ظرفیت بزرگ معادن کوچک مس
در کشور ما به لحاظ تعدادی، معادن بزرگ مس انگشت‌شماری وجود دارد؛ اما تعداد معادن و ذخایر متوسط و کوچک مس شناسایی‌شده بسیار زیاد و قابل‌توجه است. ضمن این‌که ظرفیت سودآوری و توسعه عدالت اجتماعی از طریق ایجاد اشتغال پایدار با پراکندگی جغرافیایی قابل‌توجه که از ارکان مهم نظام مقدس جمهوری اسلامی و دولت خدمتگزار است، در معادن کوچک و متوسط بسیار بالاتر از معادن بزرگ است. با وجود این، بهرغم پتانسیل‌های موجود، تاکنون معادن کوچک بسیار کمی در ایران مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند. با بهره‌برداری از این معادن کوچک در بسیاری از نقاط کشور، می‌توان میزان مجموع تولید کلی مس کشور را افزایش داد. یکی دیگر از مزایای مهم معادن کوچک و متوسط این است که فعال شدن این معادن، نیازمند سرمایه‌گذاری بسیار کمتری در مقایسه با معادن بزرگ است و به همین دلیل، بخش‌خصوصی می‌تواند نقش بسیار موثرتری در توسعه این‌گونه معادن داشته باشند. با این‌حال، برای بهره‌برداری از این معادن، دولت و سایر سازمان‌ها مانند محیط‌زیست، منابع طبیعی، صنعت، معدن و تجارت و... باید مجوزها و کمک‌های لازم را به علاقه‌مندان و سرمایه‌گذاران ارائه دهند.
مزیت بهره‌برداری از معادن کوچک و متوسط
معادن کوچک در مقابل معادن بزرگ، مزایا و معایبی دارند. بزرگ‌ترین مزیت معادن کوچک در مقایسه با معادن بزرگ این است که می‌توان با میزان سرمایه‌گذاری بسیار اندک، به‌طور نسبی تولید قابل‌توجهی انجام داد. به‌طور مثال، در یک معدن بزرگ با حدود ۱۵۰ میلیون تن ذخیره، برای احداث یک واحد فرآوری مس نیاز به حدود ۱۵۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری است تا این معدن بتواند ۱۵۰هزار تن کنسانتره مس در سال تولید کند. البته، این عدد می‌تواند با توجه به پارامترهای مهم تأثیرگذار بر میزان هزینه سرمایه‌گذاری (CAPEX) به میزان قابل‌توجهی نوسان داشته باشد؛ اما در یک واحد فرآوری کوچک و یا متوسط با ظرفیت تولید ۲۰هزار تن کنسانتره مس در سال، تنها به حدود ۲۵ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری نیاز است که چند واحد از این قبیل طی چندسال اخیر در کشور در دست احداث بوده‌اند. این یعنی میزان هزینه سرمایه‌گذاری برای راه‌اندازی یک معدن کوچک و احداث واحد فرآوری در آن، در مقایسه با یک معدن بسیار بزرگ به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد.
با این‌حال، به علت این‌که تعداد معادن کوچک زیاد است، جمع پتانسیل معادن کوچک، عدد قابل‌توجهی خواهد شد. از طرف دیگر، یکی از مزایای مهم بهره‌برداری از معادن کوچک و متوسط، امکان حضور گسترده بخش خصوصی واقعی کشور در راستای سیاست‌های خصوصی‌سازی ابلاغی توسط رهبر معظم انقلاب و دولت خدمتگزار در راستای کوچک‌سازی دولت و واگذاری امور به مردم و بخش خصوصی واقعی است. در این راستا، به‌دلیل میزان پایین‌تر سرمایه موردنیاز برای فعال‌سازی معادن کوچک و متوسط، امکان حضور بخش خصوصی بسیار محتمل‌تر و پررنگ‌تر خواهد بود. علاوه بر مزایای مذکور، معادن کوچک و متوسط مزیت‌هایی دیگر همچون تنوع در منابع انرژی، کاهش اتلاف انرژی و مواد، تمرکززدایی، کارآیی اقتصادی، داشتن بالاترین ظرفیت ایجاد اشتغال برای قشر جوان، انعطاف‌پذیری بالا در تنوع بخشیدن به فعالیت‌های تولیدی و توانمندی در جهت جذب سرمایه‌های سرگردان را نیز دارند. در بعد مدیریتی نیز، مزایا و ویژگی‌هایی چون: قاطعیت در تصمیم‌سازی، قدرت سازمان‌دهی موثر و پویا، جسارت، حداکثر استفاده از حداقل امکانات، برنامه‌ریزی دقیق و سرعت در هماهنگی‌ها قابل اشاره است.
