درهمایش معدن‌کاری دیجیتال مطرح شد
فرهنگ‌سازی؛ خوان اول هوشمندسازی
در نگاهی کلان‌تر نمی‌توان انتظار پشت‌سر گذاشتن رقبا را در سر پروراند. براین اساس، کارشناسان این حوزه فرهنگ‌سازی را کلید ورود به هوشمندسازی می‌خوانند. البته فرهنگ‌سازی باید از بالا به پایین و به‌صورت سیستماتیک حاکم باشد تا بتواند از نگاه تحلیلگران معدنی موثر باشد. با نگاه سیستمی به هوشمندسازی و عملیاتی‌کردن آن می‌توان جایگاه ایران را در جرگه بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان مواد معدنی دنیا پابرجا دانست. در این مسیر اما چالش‌های زیادی از جمله نبود نقشه‌راه دقیق، زیرساخت‌های اینترنتی ایمن تا نیروی انسانی متخصصی که توانایی کار با تجهیزات پیشرفته را داشته باشد؛ وجود دارد. موضوع ورود تکنولوژی و همچنین تامین انرژی پایدار و قابل‌اطمینان نیز چالش‌های دیگری است که می‌توان در قالب الزامات هوشمندسازی به آن توجه ویژه کرد. موضوعاتی که در دومین میزگرد همایش «معدن‌کاری دیجیتال» «دنیای‌اقتصاد» به آن پرداخته شد.
فرهنگ‌سازی نیاز هوشمندسازی
در این نشست سیدهادی حسینی مدیر آزمایشگاه ماشین‌آلات معدنی دانشگاه صنعتی اصفهان و مشاور امور تحقیق و توسعه مجتمع مس سرچشمه درخصوص مشکلات صنعت هوشمندسازی گفت: روی‌آوردن به فناوری در معدن‌کاری مزایای بسیاری دارد البته باید این امر از سوی مدیران و دانشگاهیان پذیرفته شود، اما درخصوص آن مقاومت‌های بسیاری وجود دارد. حسینی معتقد است؛ نگاه متفاوت به مقوله دیجیتالی‌شدن عمده مشکل در ورود به هوشمندسازی است و باید برای رفع این مشکل چاره‌ای اندیشید. مدیر آزمایشگاه ماشین‌آلات معدنی دانشگاه صنعتی اصفهان و مشاور امور تحقیق مس سرچشمه در ادامه با اشاره به اینکه اتوماسیون تنها یک ابزار نیست، افزود: اتوماسیون یک فرهنگ است و باید استفاده از آن درمیان بخش‌های مختلف صنعتی و معدنی پذیرفته شود.
حسینی ادامه داد: مدیران نسبت به تغییرات ابزار و تجهیزات، مقاومتی از خود نشان نمی‌دهند، اما در ورود تکنولوژی مقاومت نشان می‌دهند. این درحالی است که همه می‌دانیم تا دو سال‌آینده باید در مقابل هوشمندسازی کوتاه آمد، به همین دلیل ناچاریم که دیدمان را از ابزاری‌بودن به هوشمندسازی عوض کنیم و هوشمندسازی چه بخواهیم چه نخواهیم وارد بخش صنعت و معدن خواهد شد. او در بخش دیگر از سخنانش یکی از شرایط ورود به هوشمندسازی را تشکیل کنسرسیوم اعلام کرد و گفت: اگر هر شرکت دانش‌بنیانی مدعی شود به تنهایی می‌تواند هوشمندسازی در معادن را عملیاتی کند، سخنی به‌گزاف گفته است، زیرا هوشمندسازی امری چندوجهی است و نیاز به تشکیل کنسرسیوم دارد و هر گروهی می‌تواند یک بخش از آن را اجرا و عملیاتی کند.
