بدون تعهد به اهداف زیست‌محیطی، بحران تغییرات اقلیمی به فاجعه تبدیل خواهدشد
نبرد بیفرجام با سوخت‌های فسیلی
کارشناسان بر نیاز به اعمال سیاست‌های قاطع، مالیات بر کربن، حمایت از فناوری‌های پاک و افزایش فشار اجتماعی برای تسریع در اقدامات اقلیمی تاکید دارند، چراکه ادامه روند کنونی، آینده زمین را با فاجعه مواجه خواهد کرد. مدت‌هاست که سازمان‌های حامی محیط‌زیست زنگ خطر برای اقدامات اقلیمی شرکت‌های نفتی در جهان را به‌صدا درآورده‌‌‌‌‌اند. بر اساس تحقیقی که توسط اندیشکده «کربن‌ترکر» منتشر‌شده، تلاش‌ها برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای در صنعت سوخت‌های فسیلی بهطور چشمگیری متوقف‌شده‌‌‌‌‌اند. این یافته‌‌‌‌‌ها، همزمان با بر‌‌گزاری اجلاس اقلیمی COP۲۹ در جمهوری‌آذربایجان، تصویری تاریک از آینده مقابله با تغییرات اقلیمی ارائه می‌دهند. در این نوشته، به تحلیل چالش‌ها و موانعی که در مسیر صنعت نفت و گاز برای رسیدن به اهداف توافق پاریس وجود دارد، می‌‌‌‌‌پردازیم و در کنار آن، نگاهی به وضعیت انتشار گاز متان و اثرات آن بر محیط‌زیست خواهیم‌داشت. همچنین نقش کشورهای آفریقایی و مشکلات مالی آنها در رسیدن به اهداف اقلیمی بررسی می‌شود.
عدم‌تطابق با توافق پاریس
تحقیقات کربن‌ترکر نشان می‌دهد؛ از میان ۳۰تولیدکننده بزرگ نفت و گاز، هیچ‌‌‌‌‌کدام استراتژی جامعی برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای ندارند. این شرکت‌ها، حتی در زمینه کاهش گاز متان که یکی از قوی‌‌‌‌‌ترین گازهای گلخانهای است نیز اهداف کافی تعیین نکرده‌‌‌‌‌اند. مایک کوفین، یکی از نویسندگان این گزارش، به صراحت می‌گوید: «پیشرفت اساسا متوقف شده‌است.» این گفته نشان‌دهنده چالشی عمیق در رویکرد سرمایه‌گذاران و شرکت‌های نفتی نسبت به بحران تغییرات اقلیمی است که به شکلی ناباورانه کم‌اهمیت جلوه داده‌می‌شود. در همین حال، گزارش بودجه‌جهانی کربن اعلام‌کرده؛ انتشار کربن در سال‌جاری به بالاترین سطح تاریخی خود رسیده‌است. بر اساس این گزارش، سوخت‌های فسیلی همچنان عامل اصلی تغییرات اقلیمی هستند و بیش از ۷۵درصد از انتشار گازهای گلخانهای جهان را به خود اختصاص می‌دهند. این یافته‌‌‌‌‌ها در حالی منتشر می‌شود که در اجلاس COP۲۹،هزاران رهبر سیاسی و مدیران اجرایی برای تصمیم‌گیری در مورد اقدامات اقلیمی گردهم آمده‌‌‌‌‌اند، با این‌حال نبود سیاست‌های قاطع در این زمینه، امیدها برای کاهش اثرات اقلیمی را کمرنگ‌تر از حد انتظارکرده است.
وعده‌‌‌‌‌های ناتمام
یکی از موضوعات کلیدی گزارش کربن‌ترکر این است که تنها ۲۷درصد از شرکت‌های نفت و گاز، اهدافی برای کاهش انتشار گازهای غیرمستقیم (Scope ۳) تعیین کرده‌اند. این گازها از استفاده محصولات این شرکت‌ها تولید می‌شوند و نقش مهمی در آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی دارند. گازهای غیرمستقیم (Scope ۳) به انتشار گازهای گلخانهای اشاره دارد که بهطور غیرمستقیم و از طریق زنجیره ارزش یک شرکت تولید می‌شوند. این گازها برخلاف Scope ۱ (انتشار مستقیم از فعالیت‌های تحت‌کنترل شرکت، مانند سوختن گاز در تجهیزات) و Scope۲ (انتشار ناشی از تولید انرژی مصرفی شرکت، مانند برق خریداری‌‌‌‌‌شده)، به فعالیت‌هایی مرتبط هستند که در خارج از عملیات مستقیم شرکت رخ می‌دهند، همچنین کمتر از یک‌‌‌‌‌چهارم این شرکت‌ها هدفی برای رسیدن به کاهش خالص انتشار گازها تا سال۲۰۵۰ دارند؛ این در حالی است که توافق پاریس، تعیین چنین اهدافی را برای مقابله با بحران اقلیمی ضروری می‌‌‌‌‌داند.
