مزیت نسبی
چرا فولاد ارزشآفرین و اشتغالزاست؟
در این مسیر کشورها تلاش می‌کنند با استفاده از هر آنچه در آن مزیت نسبی دارند یا می‌توانند استعدادهای خود را در آن گسترش بدهند و شکوفا و بارور سازند، تا در مسیر بهبود شرایط اقتصادی و افزایش تولید ناخالص داخلی به آنها کمک کند. در ایران وجود گاز طبیعی و سنگ‌آهن از مزیت‌های بسیار مهم در توسعه صنعت فولاد به‌شمار می‌رود. فولاد به عنوان یک کالای استراتژیک می‌تواند نقش بسزایی در توسعه کشور از یک طرف و همچنین با ایجاد ارزش افزوده نقش بسیار مهمی در تولید ناخالص داخلی و از همه مهم‌تر ایجاد اشتغال داشته باشد. از این‌رو تقویت و حمایت از این صنعت استراتژیک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
عزم جدی برای توسعه صنعت فولاد
دقیقاً به همین دلیل است که در سالیان گذشته شاهد اجرای طرح‌های مختلف توسعه در صنعت فولاد و در صنایع بالادستی و پایین‌دستی بوده‌ایم. از این‌رو طرح‌های توسعه مختلفی در اقصی نقاط کشور تعریف شده و در حال اجراست. طبق گزارش انجمن جهانی فولاد ایران در سال گذشته توانسته است با تولید بیش از ۲۹ میلیون تن فولاد جایگاه مناسبی را در میان تولیدکنندگان فولادی جهان به دست آورد و در رده دهمین فولادساز بزرگ جهان قرار گیرد. با این حال با توجه به استعدادها و مزیت‌های کشور در زمینه فولاد دستیابی به سطوح بالاتر تولید فولاد را در برنامه‌های توسعه‌ای خود قرار داده است. متاسفانه آنچه تاکنون در طرح‌های توسعه فولاد به آن توجه نشده و از این حیث کشور دچار ضرر و زیان زیادی شده است، عدم استفاده از آخرین تکنولوژی‌ها و تکنولوژی‌های نوین در تولید فولاد با حداقل مصرف انرژی و با راندمان بالاست. تکنولوژی‌های هات شارژ و هات لینک می‌تواند تاثیر بسیار زیادی در کاهش مصرف انرژی و در قیمت تمام‌شده و همچنین محیط زیست داشته باشد. و همین‌طور عدم جانمایی مناسب طرح‌ها از نظر دسترسی به آب‌راه‌ها و زیرساخت‌ها و منابع مورد نیاز و در یک کلام بهینه‌ترین و اقتصادی‌ترین مکان جهت ایجاد واحدهای تولید فولاد است، که می‌بایست به صورت جدی در طرح‌های آینده مدنظر قرار گیرد. خوزستان به دلیل وجود بنادر و زیرساخت‌ها و منابع آب و گاز محل مناسبی جهت توسعه فولاد کشور به‌شمار می‌رود.
نقش فولاد در توسعه صنعتی و اقتصادی
مصرف سرانه فولاد یکی از شاخص‌های مهم توسعه در کشورها به‌شمار می‌رود. بر همین اساس با توجه به روند رو به رشد توسعه و افزایش مصرف فولاد در کشور سندهای متعددی برای توسعه این صنعت در افق چشم‌انداز ۱۴۰۴ تدوین شد. از این‌رو با توجه به سرعت توسعه در کشور مقرر شد ظرفیت فولاد در کشور در افق چشم‌انداز ۱۴۰۴ به ۵۵ میلیون تن در سال افزایش یابد. دلیل عزم جدی کشور برای توسعه صنعت فولاد وجود منابع سنگ‌آهن و منابع گاز و آب و وجود زیرساخت‌های مناسب از یک‌سو و از سوی دیگر فولاد به عنوان یک کالای استراتژیک در توسعه صنعتی می‌تواند نقش بسیار موثری در تسریع توسعه کشور ایفا کند و با ایجاد ارزش افزوده اقتصاد ایران را متحول کند. افزایش تولید فولاد در کشور می‌تواند توسعه در صنایع مختلف از جمله صنعت ساختمان و ساخت‌وساز، صنعت خودرو، کشتی‌سازی، ماشین‌سازی و قطعه‌سازی و تجهیزات، را تسریع و متحول کند. صنعت فولاد در سال‌های گذشته توانسته است علاوه بر تامین نیازهای داخل کشور بخشی از محصولات خود را به خارج از کشور صادر و در این شرایط سخت تحریم ارزآوری خوبی نصیب کشور کند. بیان این نکته ضروری است که بسیاری از کشورهای در حال توسعه با توجه به اینکه شرایط مناسبی جهت توسعه صنعت فولاد ندارند در مسیر توسعه صنعتی با تنگناهایی روبه‌رو می‌شوند و مجبورند این کالای مهم و استراتژیک را از سایر کشورها وارد کنند، که می‌تواند مسیر توسعه را کندتر کند. این در حالی است که شرایط مناسب توسعه صنعت فولاد در ایران می‌تواند علاوه بر تامین نیازهای داخلی به فولاد با صادرات مازاد بر نیاز داخل به سایر کشورها حضور خود را در بازارهای بین‌المللی بیشتر و پررنگ‌تر کند.