لزوم توجه به فاز اکتشافی معادن کوچک و متوسط
نکته کلیدی برای بهره‌برداری و یا حتی پیش از بهره‌برداری از معادن کوچک، این است که باید فاز مطالعات اکتشافی این معادن کامل باشد. در این رابطه باید برای معادن کوچک، اکتشافات به‌طور دقیق و کامل انجام شود. در این عملیات‌ها باید پارامترهای مهم مؤثر در طراحی و بهره‌برداری از معادن مشخص شوند. به‌عنوان مثال، میزان عیار ماده معدنی، تناژ کل ذخیره ماده معدنی قابل استخراج، میزان باطله معدنی و نسبت ماده معدنی به باطله و... بسیار مهم هستند تا با توجه به اطلاعات کسب‌شده، بتوان دیگر اقدامات یعنی طراحی و بهره‌برداری اقتصادی را آغاز کرد و متناسب با تناژ ذخیره و عیار ماده معدنی، یک واحد فرآوری متناسب را احداث کرد. البته، شاید لازم نباشد برای راه‌اندازی معادن کوچک و یا متوسط، یک طرح توجیه فنی و اقتصادی جهت جذب سرمایه‌گذاری خارجی قابل پذیرش برای بانک‌های طراز اول بین‌المللی(International Bankable Feasibility Study) تهیه کرد؛ بلکه تهیه گزارش طرح توجیه فنی و اقتصادی داخلی و در حد لزوم کفایت می‌کند و باید در حدی باشد که تنها بانک‌های داخلی بتوانند سرمایه‌گذاری و تأمین مالی آن را در حد مطلوب انجام دهند؛ بنابراین، باید توجه داشت که فاز اکتشافات مهم‌ترین بخش فعال‌سازی و بهره‌برداری از معادن کوچک را تشکیل می‌دهد؛ چراکه این سابقه در کشور وجود دارد که گاه حوزه اکتشافات جدی گرفته نشده و بعدها باعث بروز مشکلات اساسی شده است.
نقش پررنگ دولت در بهره‌برداری از معادن کوچک
قبل از آغاز مرحله استخراج ماده معدنی و بهره‌برداری از معادن، نیاز است که دولت مجوزهای لازم را به بهره‌بردار بدهد. نقش دولت در فعال‌سازی معادن کوچک بسیار کلیدی است؛ چراکه دولت در تدوین قوانین و مقرراتی که در مجلس و دیگر ارگان‌ها در راستای تسهیل و حمایت از این‌گونه معادن به تصویب می‌رسد، نقشی اساسی دارد. عموماً در بیشتر نقاط دنیا و ازجمله در قوانین و مقررات کشور، تامین زیرساخت‌ها ازجمله احداث جاده، تامین آب، تامین برق و سایر زیرساخت‌های کلیدی در معادن، جزو وظایف دولت‌هاست. با وجود این، در کشور ما بهرغم این‌که قوانین و مقررات بسیارخوبی وجود دارد، معمولا دولت‌ها موضوع تامین زیرساخت‌ها را به دلایل مختلف ازجمله کسری بودجه و ... کمتر مورد توجه شایسته قرار می‌دهند. در این رابطه لازم است دولت در حوزه تأمین زیرساخت‌های لازم برای فعال‌سازی معادن کوچک و متوسط، فعال‌تر از گذشته عمل کند؛ چراکه از لحاظ حاکمیتی نیز موارد یادشده جزو وظایف دولت‌ها محسوب می‌شوند و دولت‌ها باید زیرساخت‌های لازم را برای سرمایه‌گذاران، به‌ویژه سرمایه‌گذاران بخش خصوصی فراهم کنند؛ اما لازم است این اتفاق در کشور ما با سرعت بسیار شایسته‌تری به پیش برود.
