آژانس بین‌المللی انرژی: ایران فعال‌ترین کشور خاورمیانه در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر است
دست‌اندازهای تغییر مسیر تولید انرژی
اما ایران به‌عنوان کشوری که به واسطه شرایط جغرافیایی‌اش از گرمای خورشید و پس از آن وزش باد بهره بسیاری می‌برد؛ کجای رقابت تجدیدپذیرها با سوختهای فسیلی قرار گرفته است؟ سوال دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که با توجه به منابع نفتی و گازی فراوان در ایران که مزیت کشور در تولید انرژی به شمار می‌رود، آیا حرکتی جدی به سمت توسعه انرژیهای تجدیدپذیر در ایران شکل خواهد گرفت و اصولا توسعه تجدیدپذیرها در ایران چه توجیهی دارد؟سوالات یاد شده در شرایطی مطرح است که آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش اخیر خود ایران را فعال‌ترین کشور خاورمیانه در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر ارزیابی کرده و این انتظار را مطرح کرده است که ظرفیت تولید انرژیهای تجدیدپذیر در کشورمان طی ۵ سال آینده به ۳/ ۳ گیگاوات ساعت برسد.
فاصله تجدیدپذیرها در ایران از برنامه‌ها
انتظار یاد شده درحالی از سوی آژانس بین‌المللی انرژی در رابطه با تولید برق از منابع تجدیدپذیر در ایران مطرح شده که کل ظرفیت نصب شده برای تولید برق از طریق انرژیهای خورشید و باد در ایران در مجموع چیزی حدود یک گیگاوات است. این میزان با توجه به کل ظرفیت نصب شده برای تولید برق در ایران (۶/ ۷ گیگاوات)، نشان می‌دهد منابع تجدیدپذیر سهمی حدودا یک درصدی در سبد انرژی کشور به خود اختصاص داده‌اند. توحید نودل، کارشناس مدیریت کربن درباره چشم‌اندازی که آژانس بین‌المللی برای ایران در زمینه تولید برق از انرژیهای تجدیدپذیر تا ۵ سال آینده مطرح کرده است، به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: با توجه به کل ظرفیت نصب شده برای تولید برق ایران (که معمولا تولید نهایی کمتر از ظرفیت نصب شده است) پیشبینی تولید ۳/ ۳ گیگاوات از طریق منابع تجدیدپذیر تا پنج سال آینده به این معنا است که حدود ۵ درصد از کل ظرفیت تولید برق کشور از طریق انرژیهای نو تامین شود، اما با توجه به اینکه نتیجه تمام فعالیت‌های سال‌های گذشته تولید کمتر از یک گیگاوات (جدا از تولید برقابی) برق در کشور بوده است، به نظر نمی‌رسد طی پنج سال آینده بتوان به این چشم‌انداز دست یافت. از نگاه این کارشناس مدیریت کربن، چنانچه افزایش تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر از اولویت‌های کشور باشد، باید قوانین و سیاستهای موجود در کشور نیز مطابق برنامه‌ها تغییر کند.
به این ترتیب اگرچه نودل عقیده دارد تا کنون از نظر ساختاری اقدامات خوبی در زمینه توسعه انرژیهای تجدیدپذیر انجام شده است، اما پیشرفت این اقدامات در آینده به سیاست‌هایی که اعمال می‌شود و میزان تسهیل‌کنندگی آنها بستگی دارد. این کارشناس در این زمینه می‌گوید: چنانچه سیاست‌‌گذاری‌ها در توسعه بهره‌برداری از منابع تجدیدپذیر در کشور اصلاح و توجه بیشتری به آنها شود، می‌توان امیدوار بود ما نیز همگام کشورهایی که در زمینه توسعه انرژیهای تجدیدپذیر پیشرو هستند؛ به پیش برویم زیرا پتانسیل‌های زیادی در این زمینه داریم. اما سوال اصلی اینجاست؛ اینکه چه لزومی دارد ایران به‌عنوان بزرگترین دارنده ذخایر گاز در دنیا که همزمان از منابع نفتی نیز بهره‌مند است، تلاش کند تا همراه با کشورهای پیشرو در توسعه انرژیهای تجدیدپذیر گام بردارد؟
نهایت بهره از سوختهای فسیلی؟
عباس ملکی، عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف فردی است که عقیده دارد کشوری که بزرگترین منابع نفت و گاز دنیا را دارد و در عین حال هنوز درگیر جذب سرمایه برای توسعه تولید از این منابع است، نباید مزیت‌هایش را فراموش کرده و به توسعه تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر اصرار کند. این عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: مزیت ایران نفت و گاز است، ما نباید به دام شعارهایی بیفتیم که بر تجدیدپذیرها تاکید دارند. از نگاه این استاد دانشگاه «چنانچه ایران با سرعت فعلی به تولید نفت بپردازد تا حدود ۷۸ سال دیگر می‌تواند از منابع کشف شده به استخراج نفت بپردازد و در زمینه گاز نیز بیش از ۱۲۰ سال فرصت برداشت برای ایران وجود دارد، از دیگر سو ممکن است دانش بشری هر روز به جایی برسد که استفاده از این سوخت‌ها محدود شود بنابراین بهتر است تا آنجا که امکان دارد از این منابع به نفع توسعه کشور برداشت شود.»
