معضلات و ظرفیت های تجارت خارجی خراسان رضوی بررسی شد
سیاست همسایگی و هزار راه نرفته
رئیس سازمان صمت خراسان رضوی: حذف گزینشی تعرفه با افغانستان لازم است
بنابراین تغییر راهبرد و به روز کردن سیاست‌های تجاری و اقتصادی کشور متناسب با این تغییرات، امری اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد. تحولات افغانستان و تغییر حاکمیت در این کشور تاثیر مستقیمی بر میزان صادرات خراسان رضوی در سال گذشته داشت، این کشور که به دلیل داشتن بیش از ۳۰۰ کیلومتر مرز مشترک با استان در اولویت مقاصد صادراتی خراسان رضوی قرار دارد، سال گذشته به دلیل تحولات سیاسی، صادرات به این کشور با کاهش محسوسی مواجه بود و باعث شد هدف یک میلیارد و ۷۶۰ میلیون دلاری صادرات خراسان رضوی در سال ۱۴۰۰ محقق نشود. از سوی دیگر جنگ روسیه و اوکراین نیز بر معادلات و تعاملات اقتصادی اثر گذاشته و تحریم روسیه از سوی کشورهای اروپایی بازارهای مناسبی را به روی ایران و به ویژه خراسان رضوی باز کرده است، رویکرد جدیدی که در مناسبات سیاسی کشورهای غربی با روسیه به وجود آمده زمینه افزایش مراودات تجاری خراسان رضوی با روسیه را فراهم کرده و بهره گیری از پیمان منطقه‌ای ایران با روسیه نیز می تواند به پر کردن خلاءهای تجاری بین دو کشور و توسعه مراودات کمک کند. روسیه هشت ماه از سال گرفتار سرما و یخبندان است و این فرصت مناسبی برای خراسان رضوی به منظور صادرات میوه، صیفی،خشکبار و محصولات صنایع تبدیلی ایجاد کرده است، همچنین اقلامی مانند مصالح ساختمانی و کالاهای صنعتی نیز قابلیت این را دارد تا از خراسان رضوی به روسیه صادر شود. از آنجا که روسیه جزو اتحادیه اقتصادی اوراسیا است و ایران با این اتحادیه تعرفه ترجیحی به امضا رسانده است، کشورهای عضو این اتحادیه می‌توانند جزو مقاصد صادراتی استان به شمار آیند.
تحریم اقتصادی ایران و روسیه، عضویت فعال ایران در معاهده بریکس، اوراسیا و همچنین شانگهای را به یک ضرورت تبدیل کرده است؛ از فواید این پیمان‌ها میتوان به اعلام آمادگی کشور روسیه در ساخت راه‌آهن شمال به جنوب اشاره کرد که استفاده بسیار زیادی برای کشورهای عضو پیمان اوراسیا دارد.
اما با وجود تاکید بر ایجاد بازارهای جدید صادراتی، نقش افغانستان و تعاملات تجاری با این کشور را نمی‌توان به راحتی کمرنگ کرد. به خصوص بعد از تغییرات در نظام سیاسی این کشور و تاثیری که بر روابط تجاری آن با کشورهای همسایه به ویژه ایران، پاکستان، چین و هند ایجاد شده است. به نظر می‌رسد کاهش قدرت خرید ناشی از مسدود شدن دارایی‌های خارجی و کمبود ارز، کاهش کمک‌های خارجی و خروج سرمایه، مشکلات گسترده‌ای را برای بهبود شرایط اقتصادی در افغانستان به وجود آورده است.
از سوی دیگر افزایش هزینه‌های انتقال ارز به دلیل محدودیت‌های موجود و شرایط نابسامان شبکه حمل و نقل موجب افزایش شدید هزینه‌های صادراتی شده است. تعهدات ارزی صادرکنندگان به کشور افغانستان و عدم امکان برگشت ارز و نبود رابطه بانکی مشخص فیمابین دو کشور، مشکلات را دوچندان کرده است.
