سمت‌وسوی بازار
آینده قیمت فولاد در بازارهای جهانی چگونه است؟
صنعت جهانی فولاد در سال ۲۰۲۰، همانند بسیاری دیگر از صنایع جهان با پیامدهای بی‌شمار شیوع کووید ۱۹ دست‌و‌پنجه نرم کرد. با همه‌گیری کرونا تا حدود زیادی کاهش تقاضا در نیمه اول سال ۲۰۲۰ در این بخش قابل پیش‌بینی و مورد انتظار بود، اما بخش دردناک ماجرا از آنجا می‌آمد که این کاهش تقاضا پس از رشد کمتر از حد انتظار سال ۲۰۱۹ رخ داد. در سال ۲۰۱۹ به دلیل ادامه رکود بخش تولید در کشورهای توسعه‌یافته تقاضا کاهش یافت و با بحران جهانی کرونا تضعیف تقاضا شدت گرفت و شاید اگر چین به عنوان موتور محرک در دو سمت تولید و تقاضا حضور نداشت وضعیت این صنعت بغرنج‌تر از آن بود که در حال حاضر نظاره‌گر آن هستیم. با این حال به نظر می‌رسد تاثیر بحران‌های ناشی از کرونا در سال ۲۰۲۰ بر کاهش تقاضا فولاد در میان‌مدت، اثری به مراتب کمتر از بحران مالی ۲۰۰۹-۲۰۰۸ بر این بخش داشته باشد.
گزارش انجمن جهانی فولاد نشان می‌دهد در سمت تولید و عرضه، چین همچنان بی‌رقیب است و بار کل جهان را به دوش می‌کشد؛ اما با افول آمریکا، هند، ژاپن و کره جنوبی به عنوان تامین‌کنندگان بزرگ فولاد خام جهان فرصت خوبی برای ایران، روسیه و ترکیه مهیا شد تا سهم خود را از بازار افزایش دهند. افزایش سهمی که با ثبت آماری درخشان برای صنعت فولاد ایران همراه شد.
چین، موتور محرک صنعت فولاد جهانی
طبق اعلام انجمن جهانی فولاد در سال ۲۰۱۹ میزان تولید فولاد خام جهان هزار و ۸۸۰ میلیون تن که با ۰/ ۹ درصد کاهش در سال ۲۰۲۰ به هزار و ۸۶۴ میلیون تن رسید. این کاهش تولید جهانی ۲۶ میلیون‌تنی ناشی از کاهش تقاضای مصرف‌کنندگان و کاهش تولید شرکت‌های خصوصی در کشورهای توسعه‌یافته است. چین به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد در جهان به تنهایی یک میلیون و ۵۳ هزار تن فولاد تولید کرد که از افزایش ۵۲ میلیون‌تنی تولید در چین خبر می‌دهد. به‌رغم تمام تغییراتی که کرونا در این صنعت ایجاد کرد، چینی‌ها در سال گذشته میلادی بخش فولاد خود را در معرض آزمونی بسیار بزرگ قرار دادند که تا حد بسیار زیادی قدرت و مقاومت خود را اثبات کرد. این کشور عزم خود را جزم کرده است تا بخش فولادی خود را تقویت کند و در همین راستا نیز گروه فولاد بائو چین در روز ۲۳ دسامبر ۲۰۲۰ حجم تولید سالانه خود را به بیش از ۱۰۰ میلیون تن رساند و به این ترتیب به بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد جهان تبدیل شد. از سوی دیگر آسیای شرقی‌ها با تمرکز بر خرید کارخانه‌های بزرگ تولید در خارج از خاک چین دامنه فعالیت خود را از سرزمین اصلی خارج کردند و شرکت بریتیش استیل را هم خریداری کردند. پیش‌بینی می‌شود طی سال‌های آتی با محدودتر شدن ظرفیت افزایش تولید در سرزمین چین، شرکت‌های این کشور با سرعت بالاتری سراغ خرید و ادغام شرکت‌های بزرگ این صنعت در اروپا، مالزی و سایر نقاط جهان بروند.