نیاز به تغییر رفتار داریم و نه تقلید
علیرضا قره‌گوزلو، تحلیلگر ارشد تحولات دیجیتال کانادا نیز در این میزگرد به چالش‌های هوشمندسازی در ایران اشاره کرد و گفت: مشکل اصلی در روند هوشمندسازی در کشور این است که بسیاری از عوامل در ایران یا موجود نیست یا اینکه اهمیت داده نمی‌شود. قره‌گوزلو تاکید کرد: برای پی بردن به اینکه بدانیم چرا مدیران شرکت‌ها در مقابل هوشمندسازی مقاومت می‌کنند، باید خود را جای آنها بگذاریم. امروز در ایران برخلاف سایر کشورهای فعال در حوزه معدن، مدیران شرکت‌ها با بنزین گران‌قیمت یا کارگر ۶هزار دلاری مواجه نیستند، درنتیجه نیازی به هوشمندسازی و کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری نمی‌بینند. او در بخش دیگر سخنانش به اهمیت بومی‌سازی تکنولوژی برخلاف روند حاکم بر آن سخن گفت و تاکید کرد: ما امروز درگیر واژه‌هایی مثل ارتباط صنعت و دانشگاه، بومی‌سازی و غیره هستیم؛ واژه‌هایی که از سطح عدول نکرده‌اند؛ واژه‌های که اگر کاربردی می‌شدند می‌توانستند تحولات زیادی را در بخش‌های مختلف کشور ایجاد کنند، بنابراین باید ابتدا بومی‌سازی را باور کنیم و سپس به آن ورود کنیم. قره‌گوزلو ادامه داد: ما نیاز به تغییر رفتار داریم، ما نیازی به تقلید رفتار نداریم؛ ما نیازی به تقلید تکنولوژی نداریم. باید به ضرورت بهره‌گیری از هوشمندسازی و دیجیتالی‌کردن معادن برسیم و سپس آن را بومی‌سازی کنیم. او در بخش دیگری از سخنانش بر این موضوع تاکید کرد که بهتر است، ما برای نوشتن استراتژی‌های خود از متخصصان خارجی استفاده کنیم و گفت: در اینجا افرادی را می‌بینیم که برای جلوگیری از آسیب یک بند استراتژی کلان معدنی به اشتغال یک بخش با کل استراتژی مخالفت می‌کنند، درحالی‌که اگر یک گروه بی‌طرف این استراتژی‌ها را طراحی کند و البته نه تمام آن را، ما را از چالش‌های این‌چنینی دور می‌کند.
نبود اینترنت ایمن؛ چالش ساختاری
ابراهیم صبوری مدیرعامل شرکت همراه‌هوشمند فردا نیز با اشاره به اینکه ما از هوشمندسازی استقبال می‌کنیم گفت: این نکته را باید در نظر گرفت که تفکیک ارتباطی باید از کجا صورت گیرد، یکی دیگر از مشکلات کشور موازی‌کاری است، در کشور به شکل‌های مختلف ما شاهد موازی‌کاری هستیم، درحالی‌که ما می‌توانیم از تجربیات یکدیگر استفاده کنیم.
به گفته صبوری، در کنار تمام مواردی که در این مسیر وجود دارد باید یک گلایه را نیز مطرح کرد و آن به نبود اینترنت در بسیاری از معادن کشور بازمی‌گردد. پیگیری‌های ما هم در این‌خصوص به نتیجه نرسیده است و با این شرایط می‌توان گفت در زیرساخت‌ها بسیار جای بحث داریم.
او در بخش دیگر سخنانش به ماهیت هوشمندسازی که شفاف‌سازی است، اشاره کرد و افزود: برای اجرای هوشمندسازی در هر مجموعه‌ای از لایه‌های پایین وارد شویم؛ شکست خواهیم خورد. بر این اساس یکی از الزامات هوشمندسازی، ورود از سطوح بالای شرکت‌هاست. وقتی مباحث را از پایین مطرح می‌کنیم، نیروها به دلیل اینکه بیش از پیش و به‌آسانی و دقت بیشتر کارشان مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت، مقاومت بیشتری نسبت به هوشمندسازی نشان می‌دهند. صبوری تاکید کرد: شرکت‌هایی که تفکر سیستمی بر آنها حاکم است موفق‌تر هستند، در واقع ما وقتی با رویکرد فرآیندی مواجه می‌شویم با خروجی‌های بهتری نیز روبه‌رو خواهیم شد. صبوری چالش بعدی را نبود زیرساخت اینترنتی مناسب در ایران دانست و گفت: متاسفانه ما در زمان اجرای کار اغلب با نبود زیرساخت‌های مناسب اینترنتی مواجه هستیم که این موضوع باعث‌شده در مسیر هوشمندسازی در برخی مناطق با مشکل مواجه شویم. او در بخش دیگر خطاب به کارفرماهای بزرگ معدنی پیشنهاد کرد که در راستای هوشمندسازی معادن یک معدن را به‌عنوان پایلوت در اختیار تمام گروه‌هایی که مدعی هستند در حوزه هوشمندسازی می‌توانند فعالیت کنند، قرار دهند تا مشخص شود کدام سیستم‌ها قادر به افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها و ریسک‌پذیری در معادن هستند.