در زمینه کاهش انتشار متان، وضعیت حتی بدتر است، اگرچه اکثر شرکت‌ها اهدافی برای کاهش انتشار این گاز تعیین کرده‌اند، هیچ‌‌‌‌‌کدام بهطور کامل فعالیت‌های میان‌‌‌‌‌دستی (مانند خطوط لوله) را در این اهداف لحاظ نکرده‌‌‌‌‌اند. به‌عنوان مثال، تنها شرکت «شورون» اهدافی برای کاهش انتشار گاز متان از دارایی‌های غیرعملیاتی خود تعیین کرده‌است. دارایی‌های غیرعملیاتی، دارایی‌هایی هستند که یک شرکت نفت و گاز در اختیار دارد، اما بهطور مستقیم در عملیات تولید یا استخراج منابع انرژی مشارکت نمی‌کنند اما سهم قابل‌توجهی در انتشار متان دارند. این دارایی‌ها ممکن است شامل تاسیسات، خطوط لوله، یا سایر امکاناتی باشد که شرکت مالک آنها است اما آنها را بهطور مستقیم مدیریت یا راه‌اندازی نمی‌کند، با این‌حال این دارایی‌ها هنوز ممکن است در فرآیندهای مختلف تولید یا حمل‌ونقل گاز یا نفت قرار داشته باشند که به انتشار گازهای گلخانهای، به‌ویژه متان، منجر می‌شود.
بر اساس گزارش گروه «پاکسازی هوای جهانی»، زمانی‌که این دارایی‌ها نیز محاسبه شوند، انتشار متان برای ۱۰تولیدکننده بزرگ نفت و گاز بیش از دو‌برابر می‌شود. انتشار گاز متان در سال‌گذشته به بالاترین سطح در چهار سال‌اخیر رسید؛ این در حالی است که بیش از ۱۰۰ کشور در کنفرانس COP۲۶ در سال۲۰۲۱ متعهد شده‌بودند که تا سال۲۰۳۰، انتشار این گاز را تا ۳۰درصد کاهش دهند. دولت بایدن در اجلاس COP۲۹، هزینه‌ای نمادین برای مقابله با انتشار متان تعیین کرد. این اقدام که گامی مهم در جهت کاهش اثرات اقلیمی به‌شمار می‌رود، با چالش‌هایی نظیر تغییر احتمالی سیاست‌ها با بازگشت دونالد ترامپ به‌قدرت مواجه است.
چالش‌های آفریقا
در آفریقا، چالش‌های مالی به‌عنوان مانع اصلی در مسیر مقابله با تغییرات اقلیمی شناخته می‌شود. بازار اوراق قرضه سبز که برای پروژه‌های زیست‌محیطی در این قاره طراحی‌شده، کمتر از ۰.۲درصد از کل بازار جهانی را تشکیل می‌دهد. سرمایه‌گذاران خصوصی ادعا می‌کنند؛ بازده سرمایه‌گذاری در پروژه‌های اقلیمی آفریقا به اندازه کافی جذاب نیست. این ادعا، در حالی مطرح می‌شود که بسیاری از دولت‌های آفریقایی با کمبود دانش و هماهنگی برای اجرای پروژه‌های اقلیمی مواجهند. با توجه به این محدودیت‌ها، کارشناسان معتقدند؛ تنها اتکا به سرمایه‌گذاری خصوصی کافی نیست. کشورهای آفریقایی نیازمند افزایش درآمدهای مالیاتی و سرمایه‌گذاری مستقیم در پروژه‌های اقلیمی هستند، همچنین بانک‌های توسعه چندجانبه باید حمایت بیشتری از پروژه‌های سازگاری اقلیمی ارائه دهند.
چشم‌‌‌‌‌انداز آینده
بررسی وضعیت اقدامات اقلیمی نشان می‌دهد جهان همچنان با موانع قابل‌توجهی روبه‌روست. این موانع نه‌‌‌‌‌تنها به دلیل نبود اراده سیاسی و اقتصادی، بلکه به دلیل نبود هماهنگی جهانی و تعهدات جدی نیز تقویت شده‌اند، اما آیا امیدی برای بازگشت به مسیر درست وجود دارد؟ پاسخ به این سوال به اقداماتی بستگی دارد که کشورهای بزرگ و شرکت‌های نفت و گاز در سال‌های آینده اتخاذ می‌کنند. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که راه‌‌‌‌‌حل‌‌‌‌‌های عملی مانند اعمال مالیات بر کربن، حمایت از فناوری‌های پاک و افزایش آگاهی عمومی می‌تواند مسیر تغییر را هموار کند. همچنین فشار اجتماعی بر شرکت‌های بزرگ نفت و گاز می‌تواند آنها را وادار به تطبیق با اهداف توافق پاریس کند. در پایان، این موضوع روشن است: بدون تعهد واقعی به اهداف زیست‌محیطی، بحران تغییرات اقلیمی به بحرانی غیرقابل‌‌‌‌‌حل تبدیل خواهدشد. جامعه جهانی باید از فرصت باقی‌مانده استفاده کند و با اقدامات سریع و هوشمندانه، آینده‌‌‌‌‌ای پایدارتر برای زمین رقم بزند. آیا جهان آماده چنین تغییری است؟