معادن کوچک و توسعه عدالت اجتماعی
(نمونه موردی: معدن مس قلعه‌زری بیرجند)
در حال حاضر، ظرفیت بسیاری در معادن کوچک و متوسط کشور در بیشتر استان‌های کشور ایجاد شده است. به‌طور مثال، در استان‌های سمنان، کرمان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، زنجان، آذربایجان شرقی و... معادن کوچک مس وجود دارند. به‌این‌ترتیب، میزان پتانسیل تولید معادن کوچک و متوسط، حتی در حد معدن مس میدوک و یا معدن مس سونگون ارزیابی می‌شود. درصورتی‌که به معادن کوچک مس توجه شود، این پتانسیل وجود دارد که ظرفیت تولید آنها به حداقل سه‌برابر افزایش یابد. برای پی بردن به اهمیت معادن کوچک مس در ایجاد اشتغال، درآمد، ارزش‌افزوده و ثروت‌آفرینی در کشور، می‌توان معدن زیرزمینی مس قلعه‌زری را مثال زد. این معدن در استان خراسان جنوبی و در جنوب‌شرقی بیرجند قرار دارد. در این بخش از کشور، تقریبا هیچ‌گونه امکان اشتغال‌زایی دیگری وجود ندارد؛ چراکه به‌دلیل خشک بودن منطقه، امکان فراهم شدن مشاغل دیگر مانند کشاورزی، دام‌پروری و... نیست. معدن قلعه‌زری در ۱۸۰ کیلومتری بیرجند قرار دارد. معدن یادشده به‌صورت زیرزمینی و عیار آن نسبتا پایین است.
ضمن این‌که نوع کانه آن عمدتا به شکل کالکوپیریت است که مس محتوی پایین‌تری نسبت به دیگر کانه‌ها مانند کالکوسیت دارد. ماده معدنی در این معدن در حال حاضر از عمق ۳۰۰متری با روش‌های بسیار قدیمی در حال استخراج است؛ اما در سال گذشته معدن قلعه‌زری ۹هزار تن کنسانتره مس تولید کرد و در این معدن ۴۰۰ نفر مشغول به‌کارند. که معدن قلعه‌زری بیرجند، بهرغم تکنولوژی قدیمی که مربوط به بیش از چهار دهه قبل است، در سال گذشته حدود ۷ میلیارد تومان سودآوری داشته است. همچنین، معدن دیگری به‌نام معدن علی‌جواد (غرب‌انجرد) متعلق به شرکت معدنی و تولیدی مهراصل در استان آذربایجان شرقی قرار دارد که بهره‌برداری از آن از اواخر سال گذشته آغاز شده و از این معدن تاکنون طی فرایند راه‌اندازی، حدود سه‌هزار تن کنسانتره مس تولید شده است. که این واحد، ظرفیت اولیه تولید ۳۰هزار تن کنسانتره در سال را دارد که مطالعات طرح توسعه این معدن به ظرفیت تولید حدود ۲۰۰هزار تن کنسانتره مس در سال در دست اقدام است. در این معدن نیز، تاکنون حدود ۲۰۰ نفر مشغول به‌کار شده‌اند که با راه‌اندازی طرح توسعه این مجتمع، اشتغال‌زایی چندهزار نفری ایجاد خواهد شد. حتی واحدهای تولید کنسانتره مس با ظرفیت سالیانه کمتر از ۲هزار تن در کشور وجود دارد که این واحدها نیز در حال حاضر سودآورند؛ بنابراین، می‌توان به‌طور قطع بیان کرد که بیشتر معادن کوچک و متوسط مس در کشور سودآوری خواهند داشت، به شرط این‌که مورد توجه قرار گیرند و حمایت شوند.
