نقشه فقر
بازار کار اصفهان متاثر از شاغلان فقیر و بیکاران پولدار
سال ۹۷میزان جمعیت خارج از نیروی کار حدود ۵۳.۹میلیون نفر تخمین زده شد. البته بخش مهمی از جمعیت خارج از نیروی کار، قابلیت کار کردن از نظر سنی را ندارند. در سال یادشده حدود۱۴.۱ میلیون نفر از جمعیت کشور کمتر از ۹ سال و در حدود۴.۴ میلیون نفر نیز بیش از ۶۵ سال داشته‌اند. با توجه به جمعیت ۸۱ میلیون نفری ایران، تقریبا ۲۷ میلیون نفر شاغل یا به دنبال شغل هستند که باید بقیه جمعیت کشور را از نظر اقتصادی تامین کنند.
فقر درآمد
فقر درآمدی به این معنی است که درآمد فرد چقدر است و تا چه حد می‌تواند استانداردهای زندگی و رفاه را برای او تامین کند. بررسی درآمد خانوارها نشان می‌دهد اکثر شاغلان ایران، فقیر هستند و توان تامین هزینه‌های خود را ندارند. طبق آمارهای رسمی، در ایران حدود سه میلیون بیکار زندگی می‌کنند. این سه میلیون نفر بین دهکهای مختلف توزیع می‌شوند و به‌تبع اکثر آن‌ها ساکنان دهکهای یک تا چهار هستند؛ دهک‌هایی با کمترین درآمد ممکن. دهکهای اول بیشترین شاغل فقیر را در خود جای‌داده‌اند. متکدیان خرد،زباله جمع کن‌ها، کودکان کار، سالمندان بدون درآمد و...در این گروه قرار می‌گیرند. دهکهای دوم به بعد را خرده‌فروشان، دست‌فروشان، کارگران و کارمندان با حداقل حقوق دریافتی، از آن خودکرده‌اند. اگر عمده فقرای کشور از میان شاغلان هستند پس برای بهبود فقر باید سطح درآمد شاغلان افزایش‌یافته و کسانی که بیکار هستند هم باید شاغل شوند.
زیرشاخه‌های فقر
سه نوع فقر در کشور وجود دارد: فقر شاغلان، فقر بیکاران و فقر از‌کار‌افتادگان و ناتوانان جسمی و ذهنی و زنان سرپرست خانوار! شاغلان فقیر به دو دلیل ایجادشده‌اند: یا مناسبات کار عادلانه نیست یا درآمد شغل آن‌ها اندک است. به عنوان مثال در حوزه صنعت و تولید، کارگاه‌ها و کارخانه‌های بزرگ، متوسط، کوچک و خرد وجود دارد.
مشکل آنجاست که بیش از۷۰درصد از اشتغال کشور در بنگاه‌های خرد ایجاد می‌شود اما بیشترین درآمد به بنگاه‌ها و کارخانه‌های بسیار بزرگ تعلق دارد که کمترین نرخ شاغل را در خود جای‌داده‌اند. به عبارت دیگر درآمد اندک بخش خرد تولید و صنعت میان جمعیت زیادی تقسیم می‌شود. این در حالی است که بیشترین درآمد جایی اتفاق می‌افتد که کمترین کارگر را نسبت به حوزه اقتصاد خرد دارد. بنابراین درآمد در بخشی از اقتصاد اتفاق می‌افتد اما اشتغال در حوزه دیگری مجتمع شده است. به همین دلیل اشتغال به معنی رفع فقر و تامین درآمد کافی نیست.
شاغلان فقیر
زمستان سال۱۳۹۷ مرکز پژوهش‌های مجلس طی گزارشی با عنوان «بررسی پدیده شاغلان فقیر» اعلام کرد که ۶۰درصد فقرای کشور سرپرست شاغل یا جویای کاردارند. این مرکز از اشتغال ناقص، دستمزد پائین و عدم پوشش بیمه بازنشستگی به عنوان عوامل بروز و گسترش پدیده شاغلان فقیر یاد میکند. در این گزارش آمده است:» هرچند یکی از مهم‌ترین علل فقر خانوار، بیکاری سرپرست است اما داشتن شغل نمی‌تواند خانوار را از فقر برهاند».
مطالعات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، خانوارهای فقیر را به دو گروه کلی طبقه‌بندی میکند: خانوارهایی که سرپرست آن‌ها خارج از بازار کار هستند و حتی در گروه افراد جویای کار نیز قرار ندارند. این گروه ۴۰ درصد از فقرا را تشکیل می‌دهند.گروه دوم نیز خانوارهای دارای سرپرست شاغل و یا سرپرست جویای کار هستند. این گروه نیز ۶۰ درصد از فقرا را شامل می‌شوند.
نکته جالب توجه این گزارش آنجاست که «۶۱ درصد از سرپرستان خانوارهای فقیر را شاغل در بخش مشاغل روزمزد و حقوق‌بگیر بخش خصوصی اعلام میکند.»
