تاکید بر تاثیر استفاده از سوخت‌های فسیلی بر تغییرات نامطلوب آب‌و‌هوایی زمین و لزوم کنترل آن، بحث استفاده از منابع پاک و تجدیدپذیر را برای تولید برق مطرح کرد که به معنای تغییر کلی روش‌های سرمایه‌گذاری و فعالان سرمایه‌گذار در این بخش بود، مهم‌ترین این تغییرات، سرمایه‌بر شدن تولید برق و کاهش امکان استفاده از سوخت‌های در دسترس فسیلی در روند تولید آن بود که این کاهش امکان استفاده بنا به تعهدات کشورها در کاهش میزان تولید گازهای گلخانه‌ای، از کشوری به کشور دیگر متفاوت بود و علاوه بر تغییر میزان کلی سرمایه‌گذاری در این بخش باعث جابه‌جایی محل سرمایه‌گذاری هم شد. بخش برق، بعد از حمل‌ونقل بیشترین سهم را در تولید کربن در جهان دارد و به همین دلیل سیاست‌های مورد اتفاق جهانی در زمینه کاهش تولید کربن، توانسته است چشم‌انداز آینده این صنعت را برای سرمایه‌گذاران کاملاً دستخوش تغییر کند. مهم‌ترین این تغییرات از دیدگاه سرمایه‌گذاران، نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر برای تولید برق از منابع تجدیدپذیر است. علاوه بر اینکه افزایش هزینه تولید، به معنای افزایش قیمت برای مصرف‌کننده خواهد بود و در نتیجه باعث خواهد شد تا مصرف‌کننده تلاش کند استفاده کاراتری از برق داشته باشد و در نتیجه بازگشت سرمایه در این بخش کمتر خواهد شد.

تفاوت مهمی که در حدود دو دهه اخیر در زمینه سرمایه‌گذاری در بخش برق رخ داده است، افزایش شدید حجم سرمایه‌گذاری در این حوزه به دلیل میزان سرمایه مورد نیاز برای تولید برق با استفاده از منابع تجدیدپذیر بوده است. این روش از تولید، همچنان به سرمایه زیادی نیاز دارد و علاوه بر آن هنوز سهم اندکی در کل برق مصرفی در جهان دارد. بنا به آمار منتشرشده، میزان سرمایه‌گذاری در بخش برق در کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه از ۶۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۰ به ۲۲۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۲ رسیده است و بخش عمده این سرمایه‌گذاری در بخش تولید برق از منابع تجدید‌پذیر به کار گرفته شده است. این میزان از افزایش سرمایه‌گذاری (اگرچه نه با همین تقسیم‌بندی در مورد سهم سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر) در سایر بخش‌های جهان هم در دهه اول قرن بیست‌و‌یکم وجود داشته است. اما این روند در دو سال اخیر دوباره معکوس شده و باعث ایجاد نگرانی‌هایی در ابعاد مختلف شده است. به عنوان مثال در مورد هند با وجود افزایش حجم سرمایه‌گذاری در بخش تولید نیروی برق از هفت بیلیون دلار در سال ۲۰۰۰ به ۳۲ بیلیون دلار در سال ۲۰۱۲ که منجر به دو برابر شدن حجم تولید برق در این کشور شد، همچنان میزان افزایش تولید از افزایش تقاضا عقب‌تر بوده و احتمال وقوع بحران در این کشور وجود دارد. همین وضعیت در مورد کشورهای جنوب شرقی آسیا نیز صادق است که در همین بازه زمانی توانسته‌اند با بیش از ۱۱۸ بیلیون دلار سرمایه‌گذاری حجم تولید خود را تا حدود دو برابر افزایش دهند اما همچنان با تقاضا فاصله دارند و کاهش سرمایه‌گذاری در سال‌های بعد از آن می‌تواند منجر به بروز مشکلات مهمی شده و خصوصاً بر رشد اقتصادی شکننده جهان در سال‌های بعد از بحران اقتصادی تاثیر داشته باشد. علاوه بر این و با وجود سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده، حدود ۳۰۰ میلیون نفر در هند و بیش از صد میلیون نفر در کشورهای جنوب شرقی آسیا اصلاً به برق دسترسی ندارند. طبق برآوردی که آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۱۳ منتشر کرد، در سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۳۵، میزان تقاضای برق در جهان بیشتر از هر نوع انرژی دیگری افزایش خواهد داشت و تقریباً دو برابر خواهد شد. تامین برق مورد نیاز ذکرشده در این پیش‌بینی که حتی در گزارش‌های بعدی اگرچه اندک، اما افزایش داشت طبیعتاً نیازمند سرمایه‌گذاری در این بخش است.

