پیکار نابرابر
قاچاق با صنعت تهویه چه کرد؟
در گذشته با توجه به نبود راه‌های ارتباطی و سایر حمل‌ونقل مدرن امروزی، تجارت کالا بین کشورها با مشکلات فراوانی روبه‌رو بود که موجب کاهش حجم تجارت بین کشورها می‌شد. اما امروزه رشد و توسعه سریع ابزار و روش‌های تولید و تجارت در جهان، موجب افزایش داد‌و‌ستد کالا و خدمات در بازارهای جهانی شده است. در نتیجه مشاهده می‌شود که کشورهای توسعه‌یافته با عرضه تولیداتشان، به سمت گرفتن بازار کشورهای در حال توسعه هجوم می‌برند. در این میان کشورهای در حال توسعه نیز به مرور به اتخاذ سیاست‌هایی برای کاهش روند سلطه اقتصادی کشورهای توسعه‌یافته اقدام کردند. از جمله یکی از ابزارهای مورد استفاده آنها برای کنترل تجارت خارجی، استفاده از نرخ تعرفه واردات است.
ایران نیز به عنوان یکی از کشورهای در حال توسعه که در گذشته زیان‌های زیادی از سمت تغییرات رابطه با تجارت قانونی و قاچاق از کشورهای توسعه‌یافته متحمل شده لازم است با استفاده از تجربه کشورهایی که در چند سال اخیر حضور مناسبی در بازارهای جهانی داشته‌اند، همچنین با گسترش انجام فعالیت‌های تحقیقاتی و پژوهشی، در جهت منافع کشور و جلوگیری از گسترش تجارت غیرقانونی و قاچاق، سیاستگذاری و عمل کند.
قاچاق کالا در ایران هم در واردات و هم در صادرات گسترش یافته است. به طوری که کالاهایی که هزینه تولید آنها در کشور به دلایل مختلف از جمله نرخ رشد دو‌رقمی تورم افزایش زیادی دارند، با توجه به ثبات نسبی نرخ ارز (در مقابل نرخ تورم) عموماً از سایر کشورها به ایران قاچاق می‌شوند که در اصطلاح به آن «واردات قاچاق» می‌گویند.
البته فرهنگ ایجاد‌شده در میان جامعه و اقشار مردم مبنی بر مرغوب‌تر بودن کیفیت اجناس خارجی به شکل رسمی و غیررسمی نیز ضربات متعددی به صنعت داخلی و اقتصاد کشور وارد کرده است. در همین راستا اگرچه سیاستگذاران و متولیان دولتی در تلاش هستند با نظارت دقیق در تولید کالا و بالا بردن کیفیت و استاندارد آن و نیز کاهش هزینه تولید، از ورود کالاهای قاچاق جلوگیری کنند، اما مقابله با این پدیده هر روز سخت‌تر می‌شود. در این میان شدت و فشار تحریم‌ها بر اقتصاد ایران در سال‌های اخیر نیز روی افزایش میزان قاچاق کالاها اثر گذاشته است.
اثر قاچاق بر صنعت تهویه
واقعیت این است که قاچاق تجهیزات تهویه مطبوع که از مبادی رسمی وارد کشور می‌شود یا از مبادی غیررسمی که شامل مرزنشینان است، اگر اینها کنترل نشود و در چارچوبی نباشد، می‌تواند هر صنعتی را در ایران زمین‌گیر کند. مشاهده شد که برخی از صنایع به دلیل حجم بالای قاچاق به ورطه نابودی کشیده شدند. صنعت تهویه مطبوع نیز از این امر مستثنی نیست و درخصوص مقوله قاچاق آسیب‌پذیر است.
اکنون از سمت مبادی رسمی تجهیزاتی وارد می‌شود که هم به عبارتی براساس ارزش واقعی که دارند اظهار نمی‌شوند و حتی تعرفه آن براساس تعرفه درستی که باید باشد نیست. کارشناسان ما بسیار زحمت می‌کشند اما به دلایل تخصصی لازم است کارشناسان زبده‌تری وارد عمل شوند، زیرا در بسیاری از موضوعات اقتصادی ضعف‌ها آشکار است و تنها با یک آسیب‌شناسی علمی و اصولی می‌توان ریشه بسیاری از نابسامانی‌ها را پیدا کرد. به طور مثال نوع تجهیزات، ارزش یا کیفیت آن ارزش‌گذاری مناسبی صورت نمی‌گیرد و باعث می‌شود که تجهیزاتی قیمت در تضاد با قیمت تجهیزات ایرانی وارد کشور شود.