این نرخ در حالی اعلام می‌شود که از سال‌های اخیر تا امروز بر خصوصی‌سازی اقتصاد تاکید شده و نرخ بالای شاغلان فقیر در این بخش نشان می‌دهد که در سیاست‌های خصوصی‌سازی، وضعیت قراردادها و شیوه فعالیت شرکت‌های تامین نیرو باید تجدید نظر شود. طبق این گزارش۵۳ درصد از خانواده‌های فقیر دارای سرپرست شاغل هستند که اشتغال ناقص، دستمزد پائین، عدم پوشش بیمه بازنشستگی و تکفل بالا، از مهم‌ترین عوامل فقر این خانوارها محسوب می‌شود.بازوی پژوهشی مجلس از دستمزد پائین به عنوان مهم‌ترین عامل ایجادکننده شاغلان نیازمند حمایت یادکرده است. طبق آمارهای موجود طی سال های ۸۴ تا ۹۵، علیرغم افزایش تدریجی سهم شاغلان بیمه‌شده، به طور متوسط ۵۳ درصد از شاغلان فاقد بیمه بوده‌اند. مرکز پژوهش‌های مجلس سال گذشته اعلام کرد که ۶۰ درصد از اشتغال کشور فاقد پوشش بیمه شغلی است و بعد از شیوع کرونا تاکنون این آمار افزایش‌یافته است.
عمده این افراد به دلیل فعالیت در بخش غیررسمی اقتصاد از مشاغل ساعتی و روزانه‌ای برخوردار هستند که همین موجب کاهش ساعت کار و بالطبع دستمزد آن‌ها می‌شود.
بیکاران پولدار و فقیران شاغل
پدیده‌های نوظهور بیکاران پولدار و شاغلان فقیر بر اقتصاد استان سنگینی میکند. بیکارانی که املاک تجاری، مسکونی و ویلایی خود را به قیمت‌های نجومی کرایه داده، واسطه‌گری و دلالی می‌کنند و پول‌های درشت خود را سپرده بانک کرده و روزگار می‌گذرانند فقط یکروی سکه اشتغال ناقص اصفهان هستند.جمعیت افراد دارای درآمد بدون شغل طی بیش از یک دهه اخیر با رشد بیش از ۲ میلیون نفری به ۵ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر رسیده است!
روی دیگر سکه اشتغال اصفهان آن‌هایی هستند که در بخش‌های مختلف صنعت، کشاورزی و خدمات کار می‌کنند اما دخلشان کفاف خرجشان را نمیدهد و آخر شب‌ها تن رنجورشان را به تاکسی‌های اینترنتی می‌کشانند تا کسری سفره را جبران کنند.
نگاهی به آمار بیکاری اصفهان نشان می‌دهد که نرخ بیکاری در این استان از ۸.۹ درصد در بهار پارسال به ۱۲.۳ درصد در بهار امسال رسیده و معادل ۳.۴ درصد افزایش‌یافته است. همچنین نرخ مشارکت اقتصادی در استان در بهار امسال نسبت به فصل مشابه سال ۱۴۰۰ معادل ۱.۶ درصد کاهش‌یافته و به ۴۰.۵ درصد رسیده است. مقایسه آمار استان ها نشان می‌دهد که اصفهان از نظر نرخ بیکاری پس از کرمانشاه، هرمزگان، خوزستان، لرستان و سیستان و بلوچستان در رده پنجم کشوری قرار دارد.
آمار مشارکت اقتصادی راوی حکایت تلخ دیگری هم هست. در استانی با جمعیت حدود۵ میلیون نفر۵۹درصد افراد در زمره جمعیت غیرفعال اقتصادی قرار می‌گیرند که نرخ بیکاری شامل حال آن‌ها نمی‌شود. زنان خانه‌دار، دانش آموزان و دانشجویان و دریافت‌کنندگان مقرری بیکاری در این گروه قرار دارند که باید توسط گروه نخست علی رغم نرخ بیکاری بالا از نظر اقتصادی اداره شوند. افراد فعال و مشارکت‌کنندگان اقتصادی استان طیف‌های مختلف سنی، جنسی و تحصیلاتی را شامل می‌شوند که ارقام بیکاری متفاوتی دارند.
نرخ بیکاری تحصیل‌کرده‌ها در اصفهان ۲۵ درصد، نرخ بیکاری زنان‌تحصیل‌کرده۳۴درصد و نرخ بیکاری جوانان ۱۵تا ۲۹ سال ۳۰.۱ درصد است.جمعیت فعال اقتصادی استان در سال ۱۳۹۶ برابر با ۱۸۵۶۸۵۶ نفر بوده که از این تعداد ۱۵۸۹۰۴۴ نفر شاغل و مابقی بیکار بوده‌اند. مابقی جمعیت استان که ۲۶۷۸۱۲ نفر بوده، در رده جمعیت غیر فعال اقتصادی قرارگرفته که باید توسط حدود۱.۵میلیون شاغل اداره می‌شده‌اند.با توجه به نرخ بیکاری طیف‌های مختلف جمعیت فعال اقتصادی اصفهان و افزایش سهم خدمات در اشتغال‌زایی(و توضیح بازوی پژوهشی مجلس مبنی بر نرخ۶۰ درصدی فقر بین فعالان بخش خصوصی و خدمات) و درآمد اندک این حوزه برای فعالان این بخش، بنابراین واژه شاغلان فقیر در اصفهان طیف وسیعی را در برمی‌گیرد که نیازمند حمایت هستند.
