از این رو، باید در آن ابعاد مدیریتی مختلف مانند اقدام، همکاری، فرماندهی و ارتباطات در خلال یک بحران، مشخص شده باشد. اهمیت برنامه‌ریزی و مدیریت مناسب بحران در آنجا است که بسیاری از حوادث و اتفاقات در محیط شهری را می‌توان به راحتی حل کرد اما در صورتی که اقدامات مناسبی برای آنها انجام نشود، همین حوادث کوچک می‌توانند تبدیل به بحران‌ها و فجایع گسترده‌ای بشوند. تضمین ایمنی شهروندان، محدودسازی آسیب‌ها، حفاظت از افراد آسیب‌پذیر و استفاده کارآ از منابع حیاتی، برخی از اهداف این برنامه هستند. هر چند، محصول نهایی یک سند است، مدیریت بحران، بیشتر یک فرآیند است تا یک فعالیت موقتی و ثابت؛ به ویژه آنکه نیاز است این برنامه در طول زمان و با تغییر شرایط، به روز رسانی شود.

فرآیند برنامه‌ریزی بحران

۱۵۰ سال پیش و به طور مثال در خلال جنگ داخلی آمریکا، برنامه‌ریزی و مدیریت بحران به عنوان یک اقدام دفاعی و مصون‌سازی شهروندان از جنگ شناخته می‌شد. اما این مفهوم در زمان صلح هم به همان اندازه اهمیت دارد و البته ماهیتی فرآیندی به خود می‌گیرد. برنامه بحران تدوین شده باید بین نیازهای اضطراری و منابع در دسترس، تطابق ایجاد کند و به همین منظور باید به طور مرتب و بدون تاخیر برای به روزرسانی آن اقدام شود. برنامه‌های بحرانی خوب علاوه بر واقع‌گرایانه بودن، عملی هم هستند. به عنوان مثال، هیچ فایده‌ای ندارد که برنامه‌ریزی‌هایی برای استفاده از منابعی کنیم که در دسترس نیستند یا مدتی دیگر قرار است تامین شوند. از این رو، برنامه‌ها هم باید مبتنی بر محدودیت‌ها باشد و هم واکنش‌های امکان‌پذیر را در نظر بگیرند. برای این منظور، بهتر است که برنامه‌ریزی‌ها براساس نواحی و محله‌های مختلف شروع شود و در صورتی که منابع در دسترس، بیش از حد نیاز شود، آنگاه به سطوح بالاتر شهری، استانی و حتی ملی سرایت کنند. برنامه‌ریزی در هر کدام از این سطوح نیز براساس قابلیت‌های مختلف مانند دسترسی به نیروی انسانی آموزش دیده، تخصص، تجهیزات، منابع، ارتباطات، وسایل نقلیه و ساختمان‌ها انجام می‌شود. اگر حادثه و بحران رخ داده، فراتر از توانمندی‌های محلی باشند، آنگاه نیاز است که سطوح بالاتری از واکنش برای آنها در نظر گرفته شود.اما در هر صورت، باید در برهه‌های زمانی از پیش مشخص شده (بدون تاخیر انداختن در آنها) یا با تغییر شرایط محیطی (چه از نظر حادثه و چه از نظر منابع و توانمندی‌ها)، برنامه‌ها به روزرسانی شوند.

  برنامه‌ای برای همه حوادث

بسیاری از کارشناسان عنوان می‌کنند که برنامه‌های بحران باید همه‌کاره باشند. هیچ محلی در زمین وجود ندارد که کاملا خالی از خطر و ریسک باشد یا آنکه تنها احتمال وقوع یک خطر در آن وجود داشته باشد. از این رو، لازم است در برنامه‌های بحران، حوادث و اتفاقات مختلف در نظر گرفته شود. این حوادث هم می‌توانند پیش‌بینی شده باشند و هم غیرقابل پیش‌بینی. با این حال، باید هر دو دسته در نظر گرفته شده باشد. به‌عنوان مثال، در شهر فلورانس ایتالیا، سال‌ها بود که برنامه مدیریت بحرانی برای مواجهه با پدیده سیل وجود داشت. در دوران پس از جنگ جهانی دوم، بزرگ‌ترین سیلی که برنامه بحران شهری باید آن را مدیریت می‌کرد، در سال ۱۹۶۶ اتفاق افتاد. در هر صورت، در خلال دوره عمر ۲۰ ساله این برنامه که معمولا محدود به مدیریت سیل‌های فصلی بود، یک بحران و حادثه پیش‌بینی نشده رخ داد که همین برنامه توانست با توجه به آمادگی برای حوادث غیرمترقبه، آن را مدیریت کند: به طور مشابه، ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و در حادثه تروریستی برخورد دو هواپیما با برج‌های دوقلوی تجارت جهانی، برنامه بحران شهر واشنگتن آمریکا، زمینه مناسبی برای اقدامات اضطراری فراهم کرد. در این برنامه، محتمل‌ترین حادثه و فاجعه ممکن، حمله سایبری به تجهیزات و کامپیوترهای کشور در نظر گرفته شده بود، اما در عین حال، از سایر اتفاقات پیش‌بینی نشده غفلت نشده بود. به طور کلی یک برنامه بحران خوب، باید هم حوادث پیش‌بینی شده (مانند رویدادهای فصلی و متناوب) را در نظر بگیرد و هم شامل پروتکل‌هایی کلی برای مدیریت موارد پیش‌بینی نشده باشد.

برنامه‌ریزی بحران و مدیریت بحران

در زمان وقوع بحران، مهم‌ترین منبع، اطلاعات است. بنابراین باید تمام تلاش‌های ممکن برای تضمین جریان اطلاعاتی و ارتباطات ضروری انجام شده و به خوبی روی نیازهای اساسی آن تمرکز شود. مدیریت بحران که پشتوانه آن، برنامه‌ریزی اولیه و مستمر است، باید بتواند این موضوع را تضمین کند که سازمان‌ها و نهادهای مختلف درصورت بروز شرایط غیرعادی بتوانند به‌خوبی با یکدیگر کار کنند. در بین این سازمان‌ها و نهادها حتی ممکن است مواردی وجود داشته باشد که در شرایط عادی هیچ ارتباطی با یکدیگر ندارند اما در زمان وقوع بحران نیاز است همکاری نزدیکی با هم داشته باشند. به همین دلیل، برنامه تدوین شده باید تضمین کند که هر کدام از مشارکت‌کنندگان در واکنش به بحران، نقشی برعهده دارند و تمام وظایف پیش‌بینی شده هم به شکلی به افراد و سازمان‌ها محول شده که ریسک از قلم افتادن چند مورد یا مشاجره درباره مسوولیت‌ها به حداقل برسند. یکی از راه‌های ایجاد ارتباط بین برنامه‌ریزی بحران و مدیریت بحران، تدارک دیدن شرایطی برای مدیریت اطلاعات است. ارتباطات اضطراری، در شرایط بحران نیاز است که پایدار، انعطاف‌پذیر و واضح باشند. تصمیمات و ارتباطات باید ثبت شوند. برنامه‌ریز می‌تواند برای اطمینان یافتن از درست عمل کردن این فرآیند، از ابزارهای مبتنی بر فناوری مختلفی برای ارتباطات استفاده کند که هم‌اکنون وجود دارند و در مقابل اتفاقات و حوادث مختلف هم مقاوم هستند. علاوه بر آن، باید پروتکل‌هایی برای ارسال پیام‌ها در نظر گرفته شود و اولویت‌های ارتباطاتی هم برای مشارکت‌کنندگان در مدیریت بحران، شناخته شده باشد.

اخبار مرتبط