فولاد خوزستان از آغاز تاکنون
فولاد خوزستان اولین کارخانه فولادی در کشور به روش احیای مستقیم و کوره قوس الکتریکی است که سه روش احیای مستقیم پورفر- اچ وای آل و میدرکس در آن نصب شد تا هر سه روش راه‌اندازی و مورد آزمایش و بررسی و با هم مقایسه شود. بر همین اساس پس از راه‌اندازی و مقایسه این روش‌ها واحدهای میدرکس به عنوان بهترین فرآیند احیای مستقیم انتخاب و در نقاط دیگر کشور از آن استفاده شد. با بومی‌سازی واحد احیای مستقیم میدرکس اولین واحد احیای مستقیم در سال ۱۳۸۰ به نام زمزم ۱ به دست متخصصان داخلی در فولاد خوزستان راه‌اندازی و زمینه توسعه فولاد در کشور فراهم شد. به‌طوری که پس از آن تعداد زیادی واحد احیای مستقیم میدرکس در نقاط مختلف کشور نصب و راه‌اندازی شد که ایران را به یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان آهن اسفنجی در جهان تبدیل کرده است. فولاد خوزستان در سال ۱۳۶۸ و در زمان ریاست‌جمهوری مقام معظم رهبری افتتاح شد. ظرفیت اولیه آن در بدو تاسیس یک میلیون و ۵۵۰ هزار تن فولاد بود که شامل واحدهای اسکله اختصاصی بندر امام، واحد انباشت و برداشت، گندله‌سازی، احیا، فولادسازی و ریخته‌گری بود. پتانسیل خوب فولاد خوزستان جهت افزایش ظرفیت سبب شد تا فاز اول توسعه طراحی و نصب شود و در سال ۱۳۸۴ ظرفیت تولید فولاد خوزستان به دو میلیون و ۴۰۰ هزار تن افزایش یابد. سپس فاز دوم توسعه طراحی و نصب شد و در سال ۱۳۸۷ ظرفیت تولید فولاد خوزستان به سه میلیون و ۲۰۰ هزار تن افزایش یافت. هم‌اکنون نیز فولاد خوزستان با بهبود تکنولوژی و فرآیندهای تولید و بهبود کیفیت مواد توانسته است ظرفیت خود را افزایش دهد به‌طوری که تولید بیش از سه میلیون و ۸۵۰ هزار تن را محقق کرده است. فولاد خوزستان در راستای تحقق سهم ۲۵درصدی از ۵۵ میلیون تن فولاد در افق ۱۴۰۴ پروژه‌های متعددی از جمله افزایش ظرفیت فولاد خوزستان به ۲/ ۵ میلیون تن و همچنین اجرای پروژه فولاد شادگان و توسعه آن و برگشت مجدد مالکیت فولاد اکسین به فولاد خوزستان را در دستور کار خود دارد و تلاش خواهد کرد با اجرای پروژه‌های مختلف سهم ۲۵درصدی از تولید فولاد کشور را از آن خود کند که نقش بسیار زیادی در اشتغال‌زایی و تولید ثروت و افزایش سود سهامداران و تقویت بازار سرمایه خواهد داشت.