رشد تولید چین البته بیش از افزایش توان و ظرفیت تولید این کشور در این بخش، وابسته به تقاضا و عطش سیری‌ناپذیر داخلی بود. در دورانی که بحران و رکود بی‌سابقه‌ای بر اقتصاد جهانی حکمفرما بود، چینی‌ها همزمان با کنترل شیوع بیماری همه‌گیر رشد اقتصادی حیرت‌انگیزی را تجربه کردند و به دلیل افزایش چشمگیر پروژه‌های مرتبط با بخش زیرساخت، تقاضای داخلی رشد کرد. البته تنها موتور محرک رشد چینی‌ها تقاضای بالاتر داخلی نبود، بلکه مسائل دیگری چون احیای گسترده بخش‌های تولیدی در بسیاری از کشورها طی ماه‌های جولای تا آگوست که کووید ۱۹ موج نخست خود را تقریباً به پایان رسانده بود و محدودیت‌های کرونایی افزایش موارد جدید ابتلا در سراسر جهان را تا حدودی تحت کنترل درآورده بود نیز به کمک تولیدکنندگان چینی آمد.
البته با تمامی این نکات باید توجه داشت که چین در سال ۲۰۲۰ حتی به مدت چند ماه تبدیل به وارد‌کننده خالص فولاد شده بود. این کشور طی ماه‌های ژوئن تا سپتامبر و در ماه نوامبر سال گذشته به وارد‌کننده خالص انواع فولاد تبدیل شده بود. امری که در یک دهه گذشته کاملاً بی‌سابقه بود و نتیجه عملکرد موفق این کشور در مقابله با کووید ۱۹ بود. انجمن آهن و فولاد چین (CISA) تخمین زده است که میزان صادرات این کشور طی کل سال ۲۰۲۰ حدود ۱۵ درصد کاهش یافته باشد در حالی که میزان واردات آن ۶۰ درصد رشد کرده است. در واقع مطابق این پیش‌بینی حجم خالص صادرات فولاد این کشور از ۵۰ میلیون تن در سال ۲۰۱۹ به ۱۵ میلیون تن در سال ۲۰۲۰ کاهش پیدا می‌کند.
افزایش واردات چین به شکل گسترده‌ای مورد استقبال بازار قرار گرفت، زیرا فعال‌تر شدن این کشور به مهار آسیب‌ها و ضربات رکود ناشی از همه‌گیری کرونا به کارخانه‌های فولاد جهان کمک بزرگی کرد. از سوی دیگر نیز سهم چینی‌ها در کل تولید فولاد خام دنیا طی سال ۲۰۱۹ برابر با ۵۳/ ۳ درصد بود، در حالی که سهم این کشور از تولید جهانی به ۵۶/ ۵ درصد افزایش یافت.
شاید با استناد به همین آمارها سال ۲۰۲۰ در صنعت و بازار فولاد را بتوان سال چینی‌ها دانست. البته کماکان آمارهای دقیق و تایید‌شده به شکل جزئی‌تری از این بخش در سال گذشته منتشر نشده است. اما آن‌گونه که به نظر می‌رسد تقریباً تمام فولاد تولیدشده توسط شرکت‌ها در چین مستقیماً به بازار مصرف وارد شده است و اصلی‌ترین مشتریان آن نیز در داخل خاک این کشور مستقر هستند. انتظار بسیاری از تحلیلگران نیز آن است که صادرات فولاد چینی‌ها در سال ۲۰۲۱ همزمان با افزایش تقاضای جهانی و رشد تعداد افراد واکسینه‌شده بهبود یابد.