شرکت ملی مس در مسیر بهره‌برداری از معادن مس کوچک
شرکت مس تا قبل از سال ۱۳۸۴ تنها از حدود ۳ یا ۴ معدن کنسانتره خریداری می‌کرد؛ اما طی این سال‌ها با حمایت‌هایی که از سوی شرکت ملی مس صورت گرفت، با شرکت‌ها و معدن‌کاران مس جلسات و مذاکرات متعددی انجام شد و چندین معدن کوچک و متوسط دیگر نیز فعال شدند. به‌طور مثال، عیار کنسانتره مس در یکی از معادن مورد حمایت شرکت ملی صنایع مس ایران در بدو راه‌اندازی در حدود ۹درصد بود، درحالی‌که عیار مطلوب کنسانتره مس برای استفاده در واحدهای ذوب در رنج حدود ۲۵ تا ۳۰درصد است. با این‌که کنسانتره مس آن معدن، استفاده چندانی برای شرکت ملی صنایع مس ایران نداشت، اما به‌دلیل استراتژی حمایتی این شرکت از معادن مس کوچک، قراردادهای پیش‌خرید محصول با ایشان منعقد شد؛ کنسانتره عیار پایین خریداری‌شده از این شرکت و سایر شرکت‌های مشابه، با کنسانتره تولیدی شرکت ملی صنایع مس ایران با عیار بیش از ۳۰درصد مخلوط شد و یک میانگین مطلوب به‌دست می‌آمد که برای استفاده در واحدهای ذوب مس مناسب بود.
بنابراین، عیار کنسانتره خریداری‌شده، برای شرکت ملی مس چندان تفاوتی نمی‌کرد؛ اما به فعال‌سازی معادن کوچک مس و ایجاد اشتغال در اقصی‌نقاط کشور کمک می‌شد. در دهه ۸۰ در یک برنامه مدون، تعداد شرکت‌هایی که کنسانتره مس را به شرکت ملی مس تحویل می‌دادند، از حدود ۳ یا ۴ شرکت به حدود بیش از ۱۰ شرکت افزایش پیدا کرد. در سال‌های ۹۲ و ۹۳ نیز باردیگر یک پروژه جدید در شرکت مس تحت عنوان حمایت از معادن کوچک و متوسط تعریف شد. در این رابطه، جلسات متعددی با چندین شرکت دانش‌بنیان و نیز صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی کشور برگزار شد. در نهایت، خروجی این جلسات یک دستورالعمل بود که در آن، شرکت ملی صنایع مس ایران به‌عنوان متولی صنعت مس کشور، در زمینه فعال‌سازی معادن کوچک و متوسط و همچنین واحدهای فرآوری مس کمک‌های معینی می‌کرد؛ چراکه دولت به‌دلیل مشکلاتی مانند کمبود بودجه و اعتبارات نمی‌توانست از آنها حمایت لازم را به‌عمل آورد.
دستورالعمل تهیه‌شده به وزارت صنعت، معدن و تجارت و ایمیدرو ارائه شد. در این برنامه، شرکت ملی صنایع مس ایران کمک‌های مادی و معنوی خود مانند کمک علمی و مشاوره‌ای در حوزه اکتشافات را به شرکت‌های کوچک و متوسط ارائه داد؛ زیرا این شرکت‌ها به علت بنیه ضعیف مالی، قادر به ورود به حوزه اکتشافات نیستند. شرکت ملی مس اعلام کرد اگر شرکتی اطلاعاتی درخصوص معادن کوچک و متوسط مس دارد، در فاز اول به‌صورت رایگان به آنها کمک مشاوره‌ای خواهد کرد؛ زیرا این شرکت پایگاه داده اساسی و اندیس‌های معادن مس کشور را در حوزه اکتشافات در اختیار دارد. حتی بازدیدهایی از معادن نیز در این رابطه صورت گرفت.