به‌رغم اینکه حتی میزان بالای سرمایه‌گذاری در بخش برق، خصوصاً در بخش اقتصادهای نوظهور نمی‌توانست پاسخگوی افزایش حجم مصرف باشد اما حتی همین روند بالای سرمایه‌گذاری نیز در سال‌های بعد از ۲۰۱۲ کندتر شد. در سال ۲۰۱۵ میزان افزایش سرمایه‌گذاری در بخش برق در سراسر جهان تنها چهار درصد رشد داشت که کل سرمایه‌گذاری جهانی در این بخش را به ۶۸۲ بیلیون دلار رساند. بر اساس آمار ارائه‌شده از سوی آژانس بین‌المللی انرژی، ۶۰ درصد از این مبلغ صرف افزایش تولید و مابقی آن صرف گسترش خطوط انتقال و توزیع شد. اما نکته مهم‌تر در این سال کاهش سرمایه‌گذاری انجام‌شده در بخش تولید برق از منابع تجدیدپذیر بوده است. در سال ۲۰۱۵ حدود ۲۸۸ بیلیون دلار در این بخش سرمایه‌گذاری شد که به‌رغم کاهش دو‌درصدی نسبت به سال قبل از آن همچنان بخش عمده‌ای، در حدود ۷۰ درصد از کل سرمایه‌گذاری انجام‌شده در بخش تولید نیروی برق را شامل می‌شد. در سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴، میزان سرمایه‌گذاری در تولید نیروی برق از منابع تجدیدپذیر، بدون تغییر باقی ماند، اما به دلیل پیشرفت‌های تکنولوژی در این حوزه، میزان تولید نیروی برق از این منابع بیش از ۳۰ درصد افزایش داشت. اما روند سرمایه‌گذاری در تولید برق در جهان، از سال ۲۰۱۶ کاهش را نشان می‌دهد. در سال ۲۰۱۶ کل سرمایه‌گذاری انجام‌شده در این بخش با یک درصد کاهش (در مقادیر واقعی) نسبت به سال قبل از آن به ۷۲۰ بیلیون دلار رسید، روند کاهشی طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی در سال ۲۰۱۷ نیز ادامه داشته است. در سال ۲۰۱۷ میزان سرمایه‌گذاری در مقادیر واقعی شش درصد نسبت به سال قبل از آن کاهش داشت و به ۷۵۰ بیلیون دلار رسید. میزان کاهش در بخش تولید انرژی الکتریکی، بیش از این مقدار و بنا به برآورد آژانس بین‌المللی انرژی تقریباً ۱۰ درصد محاسبه شد که بخش عمده‌ای از آن به دلیل کاهش سرمایه‌گذاری در بخش تولید با سوخت‌های فسیلی در چین و هند بود. یکی از مشکلاتی که در سال‌های اخیر و بعد از افزایش توجهات به استفاده از منابع تجدیدپذیر برای تولید برق خود را نشان داده است، سرمایه‌بر شدن شدید بخش تولید نیروی برق در سراسر جهان است. سیاست‌های جدید تولیدی منجر شده است که طی یک دهه گذشته، نسبت سرمایه‌گذاری در بخش تولید برق به رشد تقاضا بیش از دو برابر شود.