هوشمندسازی نیازمند ارائه واقعی است
کیهان گوهرین عضو هیات‌مدیره خانه معدن ایران نیز با اشاره به اینکه ایران یکی از ۱۰کشور اول بخش معدن محسوب می‌شود گفت: با وجود رتبه قابل‌توجهی که بخش معدن در دنیا دارد، گام مهمی در روند هوشمندسازی در کشور برداشته نشده است، این درحالی است که هوشمندسازی یکی از اتفاقات خوب است که باعث افزایش بهره‌وری و درآمد می‌شود. او افزود: یکی از مشکلات موجود این است که در کشور به‌جای اینکه به‌دنبال افزایش بهره‌وری باشیم صرفا به‌دنبال اجرای کار هستیم و فقط می‌خواهیم کاری انجام‌شده باشد؛ درحالی‌که اگر به بهره‌وری بیندیشیم به سمت هوشمندسازی می‌رویم و اگر همت و اراده کافی در کشور وجود داشته باشد در چند سال‌آینده می‌توانیم به معادن بزرگ دنیا برسیم. او درخصوص چالش اینترنت نیز گفت: ما برای فراهم‌کردن زیرساخت اینترنت نباید منتظر بمانیم تا اپراتورها ورود کنند، بلکه خود باید به‌دنبال فراهم‌کردن آن باشیم. گوهرین همچنین در تایید سخنان صبوری درخصوص موازی‌کاری در کشور اظهار کرد: در ایران متاسفانه هر مجموعه‌ای خود به‌دنبال ساخت چرخ است. این درحالی است که چرخ را پیشتر یک گروهی ساخته‌اند، پس ما باید بهترین شرکت‌های دانش‌بنیان را برگزینیم تا بتوانیم به درستی در معادن هوشمندسازی را اجرایی کنیم، چون اگر ما بخواهیم یکسری امور را از ابتدا خود تجربه کنیم، گذشته از صرف هزینه شاید به‌خوبی شرکت‌های معتبر نتوانیم عمل کنیم.
قابل اطمینان‌بودن تجهیزات چالشی پنهان
محسن یحیایی عضو هیات‌علمی دانشگاه کوئینزلند استرالیا یکی دیگر از سخنرانان پنل بود. او به مزایای بهره‌گیری از فناوری‌های نو پرداخت. یحیایی یکی از مزایای بهره‌گیری از فناوری‌های نو در معادن را خروج نیروی انسانی از فعالیت‌های پرخطر مطرح کرد و افزود: با ورود تکنولوژی ما نیازی به ورود نیروی انسانی به معادن زیرزمینی نداریم؛ به‌جز در موارد خاصی همچون تعمیر و نگهداری. با هوشمندسازی، با کاهش هزینه‌های اسکان و حمل‌ونقل نیروهای انسانی متخصص مواجه خواهیم شد. عضو هیات‌علمی دانشگاه کوئینزلند استرالیا با اشاره به اینکه نیروی انسانی متخصص تمایلی به حضور فیزیکی در معادن ندارد، گفت: با هوشمندسازی معادن ما می‌توانیم از نیروهای متخصصی که تجربه کار با تجهیزات مدرن هوشمند را دارند، بهره‌مند شویم.
او ادامه داد: امروز در دنیا نیروی متخصصی که کار و مدیریت تجهیزات مدرن را تجربه کرده کم داریم به‌ویژه در حوزه صنعتی. براین اساس در شرایط حاضر کمبود نیروی انسانی متخصص نیز یکی دیگر از چالش‌های پیش‌روی هوشمندسازی معادن در کشور است.
عضو هیات‌علمی دانشگاه کوئینزلند استرالیا افزود: موضوع دیگر رعایت درست مسائل زیست‌محیطی، بهینه‌بودن عملیات و کاهش اتلاف منابع است. وجود فرآیندهای پیشرفته و تجهیزات خودکار این امکان را به ما می‌دهد که به‌صورت لحظه‌ای درمعادن بهینه‌سازی انجام دهیم و شرایط محیطی و عملیاتی بهتری را تجربه کنیم. این فرآیند امکان ایجاد راه‌‌حل‌های عملیاتی جدیدی را می‌دهد که ما می‌توانیم با آنها مانع اتلاف منابع شویم.