در این راستا تاسی کشور پاکستان در تغییرات سیاسی و رابطه دیرینه تجاری فیمابین این کشور با افغانستان، می‌بایست مدنظر قرار گرفته و در تعیین سطح انتظارات و برنامه‌ریزی‌های درازمدت با کشور افغانستان ظرفیت‌ها و شرایط روابط تجاری سه جانبه با این کشورها مورد توجه قرار گیرد. بنابراین لازم است در تعیین راهبردهای جدید سیاسی - اقتصادی استان تغییرات اساسی صورت گیرد و آنچه پیش‌تر در قالب سند یا برنامه تجارت خارجی بلند مدت خراسان رضوی در نظر گرفته شده نیازمند بازنگری است.
با توجه به نقش پررنگ افغانستان در تجارت خارجی خراسان رضوی و چشم انداز روابط تجاری با این کشور پس از روی کار آمدن طالبان و همچنین ضرورت استفاده از فرصت‌های اقتصادی که جنگ روسیه و اوکراین برای ایران ایجاد کرده است، محمود سیادت، نایب رئیس اتاق بازرگانی خراسان رضوی معتقد است: «در حال حاضر کاهش واردات از سوی افغانستان به ویژه از ایران، واقعیتی است که احتمالا تا دو سال آینده ادامه خواهد داشت و امکان باز‌شدن فضایی مناسب برای ایران در داخل افغانستان منوط بر حمایت موثر دولت و افزایش قدرت تطبیقی بخش خصوصی است.»
باید به دنبال بازارهای جدید در منطقه و جهان باشیم
نایب رئیس اتاق مشهد تصریح می‌کند: با وجود اینکه روی کار آمدن طالبان باعث ایجاد آسیب‌هایی از جمله کاهش قدرت خرید مردم، فرار سرمایه و کاهش واردات شد، اما در نهایت آنها توانستند به مبارزه با فساد و هرج‌و‌مرج در افغانستان بپردازند که این موضوع در عین‌حال که شرایط مناسبی را در این کشور برای فعالیت‌های اقتصادی و رقابتی ایجاد کرده، امتیازی برای طالبان محسوب می‌شود و این گروه با ایجاد امنیت به ویژه در بیرون از شهر‌های بزرگ، توانستند فرصت ایجاد فعالیت‌های اقتصادی همچون کشاورزی، معدن و دامپروری را فراهم آورند. آنها ضمن ایجاد تهدیدات، توانستند فرصت‌هایی را هم ایجاد کنند.
سیادت تاکید می‌کند: ما میتوانیم با فعالیت در حوزه خدمات فنی و مهندسی، فرصت‌های از دست رفته‌ی خود را جبران کنیم. احتمالا صادرات‌مان به افغانستان به نسبت سال‌های گذشته دچار افت شدیدی شده که در آن صورت باید با توجه به شرایط موجود به دنبال بازارهای جدید در منطقه و جهان باشیم. وی با بیان اینکه با روی‌کار آمدن طالبان، شاید شرایط همکاری تهران و کابل به مرور بهتر از قبل شود، می‌افزاید: طالبان یک مبارزه جدی را با فساد شروع کرده که موفقیت‌آمیز هم بوده و اکنون گمرکات افغانستان تقریبا عاری از فساد است و این یک ارزش برای این گروه محسوب می‌شود. در ابتدا درگیری‌هایی که در بخش‌های مختلف افغانستان اتفاق می‌افتاد و ناامنی‌های ایجاد شده در این کشور سبب شد تا طالبان در راستای ایجاد و حفظ امنیت افغانستان، تمام تلاش خود را به کار بگیرند و آنها موفق شدند به هر شکلی در بخش‌هایی از افغانستان امنیت را ایجاد کنند.