رشد ترکیه و روسیه؛ سقوط آزاد آمریکا و کره جنوبی
در این میان هند نیز به عنوان دومین تولیدکننده بزرگ جهان نیز کاهش ۱۰/ ۶ درصدی در تولید خود را تجربه کرد و از ۱۱۱ میلیون و ۴۰۰ هزار تن در سال ۲۰۱۹ با کاهشی ۱۱ میلیون و ۸۰۰ هزار‌تنی، میزان تولید این کشور به ۹۹ میلیون و ۶۰۰ هزار تن کاهش یافت. ژاپنی‌ها نیز که در سال ۲۰۱۹ سطح تولیدی برابر با سطوح کنونی تولید هندی‌ها داشتند در سال ۲۰۲۰ تنها ۸۳/ ۲ میلیون تن داشتند که سقوط ۱۶/ ۲درصدی تولید این کشور را نشان می‌دهد. این سه کشور آسیایی کماکان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فولاد خام در جهان هستند و بدون هیچ‌گونه تغییری رتبه‌های اول تا سوم را برای خود حفظ کرده‌اند. هند و ژاپن مجموعاً حدود ۲۸ میلیون تن کاهش تولید سالانه داشتند که دلیل اصلی آن را تضعیف بازار در نتیجه محدودیت‌های ناشی از ویروس کرونا می‌توان عنوان کرد. در ژاپن با شیوع کرونا و کساد شدن بازار شرکت‌های خودروسازی بزرگ این کشور که عمده‌ترین مصرف‌کنندگان نهایی محصولات فولادی به حساب می‌آیند، آسیب بزرگی به صنایع تولیدکننده فولاد خام و سایر شرکت‌های مرتبط وارد شد. هند نیز کماکان با کرونا دست به گریبان است و به نظر نمی‌رسد فعلاً فرصتی برای فرار از پیامدهای سخت و سنگین کووید ۱۹ داشته باشد. سهم بازار هندی‌ها در سال ۲۰۲۰ افتی ۰/ ۶درصدی نسبت به سال پیشین داشته و به ۵/ ۳ درصد بازار رسیده است. ژاپن هم حالا تنها ۴/ ۵ درصد از سهم بازار جهانی فولاد خام را در اختیار دارد در حالی که تا پیش از شیوع همه‌گیری حدود ۵/ ۳ درصد از بازار در اختیار آنان بود.
پس از این سه کشور آسیایی اما روس‌ها از افت تولید ایالات متحده منتفع شدند و سهم خود از بازار جهانی را به نوعی افزایش دادند و تولید خود را از ۳/ ۸ درصد طی سال ۲۰۱۹ به ۳/ ۹ درصد در سال ۲۰۲۰ رساندند. مطابق تخمین‌ها روسیه در سال ۲۰۲۰ موفق به تولید ۷۳/ ۶ میلیون تن فولاد خام شده است که ۱/ ۸ میلیون تن بیشتر از سال پیشا‌همه‌گیری است و حاکی از رشد ۲/ ۶درصدی تولید این کشور است. روس‌ها در سال ۲۰۱۹ پس از ایالات متحده آمریکا و با اندکی برتری نسبت به کره جنوبی، پنجمین تولیدکننده عمده دنیا به شمار می‌آمدند که با افت شدید خروجی این صنعت در ایالات متحده و تقویت تولید در روسیه، این کشور سرد و پهناور با یک پله صعود به چهارمین تولیدکننده عمده فولاد خام در جهان تبدیل شد.
چشمگیرترین افت تولید اما به ایالات متحده آمریکا تعلق می‌گیرد که تحت فرمان دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری سابق این کشور تجربه سیاه‌ترین روزهای کرونایی را از سر گذراند و با وجود تعرفه‌گذاری‌های پیاپی بر روی فولاد تولیدشده از سوی کشورهای دیگر به منظور تقویت تولیدکنندگان آمریکایی، جای خود را در میان تولیدکنندگان عمده به روس‌ها واگذار کرد و حالا پنجمین عرضه‌کننده فولاد دنیا به حساب می‌آید. کاهش تولید ۱۵ میلیون و ۱۰۰ هزار‌تنی شرکت‌های آمریکایی، تولید این کشور در بخش فولاد خام را از ۸۷ میلیون و ۸۰۰ هزار تن در سال ۲۰۱۹ با سقوطی آزاد به ۷۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تن در سال ۲۰۲۰ رساند. افت ۱۷/ ۲درصدی تولید آمریکایی‌ها تا حد بسیار زیادی به دلیل افت چشمگیر تقاضا پس از شیوع کرونا در این کشور بود. به گونه‌ای که در سه ماه منتهی به نقطه آغاز بحرانی کرونا در اقتصاد آمریکا تولید ماهانه فولاد خام همواره بیش از هفت میلیون تن بود. حتی در ماه مارس ۲۰۲۰ نیز که نشانه‌های بروز خطری جدی خود را نشان داده بود، سطح تولید به شش میلیون و ۹۹۵ هزار تن رسید. اما پس از آن با سقوطی فاحش، در ماه‌های آوریل، می و جون در ایالات متحده همواره کمتر از پنج میلیون تن عرضه ماهانه فولاد خام رخ داد. تولید در شش ماه پایانی سال به‌رغم آن که همواره با افزایش مواجه بود اما در ماه اکتبر بالاخره شرکت‌های آمریکایی به سطح تولیدی بیش از شش میلیون تن در ماه رسیدند. سهم تولیدکنندگان آمریکایی که از حمایت بی‌چون‌و‌چرای دونالد ترامپ طی سال‌های اخیر برخوردار بودند از ۴/ ۷ درصد طی سال ۲۰۱۹ به ۳/ ۹ درصد در سال ۲۰۲۰ کاهش یافت.
