اهمیت پوشش گیاهی در بیابان

جهان امروز و زندگی روزمره به قدری صنعتی شده که گاه بعضی از مردم فکر می‌کنند آب در کارخانه‌های آب معدنی ساخته می‌شود و قادر به درک چرخه باد، ابر، باران و در کل محیط زیست نیستند. کشور چهار فصل ایران با وجود رشته کوه‌های البرز در شمال و زاگرس در غرب و داشتن قله‌های مرتفع و جنگل‌های وسیع، جزء سرزمین‌های خشک جهان محسوب می‌شود و دارای آب و هوای بیابانی و نیمه بیابانی است که بیشتر مناطق مرکزی و جنوبی ایران (حدود ۳۴ میلیون هکتار) را این بیابان‌ها در بر می‌گیرند و جمعیت و شهرهای بزرگی در این مناطق قرار دارند. یکی از منابع خدادادی در سرزمین ایران منابع طبیعی و معادن مختلفی هستند که در بیشتر نقاط ایران مشغول به فعالیت بوده و باعث کارآفرینی برای هزاران نفر و ارزآوری برای کشور می‌باشند و همواره بهره‌برداری از معادن با تخریب‌هایی در محیط‌زیست و حیات وحش همراه بوده و همیشه مورد اعتراض دوستداران محیط زیست می‌باشد. البته در کنار این مطالب، مسوولیت‌های اجتماعی نیز برای این‌گونه معادن و شرکت‌های صنعتی در قبال مسائل محیط زیستی و حیات وحش تعریف شده که گاه به بهترین انجام و در برخی موارد هم به‌طور کلی نادیده گرفته می‌شود.

شرکت هلدینگ توسعه معادن و صنایع معدنی خاورمیانه با نام مختصر میدکو با هدف سرمایه‌گذاری در بخش معادن و صنایع معدنی ایران فعالیت می‌کند و شرکت‌های تابعه این هلدینگ مانند شرکت فولاد زرند ایرانیان در صنعت فولاد فعالیت داشته و در شهر زرند و استان کرمان و تقریبا در مرکز ایران و نواحی بیابانی آن قرار گرفته است. برای کمک به بهبود فضای سبز، آب وهوا و جلوگیری از گسترش بیابان در منطقه زرند، فتح آباد، شریف آباد و یزدان شهر پروژه‌های متعددی توسط شرکت میدکو مانند جنگل کاری و بیایان زدایی صورت گرفته است. بهترین روش بیابان زدایی و مقابله با گردوغبار همان روش طبیعی بوده که شامل ترمیم و افزایش پوشش گیاهی بیابان و مبارزه با حرکت شن‌های روان با ایجاد سد طبیعی است. در این روش نهال‌های گلدانی تاغ در بیابان کاشته شده و با احداث کانال‌های (تله رسوبگیر) بصورت موازی یکدیگر و عمود بر جهت باد یک سد طبیعی در برابر مسیر حرکت شن‌های روان ایجاد می‌شود.

در اسفندماه ۱۳۹۶ این پروژه با هزینه‌ای در حدود هفت میلیارد ریال جهت بیابان زدایی در سطح ۲۰۰ هکتار در این منطقه، کلید خورد که در فاز اول تعداد ۳۰۰۰۰ چاله کشت انجام شده که با استفاده از نهال گلدانی تاغ، نهال کاری شده است. روش کار به این صورت است که در ابتدا توسط بیل مکانیکی چاله ای جهت کشت به قطر ۵۰ سانتی متر و عمق ۵۰ سانتی متر حفر می‌شود. سپس اطراف چاله، تشتک‌سازی شده به‌طوری که گنجایش ۵۰ لیتر آب را داشته باشند. نهال‌ها از محل ایستگاه تولید بذر و نهال و مطابق نیاز روزانه کشت به بیابان منتقل می‌شود به‌طوری که فاصله بین حمل و کشت نهال بیشتر از ۴۸ ساعت نباشد و آبیاری همزمان با کشت حتما انجام می‌شود. انجام عملیات سلکسیون قبل از انتقال به عرصه انجام شده و حجم آبیاری هر چاله در هر نوبت ۵۰ لیتر است. آب مورد نیاز در ابتدا با تانکرهای بزرگ به حوض مصنوعی که در محل پروژه احداث شده منتقل می‌شود و سپس با تانکرهای کوچک‌تر که توسط تراکتورهای کوچک کشیده می‌شود به محل  چاله‌ها برده و عملیات آبیاری انجام می‌شود.