جذب سرمایه‌گذاران افغانی از تور ترکیه و قطر
نایب رئیس اتاق خراسان‌رضوی ضمن تاکید بر اینکه طالبان امروز با طالبان ۲۰ سال گذشته تفاوت بسیاری دارد، می‌گوید: ایران در کنار سایر کشورهای منطقه شرایطی را برای به رسمیت شناختن طالبان گذاشته است و این گروه تمایل دارد در راستای حفظ قدرت خود با همسایگان تعاملاتی را برقرار کند؛ لذا این فرصتی برای ایران است تا با تیز هوشی سطح روابط اقتصادی خود را با این کشور تنظیم کند و این کار مستلزم این است که دولت نقش فعال‌تری در این بخش دنبال کند. مشاور رئیس اتاق ایران در امور افغانستان ضمن تاکید بر ایجاد قوانین روشن و شفاف در خصوص حضور و پذیرش مهاجرین افغان، اظهار می‌کند: اگر به برخی از مهاجرین اقامت طولانی مدت و تابعیت بر اساس صلاحیت‌هایشان تعلق گیرد، به باور من سبب جذب سرمایه‌گذارانی می‌شود که عمده‌ی آنها به کشورهای ترکیه و امارات رفته‌اند.
سیادت با انتقاد از برخی محدودیت‌ها برای مهاجران افغان در کشور می‌گوید: یک تبعه‌ی افغانستانی وقتی خانه‌ای را در ایران خریداری می‌کند نمی‌تواند آن را به نام خودش بزند که این یک ضعف برای ما محسوب می‌شود، در حالی که ترکیه این اجازه را می‌دهد و بر اساس خرید خانه به مهاجرین نه تنها اقامت، بلکه تابعیت هم می‌دهد. اگر بنا به جذب سرمایه‌گذاران افغان داریم باید برخی محدودیت‌های این چنینی را برایشان از بین ببریم.
بروزرسانی زیرساخت ها برای تعامل با روسیه
سیادت ضمن تاکید بر چگونگی استفاده از فرصت‌های ایجاد شده از جنگ اوکراین و روسیه، می‌گوید: برای همکاری و تعامل با روسیه، به زیرساخت‌های مناسبی چون کالاهای قابل ارائه و رقابتی و زیر ساخت‌های حمل و نقل نیاز است، اما متاسفانه هیچ‌کدام از زیر ساخت‌هایمان در حال حاضر به‌روز و مناسب تجارت خارجی نیستند. برای توسعه همکاری با روسیه نیاز به زیر ساخت‌های فراوانی داریم، در این زمینه قطار آستارا-رشت باید از سال‌ها قبل به بهره‌برداری می‌رسید، اما اکنون به فکر راه اندازی آن افتادیم که زمان بر است.
نایب رئیس اتاق خراسان‌رضوی ادامه می‌دهد: همه‌ی این مشکلات را تنها نمی‌توان به گردن تحریم‌ها انداخت. بلکه نوسانات قوانین، شرایط ناشی از تحریم، بی‌برنامگی و ضعف دستگاه‌های دولتی و بروکراسی پیچیده سبب شده تا در زمینه تجارت‌خارجی به هدف‌گذاری مدنظر نرسیم. سیادت ضمن تاکید بر سیاستگذاری‌های موفق دولت سیزدهم در زمینه روابط خارجی با همسایگانش، می‌گوید: کشورهایی از جمله ازبکستان، قزاقزستان، تاجیکستان و ترکمنستان که زمانی در مسیر فعالیت‌های اقتصادی ما مانع ایجاد می‌کردند، می‌بینیم که بسیاری از روسای جمهور این کشورها به ایران سفر کردند و به دنبال ایجاد روابط تجاری با ایران هستند؛ بنابراین علاوه بر نیاز آنها، اطمینانی را که برای توسعه و گسترش روابط با این کشورها ایجاد کرده‌ایم سبب افزایش تعاملات ما شده است. در این راستا دولت به دنبال ایجاد برقراری روابط با عربستان است و اگر این مذاکرات به نتیجه برسد، فرصت مضاعفی در حوزه تجارت خارجی برایمان ایجاد می‌شود.