پس از آمریکا نیز کره جنوبی با افتی شش‌درصدی در خروجی تولیدکنندگان فولاد مواجه شد و ۶۷ میلیون و ۱۰۰ هزار تن فولاد به بازار عرضه کرد. اما هفتمین کشور حاضر در میان تولیدکنندگان بزرگ جهان، همسایه غربی ایران، یعنی ترکیه بود که از فرصت تضعیف بزرگان استفاده کرد و با افزایش شش‌درصدی عرضه، توانست سهم خود را در زنجیره تامین جهانی فولاد ۰/ ۱ درصد افزایش دهد و به ۱/ ۹ درصد برساند. ترک‌ها طی سال گذشته میلادی ۳۵ میلیون و ۸۰۰ هزار تن فولاد به بازار جهانی عرضه کردند که حکایت از افزایش ۲/ ۱ میلیون‌تنی تولید در این کشور دارد و به همین ترتیب ترکیه با پشت سر گذاشتن آلمان به رتبه هفتم بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فولاد خام جهان رسید. اما آلمانی‌ها که جای خود را تسلیم ترکیه کرده بودند ۱۰ درصد کاهش تولید را تجربه کردند و از ۳۹/ ۶ میلیون تن در سال ۲۰۱۹ به تولید ۳۵/ ۷ میلیون تن فولاد در سال ۲۰۲۰ رسیدند. برزیل هم نهمین عرضه‌کننده عمده جهان به شمار می‌آید و در سال گذشته ۳۱ میلیون تن فولاد خام تولید کرد که ۴/ ۹ درصد افت را در زنجیره عرضه این کشور نشان می‌دهد.
آمار چشمگیر رشد تولید فولاد ایران
اما مطابق آمار انجمن جهانی فولاد دهمین کشور در میان بزرگ‌ترین تولیدکنندگان فولاد خام جهان جمهوری اسلامی ایران است که با رشدی ۱۳/ ۴درصدی در میزان خروجی خطوط تولید کارخانه‌هایش بالاترین نرخ رشد در میان ۱۰ تولیدکننده عمده جهان را به ثبت رساند. ایران در سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۲۵ میلیون و ۶۰۰ هزار تن فولاد خام تولید کرد، در حالی که این رقم برای سال گذشته با افزایشی ۳/ ۴ میلیون‌تنی به ۲۹ میلیون تن رسید. مطابق گزارش انجمن جهانی فولاد در سال ۲۰۲۰ و به‌رغم شیوع کرونا وضعیت تولید و عرضه از سوی تولیدکنندگان ایرانی بسیار خوب و در حال رشد بوده است. در سال گذشته میلادی در ماه‌های دسامبر و اکتبر رکورد تولید دو میلیون و ۶۶۰ هزار‌تنی که در درون مرزهای کشور رقم خورده است رکوردی بسیار خوب و امیدوار‌کننده محسوب می‌شود. البته در سایر ماه‌های سال نیز اوضاع به همین منوال بوده و حجم تولید فولاد خام در کشور هرگز به زیر دو میلیون تن نرسید. در واقع بدترین آمار ثبت‌شده طی سال گذشته میلادی رکورد تولید دو میلیون و ۶۴ هزار‌تنی است که در ماه فوریه سال گذشته رخ داد. اما درست از ماه مارس سال گذشته میزان تولید ایران به بالای دو میلیون و ۳۰۰ هزار تن در ماه رسید و روند رو به رشد خود را تقریباً با شیبی ملایم تا پایان سال ادامه داد و طبق گزارش‌ها هرگز از این سطح هم پایین‌تر نیامده است. جایگاه امیدوار‌کننده ایران در میان تولیدکنندگان فولاد خام در جهان و افزایش صادرات محصولات فولادی در کنار افزایش ظرفیت تولید کشور و ثبت رکوردهای جدید شانس بسیار بزرگی در اختیار صنایع این بخش قرار داده تا بتوانند دست به بازاریابی گسترده‌تر و افزایش عرضه بزنند.
