فکر نو برای آینده شهرها

جزئیات آنچه وزارت راه و شهرسازی برای نوسازی بافت‌های میانی و ساماندهی بافت‌های پیرامونی تدارک دیده است، نشان از «فکر نو» برای اجرای طرح متفاوت از قبل در بافت‌های فرسوده دارد تا از تکرار تجربه‌های غلط یا کم‌بازده، جلوگیری شود. آمارهای رسمی این وزارتخانه مشخص می‌کند: درحال‌حاضر دست کم ۱۹ میلیون نفر از جمعیت ۸۰ میلیون نفری ایران، در بافت‌های فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی ساکن هستند. این جمعیت بدمسکن در اوایل دهه ۸۰ کمتر از ۱۰ میلیون نفر بوده است اما در شرایطی که طی این سال‌ها طرح‌های متعدد با مقیاس‌های چند میلیون واحدی برای تامین مسکن این گروه از خانوارها به اجرا درآمد، ابعاد جمعیتی این گروه نه‌تنها کم نشد که تا دو برابر افزایش پیدا کرد.

در این دوره، فکر «احیای محله‌» به‌جای «اجرای پروژه» در بافت‌های فرسوده، مبنای سیاست‌گذار بخش مسکن قرار گرفته است. وزیر راه و شهرسازی معتقد است: در اجرای برنامه‌های نوسازی و بازسازی بافت‌های فرسوده،‌ قبل از آنکه نگاه صرفا به بحث کمیت مسکن و تعداد پروژه‌ها و تیراژ ساخت واحدهای مسکونی جدید متمرکز باشد باید «کیفیت زندگی» و «رفاه سکونتی» در بافت، مدنظر باشد. در این صورت است که هر نوع پروژه بازسازی در بافت فرسوده، بدون آنکه منجر به رانده شدن مالکان و ساکنان قدیمی از محله‌های دارای هویت شود، از یکسو مشارکت اهالی محل در فرآیند احیای محله و بازسازی چهره محله را به همراه دارد و از سوی دیگر از ساخت‌وسازهای بدون هدف و فاقد مشتری نیز پیشگیری خواهد شد.

وزیر راه و شهرسازی از مدیران و روسای ادارات استانی در حوزه‌های عمران و بهسازی شهری خواسته است برای مهار موثر بحران‌های اجتماعی در هسته فرسوده شهرها و سکونتگاه‌های غیررسمی و جلوگیری از تبدیل شدن انواع چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی در این نقاط به بحران‌های امنیتی، نسبت به اجرای سیاست «بازآفرینی شهری» با مدل «احیای محله‌» اقدام کنند. آخوندی نگاه به مساله بازآفرینی شهری از زاویه فرهنگی را برای مدیران و مسوولان این حوزه ضروری توصیف می‌کند و معتقد است:‌ «هویت، اصلی‌ترین بحث در حوزه فرهنگ به‌شمار می‌رود و مساله‌ای است که قطعا هیچ‌کس نمی‌تواند از آن رهایی داشته باشد و قادر به زندگی بدون آن نخواهد بود. هویت مساله‌ای بشری و مربوط به تمامی نقاط جهان است به‌طوری‌که تمامی نسل‌های دوم و سوم مهاجران به کشورهایی چون کانادا، آمریکا یا استرالیا درحال‌حاضر خواستار بازگشت و یافتن هویت واقعی خود هستند.

مقام ارشد دستگاه متولی بخش مسکن درباره سیاست بازآفرینی شهری نیز به رابطه مفهومی آن با صلح اشاره می‌کند و می‌گوید: بسیاری از افراد معتقدند جنگ‌های فعلی موجود در منطقه ریشه در ناآرامی و گمگشتگی هویتی افراد دارد. بنابراین اگر در زندگی مدرن به فرهنگ توجهی نکنیم دچار شکاف‌های اجتماعی و گسل‌های اجتماعی بسیار سختی خواهیم شد که مانع از توسعه بوده و ما را با گرفتاری‌های زیادی روبه‌رو می‌کند. وزیر راه و شهرسازی با یادآوری چهره شهر مشهد در اطراف حرم مطهر امام رضا (ع) و همچنین اوضاع محله‌های تاریخی هسته اولیه شهر تهران، بر ضرورت توجه به هویت نهفته در محله‌های قدیمی شهرهای بزرگ تاکید دارد. در این مسیر، سیاست بازآفرینی شهری حتی می‌تواند موتور تشدید دوقطبی در شهرهای بزرگ را متوقف کند و به توزیع عادلانه و متوازن سرانه‌ها و خدمات شهری بین شمال و جنوب شهر منجر شود.

مناطق فرسوده از دید اقتصاد کلان دارای مفهوم بهره‌وری بوده و از بعد اقتصاد خرد نیز اماکنی هستند که با ارزان‌ترین قیمت می‌توان زندگی امن و همراه با خدمات را در آنها ایجاد کرد. توجه به این مطلب نشان می‌دهد که سیاست‌های گذشته و بخشی‌نگری، کیفیت زندگی را ارتقا نخواهد داد بلکه باید از این پس زندگی و انسان‌ها به‌جای پروژه در محلات هدف قرار داده و برای آنها تلاش شود.وزیر راه و شهرسازی در راستای فکر نو برای مناطق دربرگیرنده جامعه بدمسکن،‌ توجه به بحث شهرسازی ایرانی-اسلامی را برابر با مفهوم محله می‌داند و در این باره به مدیران استانی تاکید کرده است: بدون شک محله مکانی است که روابط انسانی قابل قبول، براساس همبستگی اجتماعی در آن شکل می‌گیرد پس بازگشتن به ساختار محله سیاستی است که تمام ابعاد نام‌برده از جمله اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، زیست‌محیطی و... را در برخواهد داشت.

آخوندی با تاکید براینکه سیاست بازآفرینی باید همراه با ساکنان در محلات تحقق پیدا کند، گفت: بدون شک کوچ دادن مردم از محلات به معنای رانده شدن آنها به سمت زاغه‌نشینی است، اقدامی که متاسفانه طی سنوات گذشته با تخریب و احداث مجدد، مکررا در بافت‌های قدیمی و فرسوده شهرها انجام گرفته است. قطعا وزارت راه و شهرسازی بدون همکاری با شهرداری‌ها نیز در این راه موفق نخواهد بود، این دو باید با یکدیگر هماهنگ بوده تا استخوان‌بندی محلات، ایجاد و حفظ شود.