به لوطی معروف بودند، در حقیقت پنطی‌هایی بودند که با ایجاد شرارت و آشوب موجب ناامنی و عدم آسایش مردم عادی می‌شدند. آن‌ها تقریباً در هر معرکه‌ای حضور داشتند و مرتکب جنایاتی می‌شدند که از سایر مردم جامعه برنمی‌آمد و در کل به شرارت بیشتر معروف بودند تا مروت. عملکرد لوطیان و نقش اجتماعی آن‌ها در دوره قاجاریه در فصل سوم بررسی‌شده است. نویسنده در فصل سوم نیز این مباحث را مطرح کرده است: «نقش لوطی‌ها در بحران نان»، «سو رفتارهای اجتماعی»، «پیامد سو رفتار لوطی‌ها»، «رابطه لوطی‌ها با اقلیت‌های دینی»، «اقدامات دولت جهت مقابله با لوطی‌ها»، «لوطی‌ها و نظامی‌گری» و «افول لوطی‌گری».
فصل پایانی کتاب به بررسی نقش و حضور لوطی‌ها در هنر و ادبیات اختصاص‌یافته است. در این فصل درباره مباحثی چون لوطی‌ها و نمایش آنان، اشعار مربوط به لوطی‌ها، رقص و زبان لوطی‌ها و حضور لوطی‌ها در ادبیات نکاتی ارائه‌شده است. در نهایت فصل چهارم کتاب نیز این مباحث را با خود به همراه دارد: «لوطی‌ها: موسیقی و نمایش» که مطرب‌های دوره‌گرد و لوطی عنتری‌ها نیز ذیل این مبحث توضیح داده‌شده‌اند، «موضوعات نمایش» و همچنین اشعار، رقص‌ها و زبان آن‌ها و در نهایت بحثی با عنوان «لوطی در ادبیات»
گفتنی است کتاب «گذر جوانمردان: لوطیان عصر قاجار» در 188 صفحه، شمارگان یک هزار نسخه از سوی نشر تاریخ ایران منتشر شد.