کل دفعه‌های آبیاری ۶ نوبت بوده که یک نوبت آن قبل از کشت (۱۰۰ لیتر آب) و یک نوبت همراه با کشت و نوبت‌های دیگر بر اساس نیاز آبی گیاه تا پایان فصل گرم سال است. متناسب با بارندگی و نزولات جوی دوره‌های قید شده تا زمان تثبیت وضعیت نهال قابلیت افزایش در سال‌های بعد را خواهد داشت. کانال‌های (تله رسوبگیر) با استفاده از بیل مکانیکی و به صورت حفر کانال‌های موازی یکدیگر انجام می‌شود. عمق کانال‌ها ۲/ ۱ متر و عرض آنها ۱ متر و طول کانال‌ها با توجه به موقعیت عرصه توسط کارشناس ناظر تعیین می‌شود. طول کانال‌های رسوب گیر در فاز یک ۱/  ۱۲ کیلومتر است. جهت حفر کانال‌ها عمود بر جهت باد فرساینده منطقه است و کانال‌ها به صورت مستقیم و موازی یکدیگر حفر می‌شوند. کانال‌ها در محل جاده‌های عبوری و آبراهه‌ها منقطع هستند و حفر کانال‌ها به صورتی است که حداقل خسارت به پوشش گیاهی موجود وارد شود. خاک حاصل از حفر کانال با فاصله ۵/ ۱ متر از کانال و در خلاف جهت باد به صورت یک خاکریز متصل ریخته می‌شود در نتیجه در هنگام وزش باد شن و ماسه‌ها با برخورد به این خاکریز متوقف می‌شود و حتی پس از دفن روی یکدیگر و بالا آمدن و هم سطح شدن شن و ماسه‌ها با دیواره در صورت وزش مجدد باد شن و ماسه‌ها به درون چاله سرازیر می‌شوند. یکی دیگر از فواید حفر این کانال‌ها جلوگیری از ورود دام‌ها به منطقه نهال کاری شده است.

فاز دوم این پروژه با هزینه ای در حدود ده میلیارد ریال در بهمن ماه ۱۳۹۷ کلید خورده که طول کانال‌های رسوب‌گیر پیش‌بینی شده در فاز دوم پروژه حدود ۳۰ کیلومتر است. تعداد نهال تاغ پیش‌بینی شده در فاز دوم پروژه حدود ۳۰۰۰۰ اصله نهال است. جدای از کارآفرینی این پروژه در منطقه، وقتی در مسیر به سمت بیابانی که پروژه بیابان زدایی در آن در حال اجرا است در حرکت بودیم پس از گذشت از یک روستا از بین باغ‌های بزرگ پسته گذشتیم، باغ‌هایی که اگر پروژه بیابان زدایی اجرا نشده بود احتمالا تا الان زیر تپه‌های شن دفن شده بودند. پس از پایان فاز دوم پروژه و رشد تاغ‌هایی که در فازهای اول و دوم کاشته شده بود شاهد بهبود وضعیت حرکت شن‌های روان و متوقف شدن حرکت بیابان بسوی شهر و روستا خواهیم بود. امیدواریم فاز سوم نیز در برنامه مدیران این مجموعه قرار داشته باشد تا با تعداد نهال بیشتر و احداث کانال‌های (تله رسوب گیر) طولانی تر شاهد پیشرفت پروژه بیابان زدایی و بهبود وضعیت آب و هوای منطقه زرند باشیم.

بدون شک باغ‌های پسته‌ای هم که گفته شد، در سال آینده چه توسط صاحبان خود و چه توسط سرمایه‌گذاران دیگر قادر به افزایش وسعت خود خواهند بود. در نزدیکی شهر زرند یک پروژه بزرگ جنگل کاری نیز توسط شرکت میدکو اجرا شده است . چنین پروژه‌های بیابان زدایی و جنگل کاری بدون شک تاثیر مثبتی در آب و هوای منطقه خواهد داشت و چنین جنگلی در سال‌های آینده به یک مقصد توریستی و تفریحی در منطقه خشک و بیابانی کرمان تبدیل خواهد شد. امیدواریم در سال آینده در همین زمان گزارش دیگری از پیشرفت این پروژه داشته باشیم و تهیه چنین گزارشی زنگ مسوولیت‌های اجتماعی را برای شرکت‌ها و معدن‌هایی که مسوولیت‌های اجتماعی خود را فراموش کرده اند به صدا درآورد، چرا که در صورت انجام آن توسط تمامی ‌شرکت‌ها و معدن‌ها دیگر دغدغه محیط زیستی و حیات وحشی نخواهیم داشت.