در چنین شرایطی، تولیدکننده‌ای که در داخل کشور محصولات مشابه با چنین محصولات و تجهیزاتی را تولید می‌کند، عملاً با آنها رقابت کند و طبیعی است زمانی که اجناسی را وارد می‌کنیم که تعرفه مناسب را پرداخت نمی‌کنند، تولیدکننده داخل کشور، قدرت رقابت خود را از دست می‌دهد و این موضوع موجب می‌شود فروش کمتری داشته باشد و در نهایت فضای رقابت برای آن محدودتر و محدودتر شود.
این در حالی است که خلق ثروت از سوی صنعتگران انجام می‌شود و ثروت‌آفرینی می‌کنند. این ثروت با تولید است که وارد شریان اقتصاد کشور می‌شود و به طرق مختلف بین افراد جامعه توزیع می‌شود. گرچه این تولید با قاچاق چه از مبادی رسمی و چه غیررسمی، مصداق نابودی آن است. اما اگر کنترل شود مانند بسیاری از کشورها که پروسه واردات آنها تحت نظر است، می‌توان از منافع این کنترل در جهت تقویت تولید داخلی بهره برد.
البته اعتقاد من بر این نیست که محصولات و تجهیزات خارجی صنعت تهویه مطبوع نباید وارد کشور شوند، بالعکس تجهیزات خارجی باید وارد بازارهای این صنعت شوند و تولیدکننده داخلی هم نباید انحصار داشته باشد و فقط او باشد که در بازارها فعالیت داشته باشد. تولیدکننده داخلی باید در کنار محصولات خارجی تلاش کند که کیفیت محصولات افزایش یابند تا با اهرم‌های این‌چنینی در رقابت با محصولات خارجی پیشرو باشد. بنابراین وجود کالاهای خارجی لازمه و شرط توسعه محصولات داخلی است اما باید وارد کردن آنها در یک چارچوب مشخص تعریف شود.
چند پیشنهاد به سیاستگذار
دولت‌ها می‌توانند در کنار افزایش منطقی، متعارف و انعطاف‌پذیر تعرفه‌های وارداتی، برای حمایت معقول و غیرمخرب از تولیدکنندگان از جمله تولیدکنندگان فعال در حوزه صنعت تهویه مطبوع، از چند راهکار استفاده کند. کاهش میزان مالیات و عوارض تولیدکنندگان، کاهش تعرفه‌های سوخت و انرژی برای واحدهای تولیدی، اعطای تسهیلات یارانه‌ای ارزی و ریالی به تولیدکنندگان و کاهش هزینه‌های حضور تولیدکنندگان داخلی در بازارهای صادراتی از جمله راهکارهایی است که به سیاستگذاران پیشنهاد می‌شود.
بدین صورت هم راه مبادلات تجاری ما با دیگر اعضای دهکده جهانی، باز و هموار باقی می‌ماند، هم تولیدکنندگان ما امکان حضور مقتدرانه‌تری در صحنه‌های رقابت پیدا می‌کنند و بدین ترتیب از قاچاق کالا به کشور نیز کاسته می‌شود. زیرا وقتی تولیدات داخلی قابلیت رقابت با تولیدات خارجی را داشته باشند، تقاضا برای کالاهای خارجی کاهش می‌یابد و به این ترتیب از انگیزه ورود غیرقانونی کالاهای مختلف به کشور کاسته می‌شود.
از آنجا که در ایران در مرزها و مبادی ورودی ضعف کنترل وجود دارد (هم در ابزار و هم در مسوولیت‌ها) و متخلفان از روش‌های خاص برای دور زدن قانون بهره می‌گیرند و از شگردهای خاص اداری استفاده می‌کنند و با توجه به اینکه در برخی از نهادهای متولی جابه‌جایی کالا، بوروکراسی زائد و سیستم‌های سنتی هنوز هم حاکم است، توجه به این موضوع هم از اولویت‌های سیاستگذاران برای مقابله با قاچاق و حمایت از تولید به شمار می‌رود.