فولاد در بازار جهانی
بیماری کرونا در جهان شیوع و گسترش بسیاری از اقتصادهای عمده جهان را با مشکلات جدی مواجه کرد. کاهش تقاضا در فولاد نیز باعث شد تولید فولاد در جهان کاهش یابد، در حالی که در طول همین مدت نه‌تنها تولید فولاد در ایران کاهش نیافت، بلکه شاهد رشد تولید آن در کشور بودیم. خوشبختانه در فولاد خوزستان نیز با برنامه‌های متعدد کنترلی برای جلوگیری از گسترش این بیماری در داخل شرکت نه‌تنها تولید فولاد کاهش نیافت بلکه شاهد افزایش تولید در فولاد خوزستان در سال گذشته بودیم، اما به دلیل محدودیت برق در کشور در سال گذشته در پی کمبود گاز از این جهت شاهد کاهش تولید بودیم. به تازگی کنترل‌پذیر شدن بیماری کرونا به دلیل تولید واکسن شرایطی پدید آورده که تقاضا را در بازار بسیاری از کالاهای اساسی از جمله فولاد افزایش داده و چشم‌انداز آن را با افق روشنی مواجه ساخته است. همچنین رشد توسعه در کشورها از یک طرف و تداوم کمک‌های مالی در قالب سیاست‌های پولی در اقتصادهای عمده جهان باعث شده است تا تقاضا برای این کالای استراتژیک افزایش یابد.
جایگاه فولاد خوزستان در بازار داخلی
همان‌طور که پیشتر نیز اشاره شد شرکت فولاد خوزستان در میان تولیدکنندگان فولاد در ایران در رتبه دوم قرار دارد با این حال نگاهی دقیق‌تر به عملکرد این شرکت نشان می‌دهد جایگاه رقابتی آن نسبت به شرکت‌های مشابه در داخل کشور جایگاهی ممتاز است چرا که نزدیکی به بنادر و وجود اسکله اختصاصی فولاد خوزستان و دسترسی به منابع گاز و آب و زیرساخت‌های مناسب سبب شده است که فازهای مختلف توسعه تعریف شود تا بتواند جایگاه خود را در افق چشم‌انداز ۱۴۰۴ به عنوان دومین تولیدکننده فولاد کشور تثبیت کند.
امروز فولاد خوزستان بزرگ‌ترین تولیدکننده شمش فولادی در کشور است و قیمت شمش آن برای قیمت‌گذاری سایر محصولات از جمله سنگ‌آهن، آهن اسفنجی و گندله به عنوان مرجع مورد استفاده قرار می‌گیرد. فولاد خوزستان با تولید محصولات مختلف از جمله اسلب و بلوم و بیلت از شرایط بهتری در بازارهای رقابتی ایران و جهان برخوردار است و با توجه به شرایط بازار می‌تواند محصولات با قیمت‌های بهتر و مناسب‌تر تولید کند. در نتیجه از توانایی بهتری در بازارهای رقابتی برخوردار است. صادرات فولاد خوزستان به دلیل نیاز داخل در سالیان گذشته متوقف شد ولی پس از صدور مجوز صادرات به دلیل کیفیت مناسب مجدداً در همان سال اول جایگاه خود را در بازارهای بین‌المللی به دست آورد به‌طوری که توانست تا بیش از ۷۰ درصد محصولات خود را در سال ۱۳۹۶ صادر کند و این نشان از توانایی این شرکت در حضور در بازارهای جهانی دارد.
مداخلات دولتی
خطر مداخلات دولتی و قیمت‌گذاری دستوری از دیرباز تاکنون یکی از تهدیداتی بوده که برخی از صنایع ایران را تحت تاثیر قرار داده و بعضاً توانسته است برخی از صنایع را به کام زیان‌های انباشته و سنگین بکشاند.