ملکی در ادامه صحبت‌های خود تاکید می‌کند: نمی‌خواهم بگویم تنها به انرژیهای سنتی چشم بدوزیم و آلودگی ناشی از آن را متحمل شویم اما نیازی نیست ایران مانند آلمان یا دیگر کشورهایی که از سوختهای فسیلی بی‌بهره هستند در زمینه تولید انرژیهای تجدیدپذیر تلاش کند. از نگاه عضو هیات علمی دانشگاه شریف «اگر پولی وجود دارد بهتر است به بخش‌های دیگر تولید به خصوص سرمایه‌گذاری در زمینه توسعه تولید نفت و گاز اختصاص داده شود.»این دیدگاه درحالی از سوی ملکی وجود دارد که نودل، کارشناس مدیریت کربن اعتقاد دارد «اگرچه منابع عظیم گازی و نفتی ارزان مزیت کشور ما هستند، اما باید برای بخش انرژی در کشور برنامه‌ریزی وجود داشته باشد به‌خصوص با توجه به بحث‌های زیست‌محیطی و تغییرات اقلیمی که در دنیا مطرح است و نیاز به کاهش کربن و بهره‌برداری بیشتر از انرژیهای تجدیدپذیر را بیش از پیش جدی جلوه می‌دهد.»
درحال‌حاضر بیش از ۹۰ درصد از برق کشور با سوخت‌هایی مانند گاز و مازوت تولید می‌شود. هرچند درحال‌حاضر استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها به واسطه سیاستهای دولت یازدهم کاهش یافته است و گاز طبیعی که آلودگی کمتری دارد جایگزین آن شده است، با این حال گاز نیز مشکلات خاص خود را دارد. بر همین اساس نودل می‌گوید: تغییرات اقلیمی دنیا را به این نتیجه رسانده است که باید تولید گازهای گلخانه‌ای و کربن را محدود کنند تا گرمایش زمین به سطحی معقول برسد. به همین جهت ایران نیز باید به‌عنوان کشوری که در پیمان پاریس مشارکت کرده است، در این مسیر گام بردارد.
تولید نفت و گاز ارزان درحالی ممکن است حرکت به سمت توسعه انرژیهای تجدیدپذیر را در ایران غیراقتصادی جلوه دهد که نودل با رد این نگاه می‌گوید: در دهه اخیر سرمایه‌گذاری‌های زیادی در زمینه توسعه انرژیهای تجدیدپذیر و روش‌های مختلف آن شده است، می‌توان گفت هزینه تمام‌شده تولید هر یک کیلو وات برق از طریق انرژیهای تجدیدپذیر تا ۸۰ درصد نسبت به سال‌های قبل کاهش داشته است، بنابراین نمی‌توان گفت تولید انرژیهای تجدیدپذیر نسبت به سوختهای فسیلی رقابتی نیست. این کارشناس مدیریت کربن با اشاره به هزینه‌های زیست‌محیطی که سوختهای فسیلی می‌توانند داشته باشند، می‌گوید: اگر هزینه‌های زیست‌محیطی را به تولید و استفاده از سوختهای فسیلی اضافه کنیم، کاملا مشخص می‌شود که انرژیهای تجدیدپذیر (حتی با وجود مشکلاتی مانند گرد و خاک گرفتن پنل‌های خورشیدی و نیاز به نظافت آنها) به صر‌فه‌تر هستند.