به باور او حرکت به سمت هوشمندسازی قطعا بدون چالش نیست، زیرا در بزرگ‌ترین مناطق که به‌صورت کاملا هوشمند فعالیت می‌کنند هنوز نگرانی از قابل‌اطمینان‌بودن فناوری مطرح است، بنابراین حسگرهایی که تجهیزات به آنها وابسته هستند لازم است قابل اطمینان باشند. ما باید مطمئن باشیم که تجهیزات به درستی کار می‌کنند و اطلاعاتی که از محیط اطراف به ما می‌دهند قابل‌اطمینان است، زیرا حجم زیادی از تصمیم‌گیری‌ها براساس داده‌های استخراج شده گرفته می‌شود. چالش دیگری که یحیایی در این نشست به آن اشاره کرد، منابعی است که برای توسعه این فناوری‌ها باید از آنها استفاده کرد. او تاکید کرد: بسیاری از این فناوری‌های نو بر مبنای الکتریسته حرکت می‌کنند. تامین این الکتریسته از منابع پاک یکی از چالش‌های اساسی است. این درحالی است که این منابع پاک شدت انرژی بالایی ندارند و درضمن تداوم ندارند. یحیایی افزود: در جریان تولید انرژی باید بدون استفاده از تجهیزاتی مثل باتری‌ها حرکت کنیم، چون توسعه باتری‌ها خود چالشی برای محیط‌زیست خواهد بود که باید از آن دوری کرد. براین اساس توجه به روش‌های جدیدی برای ذخیره انرژی الکتریکی در بلندمدت یکی از الزاماتی است که باید مورد‌توجه قرار گیرد.
ترس‌های معدن‌کاران
در این نشست محمدرضا خالصی عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران به‌عنوان مدیر پنل با اشاره به اینکه متاسفانه امروز کسانی ساعت‌ها در مورد دیجیتالی‌کردن سخن می‌گویند که حتی یک یکبار هم از کارخانه‌ها دیدن نکرده‌اند، گفت: در کشور ما کسانی که کار اجرایی را تجربه کردند عمدتا کمتر سخن می‌گویند و درمقابل کسانی که کاری را درست انجام نمی‌دهند، بیشتر حرف می‌زنند. او در بخش بعدی سخنانش نبود زیرساخت‌های اینترنتی مناسب را سدی بر سر راه هوشمندسازی دانست و گفت: وقتی ما هربار که به بانک می‌رویم می‌شنویم سیستم قطع است. طبیعی است وقتی از هوشمندسازی حرف می‌زنیم، یک کارخانه‌دار یا معدن‌دار با این تصور که با قطعی سیستم اینترنت چه بلایی بر سر جریان کار در معدن و کارخانه خواهد آمد از ورود به مسیر هوشمندسازی انصراف می‌دهد. وقتی ما یک سیستم اتوماسیون بگذاریم که از هر سه شیفت یک شیفت قطع شود، چطور می‌توانیم کار کنیم؟ اینها همه ترس‌هایی است که کارخانه‌داران دارند. البته شاید از اینترنت لوکال بتوان این امور را پیگیری کرد؛ اما یک کارخانه‌دار چطور به تامین‌کننده اینترنت اطمینان کند آن‌هم تامین‌کننده‌ای که برای کشور نمی‌تواند یک سیستم دقیق و ایمن را فراهم کند.
سخن پایانی
می‌توان مقاومت در برابر عبور از سنت و هوشمندسازی را یکی از چالش‌های اصلی اعلام کرد. مقاومت در برابر هوشمندسازی در حالی به شکل بارزی دیده می‌شود که فعالان این بخش بر این نکته تاکید دارند که برای حضور در فضای رقابتی در بخش معدن هیچ‌راهی جز هوشمندسازی و دیجیتالی‌کردن معادن وجود ندارد و رقابت در حال‌حاضر به ورود به دنیای‌نوین گره خورده است.