قیمت‌های دستوری می‌تواند توانایی به‌روزرسانی تکنولوژی و بهبود کیفیت را از کارخانه‌ها سلب کند و سبب تولید محصولات بی‌کیفیت و راندمان پایین و قیمت تمام‌شده بالاتر شود. هرچه میزان مداخله دولت در صنایع کمتر بوده توانایی و رشد و بالندگی آنها به همان میزان افزایش یافته و توانسته‌اند نه‌تنها در بازار داخل بلکه در بازارهای صادراتی موفق عمل کنند و با تولید محصولات باکیفیت بخشی از تولیدات خود را به خارج از کشور صادر کنند. حضور در بازارهای بین‌المللی باعث بهبود کیفیت محصولات می‌شود. چراکه محصولات بی‌کیفیت توانایی رقابت در بازارهای بین‌المللی را نخواهند داشت. کارخانه‌های فولادی با تعداد بسیار زیاد نیروی کار و اشتغال‌زایی زیادی که در مسیر توسعه فولاد و صنایع وابسته اتفاق خواهد افتاد با قیمت‌گذاری دستوری می‌تواند دستخوش تغییرات بسیار زیادی شود که می‌تواند هم تهدیدی برای انبوه بسیار زیادی از نیروی کار شود و هم مسیر توسعه را کند و متوقف کند. از این‌رو حمایت‌های دولت از شرکت‌های فولادی بسیار بااهمیت است چرا که پایه توسعه کشور در صنایع مختلف دیگر مانند صنعت ساختمان و ساخت‌وساز، صنعت خودروسازی، کشتی‌سازی، صنعت ماشین‌سازی، صنعت قطعه‌سازی و تجهیزات است و هم اشتغال‌زایی زیادی دارد که نباید اجازه داده شود خدشه‌ای به آن وارد شود در صورتی که شرکت‌های فولادی در سرازیری قرار گیرند به قدری سنگین است که برگشت آن بسیار دشوار خواهد بود.
فولاد خوزستان در زنجیره ارزش
بررسی عملکرد فولاد خوزستان در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که این شرکت گام‌های مثبت رو به جلویی برای توسعه زنجیره ارزش خود برداشته است. برای تولید فولاد فرآیندهای مختلفی از معدن تا نورد می‌بایست طی کند که هر فرآیند ارزش افزوده خاص خود را دارد. هر چه زنجیره ارزش کامل‌تر شود، سوددهی و رقابت‌پذیری آن بیشتر خواهد شد. متاسفانه ورود معادن به تولید فولاد در چند سال اخیر باعث شده است که تامین سنگ‌آهن مورد نیاز فولادسازان با چالش جدی مواجه شود. تامین سنگ‌آهن در زنجیره تولید فولاد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. لذا فولاد خوزستان با سرمایه‌گذاری و خرید سهام شرکت صنعتی معدنی سناباد توانسته است بخشی از نیازهای خود را از سنگ‌آهن برآورده سازد و تلاش می‌کند تا با سرمایه‌گذاری‌های بیشتر سهم بیشتری از سنگ‌آهن مورد نیاز خود را تامین کند. همچنین تلاش می‌کند با برگشت مجدد مالکیت فولاد اکسین به فولاد خوزستان زنجیره ارزش خود را از معدن تا نورد تکمیل کند.
درخشش در بورس کالا
از سایر عوامل که بگذریم، حضور فولاد خوزستان در بازار سرمایه عمدتاً با معاملات آن در بازار سهام شناخته می‌شود. با این حال یکی از مهم‌ترین نمودها و تاثیرات اقتصادی فعالیت فولاد خوزستان در بورس کالای ایران است؛ جایی که قیمت شمش فولاد تولیدی آن مبنای قیمت‌گذاری سایر محصولات فولادی و یا حتی مواد اولیه نظیر سنگ آهن می‌شود.
قیمت این محصول نیز بر مبنای قیمت جهانی، قیمت ارز و سایر ملاحظات فنی در بازار داخل مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. بنابراین اگر بخواهیم تصویری دقیق از تاثیر حضور پررنگ فولاد خوزستان در بازار سرمایه ارائه بدهیم باید بگوییم که به جز فروش محصولات این شرکت در بورس کالا و معاملات سهام آن در بورس تهران که نسبت به سایر شرکت‌ها در سال جدید عملکرد بهتری داشته، اشاره به نقش پررنگ تاثیر قیمت شمش این شرکت بر تحلیل تحلیلگران بازار سرمایه مساله‌ای حائز اهمیت است که نمی‌توان از آن چشم پوشید. بنابراین طبیعی است که حتی اشخاصی که در بازار سهام سهامدار این شرکت نیستند نیز از تحولات این بخش مهم صنعت فولاد کشور اثر بپذیرند و تغییرات آن را برای سرمایه‌گذاری در سایر شرکت‌های صنعت مورد ارزیابی قرار دهند.