در بخش نهایی و کلیدی که بازار مصرف و خرید محصول است، حتی شرکت ملی مس پیش از راه‌اندازی معادن و واحدهای فرآوری مذکور، حاضر شد با همه شرکت‌ها قرارداد خرید تضمینی کنسانتره مس برای واحدهای فرآوری معدنی و یا خرید مس سمنتاسیون و یا کاتد برای واحدهای هیدرومتالورژی با شرایط و قیمت‌های بین‌المللی به امضا برساند و اعلام کرد که حاضر است با تمام معادن کوچک و متوسط مس، قرارداد خرید تضمینی محصول را ببندد تا این واحدها بدون دغدغه آتی فروش محصول، بر توسعه حوزه معدنی و احداث واحد فرآوری تمرکز کنند و پس از این‌که معادن کوچک و متوسط توانستند محصول نهایی را تولید کنند، شرکت ملی صنایع مس ایران، کنسانتره مس و یا سایر محصولات مسی ایشان را با قیمت‌های جهانی از آنها بخرد. خلاصه طرح ارائه خدمات مشاوره و حمایت شرکت ملی صنایع مس ایران به سرمایه‌گذاران بخش خصوصی فعال در زمینه معادن کوچک و متوسط مس کشور، به‌منظور افزایش فعالیت بخش خصوصی در اکتشاف، استخراج و فرآوری تولید کنسانتره یا کاتد مسی (فرایند هیدورمتالورژی) و فرایند مساعدت شرکت در راستای سیاست‌های کلان اقتصادی کشور، به شرح زیر مورد عنایت قرار گرفت:
۱. دریافت همه اطلاعات از اشخاص حقیقی و حقوقی دارنده مجوزهای صادره از وزارت صنعت، معدن و تجارت در خصوص معادن کوچک و متوسط مس توسط یکی از شرکت‌های زیرمجموعه براساس فرمت تدوین شده
۲. بررسی‌های اولیه توسط امور اکتشافات شرکت ملی صنایع مس ایران، مبتنی بر بانک اطلاعاتی موجود در امور اکتشافات
۳. معرفی دارندگان مجوزهای مذکور به شرکت‌های مشاور مورد تایید جهت انجام فرآیند مطالعات اکتشافات تکمیلی
۴. معرفی دارندگان مجوزهای مذکور به صندوق بیمه معادن جهت دریافت پوشش بیمه‌ای برای سرمایه‌گذاری در ارتباط با انجام فرآیند مطالعات اکتشافات تکمیلی
۵. معرفی اشخاص حقیقی و حقوقی به شرکت‌های دانش‌بنیان فعال و مورد تایید در حوزة مس، مانند شرکت‌های زیرمجموعه صندوق بازنشستگی شرکت ملی صنایع مس ایران جهت تهیه مطالعات امکان‌سنجی فنی و اقتصادی (Pre Feasibility Study &Feasibility Study)
۶. انعقاد قرارداد EPC با شرکت‌های مورد تایید به‌منظور طراحی و احداث کارخانه فرآوری پس از اخذ مجوزهای لازم
۷. انعقاد قرارداد خرید تضمینی محصولات توسط شرکت ملی صنایع مس ایران
۸. تهیه فرمت مورد توافق وزارت صنعت، معدن و تجارت، ایمیدرو، بانک عامل و شرکت ملی صنایع مس ایران به‌منظور معرفی اشخاص حقیقی و حقوقی مذکور به یکی از بانک‌های فعال کشور جهت دریافت تسهیلات بانکی برای انجام فعالیت‌های اکتشافات تکمیلی، استخراج معدن و احداث واحد فرآوری.
ارسال نظر