پیگیری تاسیس فوری راه‌آهن خواف-هرات
اما امیررضا رجبی، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی با تشریح چشم انداز روابط تجاری ایران و افغانستان به ارائه راهکارهایی جهت افزایش تعاملات اقتصادی میان دو کشور بعد از روی کار آمدن طالبان می‌پردازد و سپس بر ضرورت گسترش روابط تجاری خراسان رضوی با روسیه و پاکستان تاکید می‌کند.
رجبی با بیان اینکه در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال ۱۳۹۹ در برخی حوزه‌ها کاهش ارزش صادرات را در خراسان رضوی تجربه کردیم، می‌گوید: «امروز ایجاد کنسرسیوم‌های صادراتی و حمایت از ایجاد مراکز تجاری جهت پیشبرد اهداف اقتصادی، تجاری و گسترش تجارت و ارتباط نزدیک‌تر با فعالان اقتصادی افغانستان امری ضروری است.»
رئیس سازمان صمت خراسان رضوی با اشاره به اینکه بهره‌برداری فوری راه‌آهن خواف-هرات در حال پیگیری است، ادامه می‌دهد: «از این طریق تلاش می‌کنیم شرایط کاهش هزینه‌ها و تقویت ترانزیت از طریق بندر چابهار به افغانستان میسر گردد؛ بر این اساس صادرات ریلی و واردات مواد معدنی و محصولات کشاورزی از این کشور می‌تواند به‌عنوان یک راهبرد اساسی و مهم در دستور کار فوری مسئولان دو کشور قرار گیرد. برای رفع کاستی‌ها در حوزه تجارت با افغانستان اولویت با برنامه‌ریزی جهت تهاتر صادرات دارو و مواد غذایی در قبال واردات مواد معدنی و کشاورزی است؛ صادرات مجدد محصولات فرآوری شده افغانستان در ایران بدون پرداخت هزینه از سوی افغانستان می‌تواند به ایجاد زنجیره ارزش‌افزوده در دو کشور کمک شایانی کرده و درآمدهای سرشاری را نصیب طرفین کند و موجب برقراری روابط حسنه اقتصادی و سیاسی دو کشور شود.»
حذف گزینشی تعرفه میان ایران و افغانستان
رئیس سازمان صمت خراسان رضوی تاکید می‌کند: «تامین امنیت سرمایه‌گذاری برای فعالیت‌های معدنی و کشاورزی و خدمات فنی و مهندسی می‌بایست مورد توجه مسئولان دو کشور قرار گیرد. موضوع اساسی و مهم دیگر نیز لزوم اصلاح و حذف تعرفه واردات میان دو کشور بویژه برای کالاهای اولویت‌دار است.»
رجبی درباره جنگ روسیه و اوکراین و تاثیر آن بر تعاملات تجاری با ایران با بیان اینکه شرایط خاص حاصل از جنگ روسیه و اوکراین، افت شدید تجارت با اوکراین تا بیش‌از ۹۰ درصد را نشان می‌دهد، ادامه می‌دهد: از ۲ میلیارد دلار تجارت با روسیه و اوکراین، ۱.۸ میلیارد دلار مربوط به روسیه شامل گندم، ذرت، جو و دانه‌های روغنی و ۰.۲ میلیارد دلار مربوط به اوکراین و شامل واردات گندم، ذرت، روغن آفتاب‌گردان، ماشین‌آلات و برخی تجهیزات نفتی بوده است.
ارتقاء ۵ درصدی سهم صادرات به روسیه
رئیس سازمان صمت خراسان رضوی با اشاره به اینکه صادرات سه‌ماهه استان در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ به‌صورت وزنی و ارزشی به‌ترتیب ۱۲۱ و ۳۳۸ درصد افزایش‌یافته است، می‌افزاید: «این در حالی است که سهم استان به کشور در صادرات به روسیه از ۱ درصد به ۵ درصد ارتقاء یافته‌است . در این زمینه ضرورت دارد با ایجاد زیرساخت‌های لازم صادرات مستقیم و مجدد از طریق کشورهای ثالث ازجمله قزاقستان مدنظر مسئولان استان و فعالان اقتصادی قرار گیرد.»