افزایش سهم سرمایه در روند تولید انرژی الکتریکی علاوه بر مدیریت مصرف از سوی مصرف‌کنندگان به دلیل افزایش قیمت برق در کشورهای مختلف باعث شد تا سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه، در گزارش سال ۲۰۱۵ خود نسبت به چالش‌های موجود در زمینه سرمایه‌گذاری در بخش تولید و توزیع و انتقال برق هشدار دهد. این سازمان در گزارش خود که با عنوان «آینده برق: جذب سرمایه برای ساختن آینده بخش برق» منتشر شد، اعلام کرد سرمایه‌گذاری بیشتر و البته پایدارتری در بخش برق مورد نیاز است تا بتوان به تقاضای جهان در سال‌ها و دهه‌های آینده پاسخ داد. این سرمایه‌گذاری علاوه بر تولید باید در بخش انتقال و توزیع نیز انجام شود. بنا به اعلام این نهاد به‌رغم سرمایه‌گذاری سه‌ تریلیون‌دلاری در سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۲، تنها ۳۰ درصد از نیازها در بخش‌های تولید و انتقال و توزیع تامین شده است و تا سال ۲۰۴۰ نیاز به ۶/ ۷ تریلیون دلار سرمایه‌گذاری بیشتر خواهد بود. بر اساس این گزارش سالانه ۱۸۰ بیلیون دلار در زمینه تولید برق (با انواع منابع تولید) و ۱۰۰ بیلیون دلار در زمینه بهینه‌سازی انتقال و توزیع نیاز است تا اهداف و نیازهای سال ۲۰۴۰ محقق شود. در صورت انجام این سطح از سرمایه‌گذاری تا سال ۲۰۴۰، حدود ۲۵ درصد از برق مورد نیاز کشورهای عضو OECD از محل منابع تجدیدپذیر تامین خواهد شد. البته همچنان و حداقل تا یک دهه آینده در اروپا و ایالات متحده و برای مدتی طولانی‌تر در سایر بخش‌های جهان، برق تولیدشده از سوخت‌های فسیلی عمده مصرف مردم را تامین خواهد کرد. اما احتمالاً یک مانع مهم و نگران‌کننده بر سر راه تحقق این میزان از سرمایه‌گذاری وجود دارد: میزان بازگشت سرمایه به کار گرفته‌شده در بخش تولید برق از منابع تجدیدپذیر برای تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران اروپایی، در سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۳ در حدود چهار درصد کاهش داشته است. بخشی از این کاهش به دلیل کاهش ارائه خدمات و پرداخت یارانه دولتی به تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر بود (که در بسیاری کشورها به دلیل نقش آن در محیط زیست و علاوه بر آن به دلیل تعهدات دولت‌ها در سازمان‌های جهانی مشمول کمک‌های دولتی می‌شد). این کاهش بازگشت سرمایه شامل تولیدکنندگان آمریکای شمالی هم شده است اما میزان آن از سوی سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه، کمتر برآورد شده است. همزمان میزان بازگشت سرمایه در بخش تولیدکنندگان سنتی برق از سوخت‌های فسیلی نیز در حال کاهش است. بر اساس گزارش سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه، میزان بازگشت سرمایه تولیدکنندگان سنتی برق در آمریکای شمالی ۳/ ۱ درصد و در اروپا ۸/ ۴ درصد در سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۳ کاهش داشته است که عمده‌ترین دلیل آن در مورد هر دو منطقه کاهش یا حداقل عدم افزایش تقاضای بخش خانگی (به دلیل پیشتر گفته‌شده افزایش قیمت برق که منجر به مدیریت تقاضا از سمت مصرف‌کنندگان شده است) و کاهش تقاضای جدید از سوی بخش تولیدی و کارخانه‌ها (احتمالاً به عنوان نتایج ادامه‌دار بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸) بوده است. همچنین در اروپا، کاهش قیمت عمده‌فروشی، در کنار افزایش قیمت خرده‌فروشی، باعث اقبال خریداران به قراردادهای بلندمدت شده که خود یکی از عوامل کاهش بازگشت سرمایه عنوان می‌شود. به عنوان مثال افزایش تقاضای برق در اروپا که از سال ۱۹۷۰ به بعد متوسط سالانه ۷/ ۲ درصد بوده است، در سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲ هیچ رشدی نداشته است. در ایالات متحده در حالی که رشد سالانه از ۱۹۷۰ به بعد ۸/ ۲ درصد بوده است، در سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۲، میزان تقاضای برق کاهشی نیم‌درصدی را نیز تجربه کرده است.

