رنجی که از قیرهای بی‌کیفیت می‌بریم
تولید و عرضه قیرهای بی‌کیفیت و استفاده از آن در صنعت راهسازی کشور ادامه دارد و بازاری برای فعالیت و عرضه مستمر کارگاه‌های کوچک و پراکنده تولید قیر فراهم کرده است.
حدود ۹۰ درصد قیر تولیدی جهان در راهسازی استفاده می‌شود. به عبارتی اصلی‌ترین تقاضای قیر در جهان، معطوف به صنعت راهسازی است.
آسفالت که متداول‌ترین پوشش راه‌ها در جهان است از مخلوط قیر و مصالح سنگی تشکیل می‌شود. آسفالت پوششی مرسوم برای حفاظت راه‌ها از عوامل جوی و محیطی است و کیفیت آسفالت از آن جهت دارای اهمیت است که هر چقدر کیفیت مطلوب‌تری داشته باشد به معنای حفاظت بیشتر لایه‌های اصلی تشکیل‌دهنده راه و افزایش طول عمر استفاده از راه است.
قیر به عنوان ماده چسباننده و نگهدارنده مصالح سنگی در کنار هم و یکپارچه‌سازی لایه‌های راه آسفالته به خصوص لایه پوششی به کار می‌رود و کیفیت آن، تاثیر مستقیم در میزان کیفیت لایه آسفالت و در نهایت راه آسفالته دارد.
موضوع کیفیت آسفالت در ایران همواره چالشی در صنعت راهسازی کشور بوده به طوری که برخی کارشناسان پروژه‌های عمرانی عمر مفید راه‌های آسفالته کشور را بسیار پایین‌تر از میانگین جهانی آن می‌دانند. علت کیفیت پایین آسفالت در ایران را باید در مصالح تشکیل‌دهنده آن جست‌وجو کرد و از آنجا که مصالح سنگی در کشور تفاوتی با مصالح سنگی دیگر کشورها ندارد، باید به سراغ قیر برویم و ببینیم چرا قیر به کار رفته در آسفالت‌های ایران، بی‌کیفیت از آب در می‌آید.
ایران یکی از بزرگترین تولیدکنندگان قیر آسیا است و قیر باکیفیت ایران در برخی بازارهای منطقه و حتی جهان دارای اعتبار است؛ اما این اعتبار که از کیفیت قیر تولیدی کشور به مرور زمان حاصل شده، در بخشی از بازار منطقه و حتی جهان دچار افول شده است. قیر به کار رفته در راه‌های کشور نیز به موازات این افول درجه اعتبار جهانی، با افت کیفیت مواجه بوده و این دو مساله نشان از افت کیفیت در فرآیند تولید قیر در ایران دارد.
قیرهای نفتی که عمده قیر مورد استفاده در صنعت راهسازی کشور است از پالایش نفت خام در برج‌های تقطیر به دست می‌آید و نهایتا آنچه که در ته برج تقطیر می‌ماند، قیر خالص نفتی است. قیرهای با درجه سفتی متفاوت برای مصارف مختلف راهسازی را می‌توان با تنظیم درجه حرارت و فشار داخل برج‌های تقطیر و نیز هوادهی تولید کرد.
از آنجا که واحدهای پالایشگاهی کشور دارای استانداردهای لازم برای تولید فرآورده‌های نفتی هستند، پس نباید قیر تولیدی در واحدهای پالایشگاهی ایران از کیفیت پایینی برخوردار باشد. از اینرو، باید مشکل افت کیفیت تولید قیر را در جای دیگری جست‌وجو کرد.
قیر ساختار شیمیایی پیچیده ای دارد که تابع نوع ترکیباتی است که در نفت خام یافت می‌شود. قیرهای نفتی از تعداد زیادی هیدروکربورهای مختلف که به صورت کلوئیدی در یکدیگر معلق و شناور است، تشکیل شده است. کربن و هیدروژن دو عنصر اصلی قیر به شمار می‌رود که درصد وزنی آنها در مولکولهای قیر به ترتیب ۸۷ - ۷۰ و ۱۰ - ۱۵ درصد است.
علاوه بر کربن و هیدروژن، عناصر دیگری نظیر ازت (کمتر از یک درصد)، گوگرد (تا ۵/ ۱درصد)، اکسیژن (حدود ۲ درصد)، فسفر و هالوژن‌ها و مقادیر بسیار ناچیزی از فلزات مانند نیکل، آهن، کبالت و وانادیم در قیر یافت می‌شود. هیدروکربورهای تشکیل دهنده قیرها را معمولا به آسفالتین و مالتین که خود به دو جزء رزین و روغن تفکیک می‌شود تقسیم می‌کنند. هر یک از این اجزا نقش جداگانه‌ای در خصوصیات قیر ایفا می‌کنند.
از اینرو، قیر در صورتی دچار مشکل افت کیفیت می‌شود که در ساختار آن، مواد تشکیل‌دهنده به درستی کنار هم قرار نگیرند یا درصد وزنی آنها مطابق با استانداردها نباشد. با نگاهی به آنچه در صنعت قیر کشور رخ داده می‌بینیم طی سال‌های اخیر، واحدهای متعدد تولید قیر از وزارت صنعت، معدن و تجارت مجوز فعالیت دریافت کرده‌اند و تولید قیر از پالایشگاهها به کارگاه‌های کوچک حاشیه شهرها رسیده که این کارگاه‌ها بعضا فرسنگ‌ها با پالایشگاه دریافت‌کننده خوراک فاصله دارند.
با مرور اطلاعیه‌های برگزاری مناقصات می‌بینیم که برای احداث یک راه در بیشتر موارد مناقصاتی برگزار می‌شود و انتخاب پیمانکار از این طریق صورت می‌گیرد. پیمانکاری در این مناقصات برنده می‌شود که طبعا قیمت پایین‌تری ارائه دهد. پیمانکاران راهسازی نیز برای خرید اقلام مورد نیاز خود از جمله قیر به سراغ فروشندگانی می‌روند که قیر را با قیمتی پایین‌تر عرضه می‌کنند تا بتوانند قیمت تمام‌شده پایین‌تری در فرآیند مناقصه ارائه دهند. عمده قیرهای ارزان در بازار نیز در کارگاه‌های کوچکی تولید شده‌اند که در تهیه قیرها رعایت استاندارهای اجرایی را مورد توجه قرار نداده‌اند و این سیکل معیوب همچنان ادامه دارد.
استفاده از قیرهای بی کیفیت در حالی در صنعت راهسازی کشور ادامه دارد و بازاری برای فعالیت و عرضه مستمر کارگاه‌های کوچک و پراکنده تولید قیر فراهم کرده که مسوولان امر لزوم نظارت بر کیفیت قیر مورد استفاده در پروژه‌های عمرانی را به فراموشی سپرده‌اند. از زاویه دیگر، در موارد بسیاری دیده شده است که همین قیرهای بی‌کیفیت استفاده شده در تولید آسفالت در جاده‌های کشور بعد از گذشت چند سالی محدود به یکباره حفره‌هایی در درون سطح آسفالت جاده‌ها ایجاد می‌شود که به کرات دیده شده که رانندگان در اینگونه جاده‌ها برای جلوگیری از آسیب خودرویشان مجبور به انحراف خودرو می‌شود که بعضا در سرعت بالای راننده منجر به انحراف خودرو و در نهایت اتفاقات ناگوار را رقم می‌زند.