در میان ۴۰ تولیدکننده بزرگ فولاد خام در جهان الجزایر که طی سال اخیر رشد حیرت‌انگیز ۶۶/ ۷درصدی داشته، بیشترین نرخ افزایش تولید را به ثبت رسانده است. الجزایر تولید خود را طی یک سال گذشته ۱/ ۶ میلیون تن افزایش داده و به چهار میلیون تن رسانده است. پس از الجزایر، ایران و مصر با نرخ رشد تولید مشابه ۱۳/ ۴درصدی بهترین عملکرد را داشته‌اند. بدترین عملکرد نیز متعلق به آفریقای جنوبی بوده است که با سقوط آزاد عرضه خود را از ۶/ ۲ میلیون تن به ۳/ ۹ میلیون تن رسانده است و ۳۷ درصد افت تولید نسبت به مدت مشابه سال قبل داشته است.
اوکراین، تایوان، ایتالیا، ویتنام، مکزیک، فرانسه، اسپانیا، کانادا، مصر و لهستان نیز در رده‌های یازدهم تا بیستم تولیدکنندگان بزرگ جهان قرار دارند. در میان همسایگان ایران نیز عربستان سعودی با کاهش تولید ۵/ ۱درصدی طی سال گذشته، ۷/ ۸ میلیون تن فولاد تولید کرده که این کشور را در جایگاه بیست‌و‌یکم قرار داده است.
قیمت‌ها به کدام‌سو می‌روند؟
متال بولتن وضعیت بازار فولاد جهانی از نظر قیمتی را هم بررسی کرده و پیش‌بینی می‌کند در سه ماه نخست سال ۲۰۲۱ قیمت محصولات فولادی با رشد و عقب‌نشینی‌های توامان همراه شود و ناپایداری در بازار این کامودیتی ادامه‌دار باشد. در حال حاضر نیز قیمت تقریباً تمامی محصولات فولادی به سرعت در حال افزایش است. رشد سریع بخش ساخت‌و‌ساز و بازیابی صنایع از محدودیت‌های کرونایی با سرعت پایینی رخ خواهد داد و همین امر به طور موقت عرضه را محدود نگه می‌دارد. البته کارخانه‌ها در اکثر مناطق جهان دوباره راه‌اندازی شده‌اند و این به معنای آن است که کمبودها دوام نخواهند داشت و قیمت‌ها در سه ماه دوم سال جاری دوباره به سرعت عقب‌نشینی خواهند کرد.
باوجود ظرفیت فراوان اما بدون استفاده، قیمت ورق فولادی در ایالات متحده با یکی از سریع‌ترین نرخ‌ها در حال افزایش است. با وجود قیمت‌های بالا، خریداران باید بیش از قیمت در سه ماه اول سال ۲۰۲۱، نگران سمت عرضه در بازار باشند، اما باید همزمان از قفل شدن قیمت‌ها در سطوح فصل اول برای باقی‌مانده سال جلوگیری کنند. سایر محصولات و مناطق مختلف جهان در سه ماه نخست سال جاری نیز افزایش قیمت خواهند داشت، اما کمبودی در بخش عرضه ندارند. به نظر می‌رسد بازار جهانی فولاد در این مرحله به نقطه‌ای رسیده است که در بخش عرضه فولاد خام و محصولات نهایی با افزایش قیمت رو‌به‌رو خواهد بود و پس از رسیدن قیمت به اوج باید منتظر عقب‌نشینی آن بود. خبری که می‌تواند برای تولیدکنندگان و تجار فولاد در سراسر جهان خوشحال‌کننده باشد.