البته لازم به تاکید است که این وضعیت، تنها در مورد آمریکای شمالی و اروپا صادق است. آسیا همچنان نیازمند افزایش سطح تولید است و روند کاهشی یا حتی ثبات تقاضا درباره بقیه بخش‌های جهان به جز اروپا و آمریکای شمالی تا آینده نزدیک وجود نخواهد داشت. به نظر می‌رسد با تصحیح خود به خودی بازار سرمایه و جهت‌گیری آن به سمت آسیا، آفریقا و آمریکای جنوبی این روند کاهشی بازگشت سرمایه بتواند دوباره معکوس شود. اروپا در شرایط فعلی و به دلیل افزایش سرمایه‌گذاری در سال‌های گذشته (احتمالاً به دلیل امنیت بیشتر این بخش در برابر نوسانات) حتی دچار افزایش ظرفیت بیش از نیاز هم شده است. در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ حدود ۱۳۰ گیگاوات به ظرفیت تولید برق از منابع تجدید‌پذیر و ۷۸ گیگاوات به ظرفیت تولید به روش‌های سنتی در این منطقه افزوده شد در حالی که تنها ۴۴ گیگاوات از ظرفیت‌های تولید سنتی قدیمی از رده خارج شدند. این موضوع را نیز می‌توان یکی از عمده‌ترین دلایل کاهش بازگشت سرمایه در این بخش از جهان به شمار آورد.

در زمینه سرمایه‌گذاری در بخش توزیع و انتقال نیروی برق، روند در سال‌های بعد از ۲۰۱۰ مثبت بوده است اگرچه این روند افزایشی، سرعت‌های متفاوتی داشته است. به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۶، مبلغ ۲۷۷ میلیارد دلار در سراسر جهان در زمینه تولید و انتقال نیرو سرمایه‌گذاری شد که ۳۰ درصد آن تنها سهم چین بود. چین در سال‌های اخیر و به دنبال بیش از دو دهه رشد اقتصادی دورقمی این کشور، در سال‌های اخیر و در ترغیب افزایش مصرف داخلی، اقدام به تجهیز زیرساخت‌های خود کرده است و بخش تولید نیروی الکتریکی نیز بخشی از آن است. ۱۵ درصد از هزینه انجام‌شده در زمینه توسعه و تجهیز بخش انتقال و توزیع نیز در هند و آسیای جنوب شرقی هزینه شد که می‌تواند حرکتی مثبت در جهت دسترسی عده بیشتری از مردم این مناطق به نیروی برق محسوب شود. ایالات متحده ۱۷ و اروپا ۱۳ درصد از هزینه انجام‌شده در انتقال و توزیع را به خود اختصاص داده‌اند که در این دو منطقه بیشتر این هزینه به جای ایجاد سیستم توزیع جدید، صرف جایگزینی تجهیزات قدیمی‌تر با تجهیزاتی جدید و اتلاف کمتر شده است.

به عنوان نتیجه‌گیری به نظر می‌رسد انرژی برق همچنان بخشی امن و با بازده مناسب و حتی بالاتر از سایر بخش‌های انرژی برای سرمایه‌گذاری باشد. اما تخصیص سرمایه در این بخش در جهان نیاز به تصحیح دارد که به خودی خود و با توجه به نرخ بازگشت سرمایه صورت خواهد گرفت. احتمالاً با بازگشت وضعیت رشد اقتصادی جهان به وضعیت نرمال و در نتیجه افزایش مصرف در بخش خانگی و تولیدی در اروپا و ایالات متحده، روند کاهشی نرخ بازدهی سرمایه در این مناطق نیز تصحیح خواهد شد. اما همچنان، آسیا و به‌خصوص هند برای سرمایه‌گذارانی که تصمیم دارند در بخش برق و خارج از مرزهای کشور خود سرمایه‌گذاری کنند بازاری بسیار سودآور و جذاب خواهد بود.

94

95-01

95