مدل هوشمندسازی معادن
در همایش معدن‌کاری دیجیتال غلامرضا ملاطاهری معاون آموزش و پژوهش و فناوری سازمان ایمیدرو با محوریت نیازهای فناورانه معدن و صنایع معدنی در هوشمندسازی درخصوص عملکرد ایمیدرو برمبنای شعار سال سخن گفت. او توضیح داد: ایمیدرو در این مدت 5 راهبرد و 23 اقدام عملیاتی را برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در دستور کار قرار داد. یکی از این فعالیت‌ها توسعه صنایع پایین‌دستی معادن و صنایع معدنی با هدف توسعه اشتغال مولد و تکمیل زنجیره ارزش مبتنی بر نوآوری و فناوری است. طاهری ادامه داد: مورد بعدی توسعه کاربردهای فناوری‌های برافکن در صنعت فولاد است که با تمرکز بر سه فناوری هوش‌مصنوعی، اینترنت اشیا و چاپ سه‌بعدی رخ داده است. ما این پروژه را با دانشگاه شریف آغاز کردیم و در اختیار تمام شرکت‌های فولادی قرار دادیم. پروژه دیگری که عملیاتی شد و با دانشگاه تهران بود؛ درخصوص دستیابی به مدلی برای هوشمندسازی معادن و صنایع معدنی است. این پروژه از سال99 شروع شد و در 1400 به عقد قرارداد رسید. با توجه به اینکه ما همیشه دچار افراط و تفریط می‌شویم در این پروژه خیلی تاکید داشتیم که فازهای مطالعاتی و تحقیقاتی هوشمندسازی معادن و صنایع معدنی به درستی انجام شود تا متوجه شویم چه زیرساخت‌ها و امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری لازم داریم تا به هوشمندسازی بخش معادن و صنایع معدنی برسیم. بحث بعدی هوشمندسازی و انقلاب صنعتی نسل چهار و مفادی است که برمبنای نیاز برنامه توسعه هفتم باید پیگیری شود.
او با اشاره به مصادیق هوشمندسازی گفت: در حال‌حاضر بیشترین موارد به اتوماسیون و بیگ‌دیتا و اینترنت اشیا و روباتیک و اینترنت سه‌بعدی و هوش‌مصنوعی برمی‌گردد. در این بین از سال2هزار به بعد هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و ماشین‌های هوشمند رشد فزاینده‌ای داشته‌اند، بنابراین ما باید بر روی این مباحث بیش از پیش متمرکز شویم.
طاهری افزود: ما اکنون در هوشمندسازی معادن ایران که مطالعات موردی‌اش در ایمیدرو در حال انجام است، کلیه زیرساخت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری را برآورد می‌کنیم و براساس آن مدل‌سازی را انجام می‌دهیم که این مدل‌سازی منطبق با معادنی است که به لحاظ سایز و نوع شبیه معادن ایران است. دامنه این پروژه از اکتشاف شروع می‌شود تا کارخانه فرآوری ادامه دارد. در این مسیر 10 معدن از زیرزمینی تا رو زمینی کاندیدا می‌شوند تا در مورد آنها مطالعه معدنی انجام شود.
او ادامه داد: طراحی هوشمندسازی حداقل برای 5معدن در کشور انجام می‌شود. بعد از طراحی ما به یک مدل هوشمندسازی معادن خواهیم رسید که این مدل را می‌توانیم به‌عنوان یک نقشه‌راه توسعه دهیم. در نهایت اگر قرار است نقشه‌راهی تدوین شود باید برمبنای این مدل ترسیم و توسعه پیدا کند. طاهری گفت: تاکنون این مدل 30درصد پیشرفته است و پیش‌بینی می‌کنیم تا پایان سال به نقطه مطلوبی برسد. اقدام بعدی امضای تفاهم‌نامه‌ای با وزارت صمت، سازمان توسعه نوسازی و ستاد فناوری اقتصادی در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات درخصوص هوشمندسازی است. براساس این تفاهم‌نامه مقرر شد هر‌کدام از ذی‌نفعان که آورده‌ای برای هوشمندسازی دارند در اختیار ایمیدرو قرار دهند تا ما از همه ظرفیت‌ها استفاده کنیم. او در ادامه توضیح داد: به‌دنبال این تفاهم‌نامه کارگروه فنی تشکیل شده که در چهار حوزه فعال است. اولین حوزه، ایجاد سامانه جامع پایش و مدیریت هوشمند آلاینده‌های محیط‌زیست در سنگان است. دومین حوزه، مدیریت هوشمند احجام استخراجی و دپوهای مصرفی از طریق پهپاد است. سومین حوزه، ایجاد اتوماسیون و هوشمندسازی واحدهای فرآوری است و چهارمین حوزه، سامانه هوشمند تطبیق نقاط حساس حفاری با استفاده از کلیه لایه‌های اکتشافی برای مواد معدنی منتخب شامل آهن، مس و طلاست. با این وجود ما امروز نیازمند تشکیل سامانه‌ای هستیم که کلیه اطلاعات و لایه‌های اکتشافی در آن براساس ماده‌معدنی و نوع معدن متفاوت بارگذاری شود.