رجبی همچنین به جمعیت ۲۲۵ میلیون‌نفری پاکستان و ظرفیت‌های اقتصادی، صنعتی و تجاری این کشور اشاره و تاکید می‌کند: «امکان استفاده استان برای ارتقاء سطح مبادلات تجاری با این کشور در اولویت قرار داده شده است.عدم شناخت تولیدکنندگان و تجار استان با ظرفیت‌های تجاری بالا و مکمل بودن اقتصاد ۲ کشور در زمینه‌های مختلف از جمله در حوزه‌های معدنی، محصولات پلاستیکی، شیمیایی، فلزی، منسوجات و حمل‌ونقل می‌تواند شرایط متفاوتی را برای تجارت و استفاده از فرصت‌های اقتصادی خراسان رضوی با کشور پاکستان فراهم کند.»
ضرورت هماهنگی دولت و بخش خصوصی برای افزایش مناسبات تجاری
کاظم شیردل، رئیس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به تحولاتی که در منطقه ایجاد شده است، می‌گوید: بحث تحولات سیاسی که در منطقه به وجود آمده به خصوص در افغانستان که یکی از بازارهای هدف برای ما به شمار می‌رود با روی کار آمدن طالبان و مشکلاتی که بعد از آن در این کشور ایجاد شد باعث شده تا سرمایه‌گذاران و سرمایه‌داران افغانی از این کشور خارج شوند و یکی از دلایل اصلی که صادرات ما به این کشور کاهش پیدا کرده همین مساله است. اما وضعیت در حال بهبود است و طالبان سعی می‌کنند امنیت بازار افغانستان را تامین کنند. رئیس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی با اشاره به جنگ روسیه و اوکراین می‌افزاید: در روسیه ظرفیت خوبی به وجود آمده که باید از آن استفاده کنیم. در پی تحریم‌هایی که کشورهای اروپایی بر این کشور اعمال کردند ما میتوانیم بسیاری از محصولات مورد نیاز روسیه را تامین کنیم. این موضوع مستلزم این است که مدیریت خوبی داشته باشیم و بین بخش خصوصی و دولتی هماهنگی ایجاد شود. رویکرد دولت سیزدهم نسبت به توسعه رابطه با کشورهای همسایه برای اقتصاد کشور امری بسیار مطلوب و نتیجه بخش است. درصورت افزایش مراودات تجاری با همسایه‌ها باید بازار افغانستان را امسال به دست بگیریم و به صادرات سال قبل برگردیم. شیردل تاکید می‌کند: با توجه به مسائل پیش آمده باید از فرصت کشورهای آسیای میانه که مسوولین هم تمرکز خوبی بر آن گذاشته‌اند استفاده کنیم. بخش خصوصی هم باید وارد کار شود و از این ظرفیت استفاده کند تا به هدف‌گذاری که در استان توسط سازمان صنعت معدن و تجارت صورت گرفته، برسیم. رئیس اتحادیه صادرکنندگان خراسان رضوی درخصوص تعاملات و تفاهمات اقتصادی ایران و روسیه اضافه می‌کند: بازار روسیه بازار خوبی است که نیازمند محصولات ما است، باید محصولات خوب و با کیفیتی به این کشور ارائه کنیم که بتوانیم روابط تجاری خود را توسعه دهیم و جایگاه مناسبی در بازار روسیه به دست بیاوریم. شیردل با تاکید بر اینکه برای توسعه مناسبات تجاری باید هماهنگی میان بخش خصوصی و دولتی افزایش پیدا کند، می‌گوید: یک سری مسائل مثل عوارض و ممنوعیت‌هایی که درخصوص صادرات برخی کالاها ایجاد می‌شود را باید مدیریت کنیم تا بتوانیم صادرات خود را افزایش دهیم. اگر این هماهنگی به وجود بیاید میتوان به صعودی شدن حجم تجارت خارجی و صادرات در کشور امیدوار بود و برای آن آینده روشنی در نظر گرفت.