قرارداد ۵۰۰ میلیون دلاری برای خروج تجدیدپذیرها از انزوا
در حالی‌که تاکنون گام‌های توسعه انرژیهای تجدیدپذیر در ایران به کندی برداشته شده است و آن‌طور که ملکی، استاد دانشگاه صنعتی شریف می‌گوید: «با وجود تلاش‌های فراوان انرژیهای تجدیدپذیر در گوشه‌ای از وزارت نیرو گیر کرده‌اند و هنوز در ذهن مردم جا نیفتاده‌اند»؛ امضای یک قرارداد ۵۰۰ میلیون یورویی در آخرین روز از شهریور سال‌جاری افق‌های جدیدی در زمینه توسعه انرژیهای تجدیدپذیر در ایران گشود. قرارداد یادشده میان ایران و کوئرکوس که یک شرکت سرمایه‌گذاری سبز در لندن است، منعقد شده است. طبق این قرارداد ۵۰۰ میلیون یورویی، ششمین نیروگاه بزرگ خورشیدی دنیا با ظرفیت ۶۰۰مگاوات با همکاری این شرکت بریتانیایی در ایران ساخته خواهد شد. ساخت این نیروگاه بزرگ خورشیدی درحالی ممکن است تا سه سال آینده زمان ببرد که به‌نظر می‌رسد بیشترین کارآیی آن در شرایط فعلی، ارسال این پیام به سرمایه‌گذاران خارجی برای حضور در ایران است. این قرارداد در برهه‌ای از زمان به امضا رسید که آمریکا بیش از هر زمان دیگری درحال اعمال فشار علیه توافق بین‌المللی برجام است. بر این اساس به‌نظر می‌رسد تولید ۶۰۰ مگاوات برق از این نیروگاه عظیم خورشیدی پس از ارسال این پیام سیاسی و اقتصادی مهم به دنیا، گام بعدی این قرارداد باشد. با این حال چنانچه این پروژه نهایتا تا سه سال آینده به بهره‌برداری برسد، تنها کمتر از یک‌پنجم آنچه آژانس در پیشبینی پنج‌ساله خود برای ایران ترسیم کرده است را شامل می‌شود. این در حالی است که آژانس در گزارش خود به ریسک‌های تامین سرمایه برای تولید این میزان برق از انرژیهای تجدیدپذیر نیز تاکید کرده است.
با تمام این تفاسیر، توسعه انرژیهای تجدیدپذیر در حالی می‌توانند سهم چشمگیری در کاهش مصرف سوخت‌هایی چون گاز و مازوت در ایران داشته باشند و موجب بهبود وضعیت زیست‌محیطی و اقلیمی کشور شوند که به‌نظر می‌رسد دستکم در چشم‌انداز پنج سال آینده، شاهد تغییر محسوس و چشمگیری در این زمینه نخواهیم بود. ارزان بودن گاز در ایران، محدود بودن برنامه‌های توسعه انرژیهای تجدیدپذیر نسبت به نیاز کشور و چالش سرمایه‌گذاری در این زمینه از جمله دست‌اندازهایی هستند که با وجود پتانسیل‌های طبیعی فراوان، مانع رشد تجدیدپذیرها در ایران می‌شوند.در این میان حضور بخش خصوصی اگرچه می‌تواند در توسعه انرژیهای تجدیدپذیر راهگشا باشد، اما موانعی مانع حضور قدرتمند این بخش در تولید انرژی پاک در کشور می‌شود. در حال حاضر وزارت نیرو با خرید تضمینی برق تولید شده از طریق منابع تجدیدپذیر سعی در توسعه این بخش دارد اما به گفته عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی شریف «سرمایه‌گذاری در تولید انرژیهای پاک هنوز در مقایسه با تجارت طلا، ارز و... مطمئن نیست زیرا اگرچه وزارت نیرو برای هر کیلو وات برق تولید شده از سوی بخش‌خصوصی ۴۲۰ تومان می‌پردازد آن را حدود ۶۸ تومان به مصرف‌کننده می‌فروشد، اما اینکه چه زمانی این پول پرداخت می‌شود در بسیاری از مواقع مشخص نیست و همین موضوع باعث می‌شود که حتی پرداخت یارانه‌ای چشمگیر در این بخش برای سرمایه‌گذاران جذاب نباشد.»
از نگاه عباس ملکی، درباره تولید انرژیهای پاک بهتر است وزارت نفت به‌جای وزارت نیرو مسوولیت‌ها را بر عهده بگیرد زیرا به‌نظر می‌رسد این وزراتخانه امکانات بیشتری در اختیار دارد. این استاد دانشگاه می‌گوید: به‌طور کلی وزارت نفت در بین پیمانکاران به خوش‌حسابی مشهورتر است؛ از دیگر سو وزارت نفت می‌تواند با انجام کارهایی ساده مانند تشویق مردم به استفاده از آبگرمکن‌های خورشیدی فرهنگ استفاده از انرژی پاک را در میان مردم نهادینه کند، اما مساله اینجاست که اصولا وزارت نفت این حوزه را از آن خود نمی‌داند، هرچند تلاش‌های این وزارتخانه در دوگانه‌سوز کردن خودروها در ایران فراموش‌نشدنی است.» با این حال با وجود چشم‌انداز روشنی که آژانس بین‌المللی درباره توسعه انرژیهای تجدیدپذیر در ایران متصور است و هدف تولید ۵ هزار مگاوات برق از طریق نیروگاه‌های تجدیدپذیر مطابق برنامه ششم توسعه، باید دید توسعه انرژیهای پاک در کشور روی کاغد باقی خواهد ماند یا شکل عملیاتی به خود خواهد گرفت؟
ارسال نظر